Selma Lagerlöf

Selma Lagerlöf (1858-1940) is een gerespecteerd, sociaal en feministisch geëngageerd Zweeds auteur die in 1909 als eerste vrouwelijke laureaat de Nobelprijs voor Literatuur in ontvangst mag nemen.

Geografie, verhalen en reizen als inspiratie

Selma Lagerlöf (1858-1940) wordt geboren in de regio Värmland in Zweden. Haar moeder komt uit een familie van mijneigenaars en haar vader uit een familie van militairen. In de 19e eeuw woont zowat één derde van de Zweedse bevolking in enkele grote steden. Een meerderheid leeft in geïsoleerde boerderijen en in kleine dorpen, in een land waar de winters hard en lang zijn. Värmland is op dat moment een dichtbeboste streek bevolkt door wolven en beren. Dankzij de bodemrijkdom worden de mijnbouwersfamilies er welvarend. Ze bezitten grote landgoederen en vullen hun rijkdom aan met veeteelt, de productie van houtskool en de exploitatie van houtzagerijen.

Lagerlöf brengt haar jeugd door op het familielandgoed Mårbacka. Het huis is sober maar niet eenzaam. De familie heeft voldoende sociale contacten. Geregeld worden buren en oud-soldaten ontvangen die hun wedervaren vertellen. Op lange winteravonden vormen die verhalen voor Selma Lagerlöf een welkome afwisseling voor de sagen en legenden die haar grootouders, ouders en dienstboden keer op keer vertellen. Ook society-roddels komen op zulke avonden ter sprake.

Lagerlöf, die bij haar geboorte een heupletsel opliep, raakt aan beide benen verlamd wanneer ze vier jaar is. Ze herstelt wel, maar zal mank blijven. Hierdoor loopt ze thuisonderwijs met gouvernantes. Op haar 9e sturen Lagerlöf’s ouders haar naar Stockholm voor een medische ingreep aan haar heup. Ze logeert er bij een oom, waar ze de boeken van Walter Scott en Hans Christian Andersen leert kennen en waar men haar meeneemt naar theater en opera.

Jaren later, in 1881, keert Lagerlöf  terug naar Stockholm om er een lerarenopleiding te volgen. In 1885 studeert Selma Lagerlöf af. Van 1885 tot 1895 zal ze lesgeven aan een middelbare meisjesschool in Landskrona. Later reist Lagerlöf vooral veel. Op haar tochten naar onder meer Italië, Egypte en Jerusalem wordt ze vergezeld door de Joodse auteur Sophie Elkan, met wie ze een liefdesrelatie krijgt. De twee blijven een paar tot Elkan’s dood in 1921. Pas in 1990, wanneer Selma's privébriefwisseling openbaar gemaakt wordt, wordt het belang van hun lesbische relatie duidelijk.

Schrijversloopbaan

Selma Lagerlöf's eerste stappen naar het schrijverschap zet ze al op heel jonge leeftijd. De auteur Eva Frykell hoort Lagerlöf op een trouwfeest één van haar gedichten voorlezen. Frykell is enthousiast over het gedicht en wil daarop graag een bundel van Lagerlöf’s werk laten publiceren, maar Frykell vindt helaas geen uitgever bereid om in te staan voor de publicatie.

Tijdens haar periode als leerkracht (1885-1895), werkt ze in haar vrije tijd aan haar eerste roman, Gösta Berlings saga. Maar dat is niet het enige literaire werk van haar hand in die tijd. In 1886 publiceert barones Sophie Adlersparre, pionier van de vrouwenbeweging en uitgever van het dagblad Dagny, een aantal van Lagerlöfs sonnetten.

In de lente van 1890 lanceert het damesblad Idun een literaire wedstrijd. Lagerlöf stuurt vijf hoofdstukken in van haar epos Gösta Berlings saga. Ze wint de competitie. Met financiële steun van de Zweedse Academie kan ze daarna een jaar verlof nemen om het manuscript af te werken. Gösta Berlings saga wordt ten slotte uitgegeven in december 1891, maar pas nadat het in vertaling in Denemarken verschijnt, ligt de weg naar het grote succes open.

In 1897 zet Lagerlöf definitief een punt achter haar carrière in het onderwijs en begint ze te reizen. Eerst door Europa en later ook in Noord-Afrika. Ondertussen gaat ze onverminderd door met schrijven. Op het moment dat het Zweedse publiek genoeg heeft van het sombere realisme, brengt Lagerlöf de neoromantiek op gang met meeslepende verhalen, gebaseerd op oude mythen en legenden, met bovennatuurlijke elementen, sprookjesfiguren gezet in een landschap bevolkt door beren en wolven in besneeuwde bossen.

