Migratie en gender

"The most atrocious manifestation of gender inequality is violence against women and girls, with migrant women and girls often being particularly vulnerable. Such violence, such as domestic violence and forced marriage, can sometimes be a driver of migration for women and girls. 

It is also a major challenge along migration routes, where sexual violence in particular is a serious concern. In the host community, various legal, linguistic, economic, cultural and other barriers can make migrant women and girls more vulnerable to violence and exploitation, particularly those who are undocumented or dependent on family members or employers." 

William Lacy Swing, Directeur-Generaal IOM, 8 maart 2016. Meer lezen

 

Migratie is niet genderneutraal

Ruim de helft van de 232 miljoen internationale migranten wereldwijd is een vrouw. Bij de binnenlandse migratie ligt het percentage vrouwen zelfs hoger.

Ondanks de evenredige m/v-verdeling is migratie geen genderneutraal fenomeen. De positie van vrouwelijke migranten verschilt aanzienlijk van die van mannelijke. Genderrelaties en machtsverschillen bepalen wie er migreert, waarom, via welk kanaal, waar en in welke situatie de migrant uiteindelijk terechtkomt. Of de migrant een man of een vrouw is heeft ingrijpende gevolgen voor het hele migratieproces en voor alle betrokken partijen. Het is daarom essentieel dat zowel herkomstlanden als landen van bestemming én transitlanden een gendergevoelig migratiebeleid voeren.

"There will be more women migrants than men. Over the last 20 years the number of women among migrants has increased worldwide, as the global demand for labour has become focused on domestic work, services, hospitality, and sex. In 2016 women will comprise more than half the world’s 232 million migrants for the first time. A growing proportion of these women will migrate independently and as breadwinners for their families. A growing proportion will also be trafficked, and suffer human rights abuses."

Bron: 10 Migration trends to look out for in 2016 (World Economic Forum)
 
 Leestips:

Genderverschillen

Migratiekansen

Herkomstlanden beperken de kansen van vrouwen om te migreren door een genderongelijke migratiepolitiek. Sommige landen weigeren uitreisvisa uit te reiken aan vrouwen zonder toestemming van hun echtgenoot of voogd. Er zijn staten die zwangerschapstests of leeftijdsbeperkingen opleggen aan emigrerende vrouwen. Socio-culturele belemmeringen kunnen zorgen voor een restrictief emigratiebeleid. Een beschermingsreflex gebaseerd op het idee dat alle vrouwelijke migranten slachtoffers zijn van mensenhandel kan hetzelfde effect hebben.

In bestemmingslanden met een kennisgerichte immigratiepolitiek zijn vrouwelijke migranten uit niet-westerse landen sterk benadeeld, doordat onderwijs en opleiding in die landen zich prioritair op jongens richt. Van industrielanden die enkel hoogopgeleide arbeidsmigranten binnenlaten is twee derde van de reguliere migrantenpopulatie mannelijk. Dit beleid drijft meer vrouwen dan mannen naar irreguliere migratiekanalen. Om de achterstelling van meisjes in het onderwijs te bestrijden, lanceerde Unesco op het World Education Forum van 2000 het actieplan Education for all: Dakar framework of action - pdf.. In dat millenniumjaar telde UNESCO 68 miljoen meisjes die niet eens lager onderwijs kregen, en minstens 880 miljoen volwassen analfabeten, waarvan de meesten vrouwen.

Leestips:
  • Katharine M. Donato & Donna Gabaccia, Gender and international migration: from the slavery era to the global age (2015) - (RoSa exemplaarnummer FII d/0192)
  • Laura Oso, Natalia Ribas-Mateos, The international handbook on gender, migration and transnationalism: global and development perspectives, 2013 (RoSa exemplaarnummer FII o/0043)
  • Christine Verschuur, Christine Catarino, Genre, migrations et globalisation de la reproduction sociale, 2013 (RoSa exemplaarnummer M/0482)
  • Christiane Timmerman, Vrouwen in hedendaagse migraties: een analyse van de feminisering van de migratie naar België (2012) - (RoSa exemplaarnummer FII d/0181)
  • EWL, Asylum is not gender neutral. Protecting women seeking asylum. A practical advocacy guide (2007) - ( RoSa exemplaarnummer FII b/1099)
  • Marlou Schrover, Joanne Van der Leun, Leo Lucassen & Chris Quispel (eds.), Illegal Migration and Gender in a Global and Historical Perspective, 2008 (RoSa exemplaarnummer FIIa/1009)

Motieven

Mannen en vrouwen hebben ogenschijnlijk dezelfde economische of humanitaire motieven om te migreren. Beiden zetten de stap op de vlucht voor politieke vervolging en oorlogsgeweld, vanuit het verlangen naar een beter leven, om aan armoede te ontsnappen, om onder sociale en familiale druk uit te geraken.

