27.04 | Mannen in de manosfeer: online haat en misogynie

Gepubliceerd op 27/04/2023

Wat is de manosfeer?

Incels, Men Going Their Own Way (MGTOW), Men’s Rights Activists (MRAs), Pick Up Artists (PUAs), alt-right YouTubers, NoFap users, Puerarchs, Alpha Dads, etcetera. De antifeministische agenda kent geen tekort aan online vertegenwoordigers. Cyberspace broeit van mannengemeenschappen die digitaal samenkomen om hun vrouwenhatende, holebifobische, transfobische en racistische ideeën met elkaar te delen. Deze hoeken van het internet staan bekend als de manosfeer. De manosfeer bestaat niet uit één verzamelplek maar uit een netwerk van verschillende sociale media, fora en websites. 4chan, 8chan en bepaalde Reddit subredits zijn kweekvijvers voor haat en aansporing tot geweld maar ook op minder obscure plekken van het internet zoals YouTube, Twitter en Facebook vinden deze mannen echokamers (Debbie Ging, 2017; Jacob Johanssen 2022).

De verschillende aanhangers van de manosfeer koesteren een gemeenschappelijk wereldbeeld: ze zijn slachtoffers van een globale samenzwering tegen (witte) mannen. Deze samenzwering zou worden aangevoerd door vrouwen en vooral feministen. Ook linkse groepen, lhbtq-personen, migranten en mensen van kleur vormen een bedreiging voor hun mannelijkheid. Al hun problemen en tekortkomingen zijn te wijten aan het feminisme dat hen van hun rechten zou hebben beroofd. Deze ‘mannenrechtenactivisten’ stellen dat mannen een einde moeten maken aan de gynocentrische - vrouw gecentreerde - maatschappij waarin vrouwen de grootste macht zouden bezitten. Zij claimen dat er structurele haat bestaat ten aanzien van mannen (misandrie).

Tegenstanders van het feminisme of van gelijke rechten voor minderheden zijn natuurlijk niet nieuw. De manosfeer vertolkt dan ook geen nieuwe ideeën maar slaagt erin oude ideeën in een nieuwe verpakking te presenteren aan de hand van influencers, online community en hedendaags taalgebruik.

De verschillende Engelse benamingen kunnen de indruk wekken dat de manosfeer geen Belgische aanhangers heeft maar dat is een onterechte gok. Ook in België, en in het bijzonder Vlaanderen, leven veel sympathisanten (FOD Binnenlandse Zaken, 2022). In Radicaal rechtse seks (2021) schetst academica Katrien Jacobs een beeld van de online en offline activiteiten van de jonge mannen van nieuwrechts in België en Nederland. Kopfiguur en oprichter van de extreemrechtse jongerenbeweging Schild & Vrienden, Dries Van Langenhove, werd vervolgd voor racistische, antisemitische en seksistische uitspraken. Een ander lokaal voorbeeld is de zaak omtrent Jeff Hoeyberghs, die in januari 2022 veroordeeld werd vanwege zijn seksistische, misogyne en discriminerende uitspraken ten aanzien van vrouwen tijdens een lezing aan de Universiteit van Gent in 2019 op uitnodiging van de studentenvereniging KVHV. Bovendien treedt de Canadese psycholoog en manosfeer-vedette Jordan Peterson deze maand op in Vorst Nationaal in Brussel en het event is zo goed als uitverkocht. Peterson staat bekend om het verdedigen van gender essentialisme en zijn kritiek op politieke correctheid. In zijn boek 12 regels voor het leven: een remedie tegen chaos (2019) oppert Peterson alfamannelijkheid als remedie tegen het zogenaamde verval van het Westen (Katrien Jacobs, 2021, p.17). 

Bewustwording staat centraal in de manosfeer en wordt vertaald als de rode pil, een symbool dat paradoxaal genoeg werd gecopy-pastet uit een scene van The Matrix, een blockbuster film uit 1999 die is geregisseerd door twee trans vrouwen, Lilly and Lana Wachowski (Patricia Gosálvez, 2022). In de scène moet hoofdpersonage Neo kiezen tussen een blauwe en een rode pil. Als hij de blauwe inneemt, kan hij verder leven in zalige onwetendheid en als een gevangene van zijn eigen misleide geest. Met de rode pil zal Neo de matrix ontdekken en dus de waarheid die zich kennelijk verschuilt achter de werkelijkheid. In de manosfeer symboliseert de blauwe pil een zwakke, ‘gefeminiseerde’ man die vrouwen van dienst is en leeft als slachtoffer van het feminisme. De rode pil opent de ogen van de man voor de samenzwering tegen hem door vrouwen en feministen.