Nils Holgerssons wonderbare reis

In 1906 krijgt Lagerlöf van de Zweedse onderwijsautoriteiten de opdracht om een kinderboek te schrijven met als doel kinderen op een speelse manier de aardrijkskunde van Zweden te leren kennen. Het resultaat wordt het later wereldberoemde "Nils Holgerssons underbara resa genom Sverige" (2 delen, 1906 en 1907). Het eerste boek verschijnt voor het eerst in het Nederlands in 1911 als Nils Holgerssons wonderbare reis door Zweden.

In haar verhalen hanteert Lagerlöf een lyrische en fantasierijke stijl. Ze baseert zich graag en vaak op door haar geliefde sprookjes alsook haar eigen echte reizen, en creëert zo een fictieve wereld die zowel kinderen als volwassen aan het dromen zet. Selma Lagerlöf is verder ook auteur van onder meer Jerusalem (1901-02), En saga om en saga och andra sagor (1908), Troll och Människor (1915).

Vrouwenkiesrecht

Selma Lagerlöf is ook actief binnen de Zweedse National Association for Women’s Suffrage. Haar bijdrage blijkt een erg positieve impact op het aanzien van de beweging te hebben, aangezien Lagerlöf als (kinder)auteur uitgegroeid is tot een erg gerespecteerde vrouw, met veel aanzien.

Vanuit haar betrokkenheid bij de emancipatiestrijd spreekt Lagerlöf onder meer op het International Suffrage Congress in Stockholm in juni 1911. Op het overwinningsfeest van de Zweedse suffragettebeweging nadat ze de strijd om het vrouwenkiesrecht winnen in mei 1919 staat ze het publiek ook te woord.

Lagerlöf laat zich ook politiek gelden. Ze is diep bedroefd door de gruweldaden van de Eerste Wereldoorlog en laat dit meermaals openlijk merken.

Nobelprijs Literatuur

In 1909 mag Selma Lagerlöf als eerste vrouw de Nobelprijs voor de literatuur in ontvangst nemen. Vijf jaar later kan ze opnieuw een pionier genoemd worden. Ze wordt dan als eerste vrouw toegelaten tot de Zweedse Academie, één van de Koninklijke Academies van Zweden met als hoofddoel de "puurheid, kracht en hoogheid" van de Zweedse taal te bevorderen. Sinds 1901 besluit diezelfde Academie wie de Nobelprijs voor de Literatuur krijgt. Lagerlöf treedt dus toe tot de organisatie die haar eerder als auteur eerde.

In 1917 contacteert Lagerlöf een filmproducent met het voorstel om haar roman Gösta Berlings saga te verfilmen. Het wordt een film van vier uur met de dan nog onbekende Greta Garbo in de hoofdrol. De film oogst succes in heel Europa. Er zullen in totaal elf verfilmingen komen van haar boeken. Gösta Berlings saga wordt daarna ook bewerkt voor theater. De roman zelf wordt in vijftig talen vertaald.

Erkenning

Op het moment dat Selma Lagerlöf sterft, op 16 maart 1940, beschrijft The Times haar als één van de grootste van de hedendaagse Zweedse schrijvers. Met haar oeuvre, gebaseerd op aloude legendes en mythes, heeft ze een grote impact gehad op de Zweedse literatuur.

Van 1991 tot 2015 is haar portret op het bankbiljet van 20 Zweedse kronen te zien. Ze is de eerste vrouw die deze eer krijgt. In 2008 staat Zweden in het teken van het 150-jarige jubileum van Selma Lagerlöf.

Het Lagerlöf familielandgoed Mårbacka is op vraag van Lagerlöf zelf omgevormd tot een herdenkingsplaats die toegankelijk is voor het publiek (door middel van geleide bezoeken), waar je als bezoeker alles te weten kunt komen over de auteur haar literaire oeuvre, de politieke en sociale engagementen en hun beider impact op de bredere (Zweedse) samenleving. 

Meer lezen online:

• An Introduction To Selma Lagerlöf, The First Female Nobel Laureate For Literature / The Culture Trip, 28/12/2016
• The Wonderful Adventure of Nils Holgersson by Selma Lagerlöf – review / The Guardian, 23/07/2016
• Jerusalem by Selma Lagerlöf, book of a lifetime: Witty, captivating storytelling / The Independent, 03/03/2016

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek

• 'I have heard about you': foreign women's writing crossing the Dutch border: from Sappho to Selma Lagerlöf / Suzan Van Dijk (e.a.), 2004 - RoSa ex.nr.: GIV2a/471
• Portraits to the wall: historic lesbian lives unveiled / RoSe Collis, 1994 - RoSa ex.nr.: T/386