11.09 | Het debat over de (on)veiligheid van vrouwen in de publieke ruimte

RoSa vzw biedt elke twee weken een genderperspectief op actuele of onderbelichte thema’s. Deze week zoomen we in op het discours rond de (on)veiligheid van vrouwen in de publieke ruimte naar aanleiding van de moord op de zeventienjarige Lisa in Nederland.

Gepubliceerd op 11/09/2025

Nederland wordt op 20 augustus wakker met nieuwskoppen over de moord op Lisa, een jonge vrouw die onderweg naar huis werd aangevallen door een voor haar onbekende man. Volgens de politie werd ze met geweld om het leven gebracht. De verbijstering is groot en de steunberichten op sociale media stromen binnen. De moord op Lisa raakt een gevoelige snaar omdat het voor velen een herkenbaar scenario is: na een gezellig avondje uit naar huis fietsen. Het debat gaat dan ook al snel over de (on)veiligheid van vrouwen op straat. Wanneer later bekend raakt dat de verdachte een man is die in een centrum voor asielaanvragers verblijft, zien sommige politici hun kans om dat onveiligheidsgevoel en de moord op Lisa te gebruiken om hun anti-migratie-ideeën te verspreiden. In deze Pers:pectief kaderen we het thema met meer informatie en cijfers.

Recht op de nacht, ook in eigen huis

Nadat het nieuws over de moord op Lisa bekend raakt, kruipt de Nederlandse auteur Nieke ‘s Gravemade in haar pen. Ze publiceert een tekst op Instagram waarin ze haar eigen gedachtegang over Lisa’s dood beschrijft. Haar tekst wordt meer dan 20.000 keer gedeeld en de hashtag waarmee ze haar bericht afsluit gaat viraal, ook bij ons: #RechtOpDeNacht. Nienke “eist de nacht en de straten op”, en wil dat “meisjes van 17 veilig thuiskomen”.

“Ik wou er vooral een gevoel mee verwoorden dat zowat elke vrouw wel kent: de nacht is niet aan ons. De nacht is gevaar en dat hebben we maar te slikken.” Auteur Nienke ‘s Gravemade over haar tekst in De Morgen (22/08/2025)

In de media gaat het de dagen nadien over het feit dat vrouwen onveilig zijn op straat omdat ze constant het risico lopen om door mannen lastiggevallen te worden of, in het ergste geval, door hen aangevallen te worden. Die bezorgdheid is niet onterecht: in Europa heeft 30,7% van de vrouwen al fysiek of seksueel geweld en/of bedreigingen ervaren.

“Bij intimidatie voel je ook de potentie van geweld. Je voelt, als ik nu iets verkeerd doe, dan zou het uit de hand kunnen lopen.” Hoogleraar veiligheid en interventies aan de Universiteit van Leiden Marieke Liem in NRC (02/09/2025)

De normalisering van vrouwenhaat en de objectivering van vrouwen worden aangehaald als oorzaken van het probleem. De media halen onder meer de groeiende populariteit van ideeën over mannelijkheid en vrouwelijkheid aan, waarbij mannen domineren en vrouwen ondergeschikt zijn. Een concreet voorbeeld daarvan vinden we in een onderzoek dat het Europees Instituut voor Gendergelijkheid (EIGE) dit jaar publiceerde. Zij stelden vast dat een op de vier ondervraagde mannen overtuigd is van het idee dat vrouwen die slachtoffer worden van seksueel misbruik terwijl ze onder invloed zijn van drank of drugs, daar deels zelf voor verantwoordelijk is. Hetzelfde aantal mannen vindt het ook acceptabel om vrouwen na te roepen op straat, en vindt dat vrouwen claims van misbruik of verkrachting overdrijven of verzinnen.

Ook de inrichting van de publieke ruimte is voer voor discussie. Zouden vrouwen veiliger zijn als er meer rekening wordt gehouden met hun aanwezigheid en levensstijl in deze ruimtes? Verschillende organisaties, zoals het safer cities-programma van Plan International, pleiten onder andere voor meer straatverlichting. Volgens hen zou dat sommige plaatsen minder onveilig maken omdat potentiële daders en slachtoffers zichtbaarder zouden zijn.

“Hoeveel vrouwen kennen het sluimerende gevaar van de nacht? Hoeveel meisjes leren al vroeg de regels die niet zouden moeten bestaan: sleutels tussen je vingers, passen tellen tot thuis, achteromkijken, een berichtje sturen: ik ben er.” Auteur Lore Baeten in De Morgen (22/08/2025)