Welke ideeën leven er?

Prioritair voor de manosfeer is het teruggrijpen van de macht die hen zou ontnomen zijn. Status, macht, prestige en hiërarchieën vormen namelijk de belangrijkste ideeën in de manosfeer (Robert Lawson, 2023). Dit gaat gepaard met pogingen tot herdefiniëring van mannelijkheid, die beïnvloed zijn door de evolutionaire biologie en de psychologie (Johanssen 2022, p.2.). De ideeën zijn sterk gegrond in lichaamscultus en zelfhulpcultuur. In Schild & Vrienden wordt de belichaming van mannelijke macht verdedigd als het ideaal voor de mensheid (Gerry Van De Moortel, 2019). Onderwerpen zoals gezondheid, voeding, fitness, relaties en seksuele voorkeuren komen allemaal aan bod. Websites zoals Reddit, Wiki4men, Therationalemale en YouTube lopen over van informerende en instructieve “How To” content om mannen te begeleiden tijdens hun openbaring (Robert Lawson, 2023). 

Aanhangers pleiten voor een terugkeer naar traditionele genderrollen waarbij de figuren van de Alfaman en de traditionele (lees: genderstereotiepe en volgzame) vrouw oftewel 'tradvrouw' de norm zijn. De Alfaman, die een elitepositie vervult, heeft controle over zichzelf en anderen en heeft veel vrouwelijke bewonderaars. De Betaman is het tegenovergestelde en wordt bespot. Hij is namelijk fysiek en psychologisch zwak, heeft geen sex appeal, is verlegen en bovenal is hij helemaal geen ‘echte man’ (Robert Lawson, 2023). Hedendaagse vrouwen worden bestempeld als ‘oppervlakkig en irrationeel’ en het zwakkere geslacht. Vrouwen moeten thuis blijven en terugkeren naar hun rol als zorgdrager van de familie. Bovendien mogen witte vrouwen enkel samen zijn met witte mannen, een argument dat veel weerklank vindt in extreemrechtse kringen (Johanssen 2022, p.13-14). Dit recept zou het tegengif zijn voor de problemen die deze mannen in het leven ondervinden en het equilibrium van weleer terug in balans brengen.

De verleiding van de manosfeer

Bovendien bevinden we ons in tijden van grote geopolitieke, economische en ecologische uitdagingen, wat voor verwarring, onrust en angst zorgt. Het doet mensen teruggrijpen naar traditionele en conservatieve ideeën die orde en overzicht beloven. De nostalgie van de manosfeer naar de jaren 1950, het tijdperk van het kostwinnersmodel, met de vrouw aan de haard en het mannelijke gezinshoofd, is dan ook geen toeval. Mannen hebben het gevoel dat ze hun dominante en gezaghebbende maatschappelijke positie verliezen en verlangen dus terug naar een maatschappelijk tijdperk dat ze nooit gekend hebben en dat in hun hoofd de vorm aanneemt van een romantisch ideaal.

In de Verenigde Staten scoren meisjes beter dan jongens in alle lagen van het onderwijs (The Ezra Klein Show, 2023). Het aantal mannen dat stopt met werken tijdens hun topjaren loopt op. Ongeveer één op de negen werkt niet en is ook niet op zoek naar werk. Bovendien besteden ze hun vrije tijd voornamelijk aan schermtijd in plaats van huishoudelijk werk of het verzorgen van familieleden. Mannen zonder werk zijn dus nog minder betrokken bij hun gemeenschappen dan die mét werk. 

De levensverwachting van mannen daalt vanwege druggebruik, alcoholmisbruik en suicide (Idrees Kahloon, 2023). In het extreem religieuze en politiek sterk gepolariseerde klimaat van de VS, waar geen medisch vangnet bestaat voor het grootste deel van de bevolking, vindt de manosfeer een vruchtbare voedingsbodem. 

Ook in ons land gaat het niet geweldig met de mannen. Ook hier studeren intussen meer meisjes af aan de universiteiten dan jongens. Jongens vallen vaker uit op school en verlaten de school vaker zonder diploma. Uit cijfers blijkt dat zeven op de tien zelfdodingen mannen treft. Mannen krijgen ook twee keer vaker te maken met alcoholverslaving dan vrouwen en vertegenwoordigen 80% van de overlijdens gerelateerd aan een overdosis drugs. Wanneer mannen medische, emotionele of seksuele problemen ondervinden, zijn ze ook minder geneigd om hulp te vragen (MoveMen). 