En toch migreren vrouwen om heel specifieke redenen, eigen aan het feit dat ze vrouw zijn. De voornaamste motieven van vrouwen om te vertrekken zijn:

  • Privé-sfeer
    diepgewortelde ondergeschikte positie tegenover de mannen in de familie
  • Maatschappelijk
    tweederangsburger op juridisch, financieel en maatschappelijk vlak
  • Economisch
    discriminatie op de arbeidsmarkt, wereldwijde vervrouwelijking van de armoede
  • Etnisch-cultureel
    beklemmende en vrouwonvriendelijke tradities zoals gedwongen huwelijken, verstoting, polygamie, maagdelijkheidsdwang, schadelijke praktijken zoals genitale verminking
  • Geweld
    op de vlucht voor seksespecifiek geweld zoals eremoorden, verkrachting als oorlogswapen
  • Volgmigratie
    gezinshereniging, huwelijk met buitenlander

Hoewel gezinshereniging nog altijd een belangrijk motief is om te vertrekken, migreren vrouwen steeds vaker alleen. Of ze nu afkomstig zijn uit China, Afrika, de Maghreb of Oost-Europa, een gemeenschappelijk kenmerk bij alle migrerende vrouwen is het verlangen naar meer autonomie. Ook al is hun belangrijkste motief van economische aard, dat streven naar zelfstandigheid en zelfrealisatie is er altijd bij. Dat is een vrij recent fenomeen.

Leestips:

Impact op migrant zelf

Wanneer vrouwen migreren verandert dat hun leven op een andere manier dan wanneer mannen migreren.

  • Migratie kan verschuivingen in onderdrukkende genderverhoudingen meebrengen. Zo kan arbeidsmigratie van vrouwen een vitale bron van inkomsten opleveren voor hun familie en gemeenschap. Die financiële draagkracht biedt vrouwen een grotere zelfstandigheid, meer zelfvertrouwen en meer sociaal aanzien. 
  • Anderzijds kan het vrouwen met een nieuwe kwetsbaarheid opzadelen. Behalve sociaal isolement kan het wegvallen van de vertrouwde maatschappelijke context ook traditionalistische reflexen in een migrantengemeenschap teweegbrengen en traditionele rolpatronen en ongelijkheden verankeren. Een verblijfsvergunning gebaseerd op de partnerrelatie kan vrouwen opsluiten in een gewelddadige relatie uit angst voor uitwijzing. 
  • Voor veel vrouwelijke migranten is het irreguliere migratiecircuit de enige uitweg. Irreguliere migratie heeft gevolgen voor civiele rechten en voor toegang tot gezondheidszorg.  Hun illegaal statuut maakt hen extra kwetsbaar voor uitbuiting, misbruik en geweld in alle stadia van het migratieproces. Zowel mannen als vrouwen krijgen te maken met uitbuiting en geweld, maar het geweld tegen vrouwen neemt andere vormen aan dan tegen mannen. Van seksuele uitbuiting en verkrachting worden vooral vrouwen het slachtoffer.
  • Vrouwelijke migranten ondervinden meervoudige discriminatie in het bestemmingsland door culturele verschillen, taalbarrières en xenofobe attitudes.
Leestips:

Impact op landen in ontwikkeling

  • Instroom van geld, kennis en nieuwe ideeën stimuleren de economische en sociale ontwikkeling van arme landen. Uit studies blijkt dat vrouwen een groter deel van hun inkomsten naar huis sturen dan mannen. Hun gemeenschap verwacht dat traditioneel van hen. Dit legt dan weer extra druk op vrouwelijke migranten. 
  • In het herkomstland komen de gezinsstructuren en sociale weefsels onder druk wanneer vrouwen vertrekken. Zij dragen immers de verantwoordelijkheid voor gezinszorg. De opvoeding en ontwikkeling van toekomstige generaties wordt gehypothekeerd.

  • "Brain drain" en verspilling van intellectuele capaciteiten komt vooral voor bij volgmigratie. Vrouwen die in het herkomstland als hoger geschoolde beroepsactief waren, schakelen soms noodgedwongen over op ongeschoolde arbeid in het bestemmingsland.
Leestips:

Impact op industrielanden

  • Arbeidsmigranten kunnen knelpuntberoepen invullen. Vrouwelijke migranten vullen vooral tekorten op in zorg en welzijn. Ze ondersteunen op die manier de carrière van autochtone vrouwen. Culturele diversiteit is een verrijking voor de ontvangende maatschappij.
  • Import van schadelijke traditionele praktijken zoals genitale verminking, gedwongen huwelijken, eremoorden. Stimuleren van de zwarte economie in naaiateliers, seksindustrie, huishoudhulp.
  • Xenofobie en etnische spanningen kunnen aangewakkerd worden, er ontstaat discussie over religieuze kledingvoorschriften van vrouwen.
  • De publieke opinie staat verschillend tegenover vrouwelijke en mannelijke migranten. Mannen worden beschouwd als concurrenten op de arbeidsmarkt, terwijl vrouwen beschouwd worden als passieve slachtoffers die steun nodig hebben.
Bron : Susie Jolly, Hazel Reeves, Gender and Migration. Overview report. - pdf. Institute of Development Studies, 2005.
Leestips:

Meer weten

RoSa-site: Wereldvluchtelingendag 2015

Aanraders uit de RoSa bibliotheek

Doorzoek ook de RoSa online catalogus met als trefwoord migratie