Terwijl er gedebatteerd wordt over de systemische oorzaken van de onveiligheid van vrouwen in de publieke ruimte, worden er ook acties gevoerd die mensen persoonlijk aanspreken. De teller van een crowdfunding die geld inzamelt om acties te voeren rond dit thema staat op het moment van dit schrijven op meer dan €500.000. De oprichter van de crowdfunding, Danique De Jong, wilt het ingezamelde geld gebruiken om posters en advertenties te verspreiden, om een app te ontwikkelen voor vrouwen die samen naar huis willen lopen, en om experts aan het woord te laten over hoe we de onveiligheid van vrouwen kunnen aanpakken. Tegelijk stijgt de vraag naar pepperspray, een product dat zowel in Nederland als in België verboden is. Het demissionaire kabinet in Nederland onderzoekt momenteel of ze het product op een “simpele, snelle manier” legaal kunnen maken. Ze benadrukken hierbij dat dit een “tijdelijke oplossing” is. Nog geen week na de moord op Lisa wordt in Nijmegen een studente bijna in de auto van een onbekende gesleurd tijdens de introductieweek aan de Radboud Universiteit. De universiteit roept vrouwen op om niet meer alleen naar huis te fietsen.


Door de moord op Lisa ligt de focus nu (terecht) op de risico’s die vrouwen lopen in de openbare ruimte. Toch zijn die risico’s nog veel hoger in de privésfeer, en daar is vaak minder publieke aandacht voor. Vrouwen lopen een hoger risico dan mannen om vermoord te worden door een (ex)partner en andere familieleden. Volgens onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek in Nederland werd 51,6% van de vrouwelijke slachtoffers vermoord door een (ex)partner, tegenover 4,8% bij mannelijke slachtoffers. Daarnaast werd 20% van de vrouwen vermoord door een ouder of ander familielid. Onder de mannelijke slachtoffers was dit 12,2%. Mannen worden dan weer dubbel zo vaak vermoord door een kennis of door iemand waar ze geen connectie mee hebben dan vrouwen.

“Als vrouwen om het leven worden gebracht, is dat met name door mannen. En vooral in de huiselijke context, dus waar vrouwen zich veilig wanen. Hoogleraar veiligheid en interventies aan de Universiteit van Leiden Marieke Liem in NRC (02/09/2025)
Femicide Nederland door Jantien Debyser

Bron: CBS

In de maand voor de moord op Lisa worden 5 vrouwen vermoord, zoals de 24-jarige vrouw die werd vermoord door haar echtgenoot terwijl ze op de vlucht was voor hem. Elders in het land bekent een man de moord op zijn 72-jarige partner nadat ze dood teruggevonden wordt in het kanaal. Nog ergens anders wordt een 34-jarige vrouw in haar eigen huis vermoord door haar man, en wordt het lichaam van een 36-jarige vrouw levenloos aangetroffen in haar huis nadat ze het afgelopen jaar al meerdere meldingen van partnergeweld maakte bij de politie.

De veiligheid van vrouwen in de openbare ruimte moet ernstig worden genomen én aangepakt. De veiligheid van vrouwen in hun eigen leefomgeving ook.

“De mannen die vrouwen in de openbare ruimte intimideren zijn een heel andere categorie daders dan de mannen die hun partner vermoorden. Die spanning tussen het angstgevoel dat vrouwen ervaren en het risico om slachtoffer van geweld te worden maakt de discussie uiterst complex, want het gevoel is echt.” Hoogleraar veiligheid en interventies aan de Universiteit van Leiden Marieke Liem in NRC (02/09/2025)

Femonationalisme

De moord op Lisa roept veel vragen op over de veiligheid van vrouwen, maar ook het profiel van de vermoedelijke dader is onderwerp van debat. De 22-jarige man verbleef op het moment van de moord in een centrum voor asielaanvragers en wordt verdacht van twee zedenfeiten. Uiterst rechtse politici in Nederland zien bij het bekendmaken van deze informatie hun kans om de veiligheid van vrouwen te gebruiken als argument in hun strijd voor een asielstop.

Nederlandse auteur Lale Gül nam het woord over de zaak als gast in het televisieprogramma ‘Nieuws van de dag’. Volgens Gül zullen zaken als deze veel vaker voorkomen, want “als je mensen binnenlaat vanuit landen die tribaler zijn, primitiever zijn, die ondemocratischer zijn, een ander vrouwbeeld hebben en bepaalde kleding als uitdagend zien, zal je dit veel vaker zien.”. Ze noemde de zaak dan ook een “cadeautje voor Geert Wilders”, de leider van de radicaal-rechtse partij PVV, die de moord op Lisa nu gebruikt om zijn anti-migratiebeleid te promoten.

“We reject the far right’s racist lies about ‘protecting’ women and girls. They are not defenders of women – they exploit violence against women to fuel hate and division." Open brief ‘Women Against the Far Right’, quoted in The Guardian (02/09/2025)

Populistische en racistische uitspraken als deze normaliseren niet alleen de haat en discriminatie tegenover migranten, ze zijn bovendien ook niet feitelijk correct. Volgens Sanne Noyon, onderzoeker bij het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC), komt de overgrote meerderheid van de mensen die in een centrum voor asielaanvragers woont nooit in aanraking met de politie, en wordt een kleine minderheid ooit verdacht van een misdrijf. In 2024 registreerde de politie zelfs 13% minder verdachten onder deze groep, terwijl het aantal mensen dat werd opgevangen met 8% toenam.