De manosfeer beweert hiervoor eenvoudige oplossingen te hebben waar alle mannen baat bij zouden hebben. Dat oefent een sterke aantrekkingskracht uit en creëert hoop bij jonge mannen die financieel en professioneel worstelen, eenzaamheid doormaken, afgewezen worden, zich isoleren, onzeker zijn en geen toekomstvisie hebben voor zichzelf (Ben Rich, Eva Bujalka, 2023). Kortom, de manosfeer creëert de illusie van gemeenschap waar ze deel van kunnen uitmaken en geeft hen het gevoel ergens bij te kunnen horen. Maar verder dan een illusie gaat het niet. Geweld, extreme misogynie en zelf-isolatie worden voorgeschreven als antidotum (Jacob Johanssen 2022) (Jane 2018). Verkrachting van vrouwen wordt verdedigd en soms zelfs aangemoedigd als ‘vrouwen jou het recht tot seks weigeren’ (Debbie Ging, 2017). De manosfeer functioneert als een klassieke ‘jongens onder elkaar’-club, zonder grenzen aan wat wel en niet gezegd mag worden. Het taalgebruik dat wordt gehanteerd is gebaseerd en gericht op uitsluiting, vernedering (vooral van vrouwen, maar ook van andere mannen), mannelijk gezag en entitlement (Robert Lawson, 2023). De oplossing ligt kennelijk in het terugnemen van macht over zogenaamde bedreigingen maar ook over zichzelf, allemaal door middel van vrouwonvriendelijke en haatdragende ideeën.

Een alternatief?

De kern van de zaak is dat veel mannen zich onzeker, richtingloos en angstig voelen. Traditionele normen over mannelijkheid schrijven sterkte en dominantie voor. We hebben als samenleving bepaalde verwachtingen van wat een man hoort te zijn en hoe hij zich hoort te gedragen. Wanneer hij niet aan die ideeën kan voldoen of tegenstrijdige boodschappen ontvangt over zijn rol en positie in de samenleving, leidt dat tot verwarring en vertwijfeling.

Een veranderende sociale maatschappij, verschuivende genderrollen en een verwerving van rechten voor vrouwen en genderminderheden gaat gepaard met structurele angst. Bovendien wordt mannen niet voldoende aangeleerd om over emoties te praten of constructief met frustraties om te gaan waardoor ze sneller naar geweld grijpen (MoveMen). 

In de pers:

• ‘Heel die manosfeer is gebaseerd op twee jongemannenangsten: die voor vrouwen en die om homo te zijn’ (Knack, 05/04/2023)
• A dictionary of the manosphere: five terms to understand the language of online male supremacists (The Conversation, 06/04/2023)
• What’s the Matter with Men? (The New Yorker, 30/01/2023)
• The draw of the ‘manosphere’: understanding Andrew Tate’s appeal to lost men (The Conversation, 12/02/2023)
• ‘Manosphere’: Where men who hate women come together for support (El País, 02/11/2022)
• Lichaamscultus en Vlaamse identiteit (De Wereld Morgen, 05/03/2019)

Meer weten?

• Pers:pectief 17/11/2022: Internationale mannendag en welzijn van mannen
• Gender in de Pers 04/05/2018: Incels en antifeminisme
• Gender in de Pers 13/09/2018: Anti-feminisme en Nieuw-rechts
• RoSa leest: Het recht op seks - Amia Srinivasan

• Infographic: mannelijkheid in cijfers (MoveMen, 2021)
• Geweldpreventie en veiligheid (MoveMen)

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Male Supremacism in the United States: From Patriarchal Traditionalism to Misogynist Incels and the Alt-Right /  Emily K. Carian, Alex DiBranco & Chelsea Ebin, 2022 - RoSa-ex.nr.: FI a/605
• Fractured: Race, Class, Gender and the Hatred of Identity Politics / Michael Richmond, Alex Charnley, 2022 - RoSa-ex.nr.: FI b/259
• The Right To Sex / Amia Srinivasan, 2021 - RoSa-ex.nr.: B h/28
• Not All Dead White Men: Classics and Misogyny in the Digital Age / Donna Zuckerberg, 2018 - RoSa-ex.nr.: FII a/1218
• Kill All Normies: Online Culture Wars from Tumblr and 4chan to the Alt-Right and Trump / Angela Agle, 2017 - RoSa-ex.nr.: GI b/7
• Gender and Far Right Politics in Europe / Michaela Köttig, Renate Bitzan & Andrea Petö, 2017 - RoSa-ex.nr.: FII b/1456

Bron banner: Glenn Carstens-Peters via Unsplash
Bron hoofdafbeelding: ANIRUDH via Unsplash