Om te analyseren of asielaanvragers vaker gelinkt worden aan een zedendelict, plaatste het WODC in 2015 het profiel van de gemiddelde asielaanvrager tegenover dat van Nederlandse mannen met een vergelijkbaar profiel. Die analyse toonde amper verschil aan tussen beide groepen. Zij stellen dus dat migratie-achtergrond en asielstatus geen risicofactoren zijn bij plegers van zedendelicten.

Toch wint het argument voor een asielstop aan populariteit, en wordt migratie naar voren geschoven als de oorzaak van het probleem. Politici en anderen die zich nog niet hadden uitgesproken over de zaak of hun medeleven aan vrienden en familie hadden betuigd, maken plots statements over de moord. Ook in België nemen politici het woord. Theo Francken (N-VA) zegt in een reactie op een artikel van De Morgen over de moord het volgende op Facebook: “Ja, er is een probleem met huiselijk geweld en geweld tegen vrouwen in onze samenleving. Een groot probleem zelfs. Maar a.u.b. zeg, hier gaat het over iets helemaal anders, namelijk het probleem van de ongecontroleerde asielmassamigratie vanuit landen waar vrouwen tweedehandsburgers en meisjes handelswaar zijn. Wie daar van blijft wegkijken is naïef, blind of gewoon van slechte wil.”

“Mannen die er schijnbaar nooit eerder van wakker lagen, vinden opeens de wil om zich uit te spreken tegen vrouwenhaat en femicide. De reden? De vermeende dader is een asielzoeker.” Historica en auteur Sophie Van Reeth in De Morgen (25/08/2025)

Het selectief gebruik van feministische ideeën om anti-migratie en xenofobe ideeën en initiatieven te beargumenteren, wordt ook wel femonationalisme genoemd. Om het eigen nationale zelfbeeld voor te stellen als geëmancipeerd, worden bepaalde bevolkingsgroepen beschreven als inherent vrouwonvriendelijk of onderdrukkend. Deze groepen toelaten, zou tot gevolg hebben dat de vrouwenemancipatie erop achteruit zou gaan. Gendergelijkheid wordt dus selectief gebruikt als strategie om racistische overtuigingen en beleidsvoorstellen te rechtvaardigen. Uitdagingen inzake gendergelijkheid die àlle vrouwen treffen, krijgen alleen aandacht van deze politici als ze gebruikt kunnen worden om hun eigen ideologie naar voren te schuiven.

“Vrouwenhaat, ernstige zedenfeiten en zelfs de moord op een jonge vrouw instrumentaliseren om racistische opvattingen te staven, helpt niemand. Het is polariserend, schadelijk voor iedereen met een migratieachtergrond en kwetsend voor vrouwen die hun verhaal niet willen lenen aan het simplistische narratief waarvoor het nu gebruikt wordt.” Historica en auteur Sophie Van Reeth in De Morgen (25/08/2025)

Ook in Engeland wordt deze tactiek gebruikt. Daar onderschreven vrouwen een open brief aan rechtse politici en hun aanhangers om vrouwenrechten en seksueel misbruik niet te gebruiken als argument voor hun anti-migratie standpunten:

“There is no evidence that people seeking refuge are more likely to commit acts of sexual violence. Many are themselves survivors of violence, war, and persecution. Blaming them distracts from tackling the deep-rooted causes of abuse and from holding those truly responsible to account.” Open brief ‘Women Against the Far Right’, quoted in The Guardian (02/09/2025)

De (on)veiligheid van vrouwen, zowel in de publieke ruimte als in de privésfeer, is een wereldwijd probleem dat om structurele oplossingen en preventie vraagt. Daarom moet de maatschappelijke context waarbinnen deze problematiek zich voordoet bekeken worden. Equimundo, het Center for Masculinities and Social Justice, stelt dat onder andere schadelijke ideeën over mannelijkheid en vrouwelijkheid, zoals opvattingen rond controle en dominantie, een voedingsbodem voor gendergerelateerd geweld zijn. Die ideeën overstijgen tijd en ruimte, en kunnen niet bestreden worden met haatcampagnes en pepperspray.

In de pers:

Meer weten?

Aanraders uit de RoSa bibliotheek:

Enemy feminisms
The War Against Women Rita Segato
Voorbij De Verbijstering Over Gender En Geweld Renee Roemkens Anja Meulenbelt Tessel Ten Zweege Mariette Hamer 2023
The right amount of panic
Bron afbeelding: chuttersnap op Unsplash
#Pers:pectief #RoSaschrijft #Nieuwsbrief #Actualiteit #Feminisme #Femonationalisme #Geweld #Femicide #Intimidatie #Grensoverschrijdendgedrag

Blijf op de hoogte over RoSa kwesties en actua?

Schrijf je nu in voor onze maandelijkse nieuwsbrief.