Seksisme

Wat is seksisme?

Hoewel we allemaal wellicht minstens een vage notie hebben van wat de term ‘seksisme’ precies betekent, is het fenomeen toch niet zo gemakkelijk te definiëren. Dat blijkt onder meer door de verschillende definities. De Van Dale houdt het op: “discriminatie op grond van geslacht”. Het Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen (IGVM) verwoordt het dan weer zo: “Seksisme is het geheel aan vooroordelen, overtuigingen en stereotypen over vrouwen en mannen, waarbij ervan uitgegaan wordt dat mannen belangrijker zijn dan vrouwen en dat deze verhouding tussen de geslachten wenselijk is. Belangrijk is ook dat er verondersteld wordt dat vrouwen en mannen wezenlijk verschillend zijn van elkaar en dat er aan deze verschillen specifieke rollen en maatschappelijke posities worden gekoppeld.” 

RoSa definieert seksisme als het geheel aan vooroordelen, overtuigingen en stereotypen ten aanzien van een individu of groep op basis van gender. Seksisme wijst op het geloof in een hiërarchische verhouding tussen mannen en vrouwen, waarbij de ene groep als belangrijker of competenter wordt beschouwd dan de andere, binnen een bepaalde context. Ook omvat seksisme het geloof in de wenselijkheid, of zelfs de natuurlijkheid, van een dergelijke ongelijke verhouding, en van zogenaamde verschillen tussen mannen en vrouwen zonder een kritische evaluatie van welke verschillen biologisch bepaald en welke mogelijks sociaal aangeleerd worden in een seksistische cultuur. Seksisme is dus vaak gestoeld op genderstereotypen of op biologisch deterministische overtuigingen dat mannen en vrouwen inherent en onvermijdelijk verschillend zijn van elkaar. Tot slot omvat seksisme alle uitspraken en handelingen die voortvloeien uit deze overtuiging, waarbij niet alleen een onderscheid wordt gemaakt tussen mannen en vrouwen, maar de ene groep ook benadeeld wordt ten opzichte van de andere. Seksisme kan zich dus vertalen in handelingen die in strijd zijn met het principe van de gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Hoewel seksisme indirect negatieve effecten heeft op iedereen, zijn het in een patriarchale samenleving vooral vrouwen en gemarginaliseerde genderidentiteiten die worden benadeeld door seksisme.

Seksisme is daarmee een vruchtbare voedingsbodem voor discriminatie, intimidatie en gendergerelateerd geweld, en leidt tot structurele machtsonevenwichten in de samenleving. Een ongelijke perceptie van (de relatie tussen) vrouwen en mannen kan leiden tot dubbele standaarden, objectivering en seksualisering, en een gebrek aan respect en gelijke kansen.

Seksisme beïnvloedt ieder niveau van de samenleving, van beleid en instituties tot onderwijs en interpersoonlijke relaties.

Er zijn verschillende vormen of gradaties van seksisme: van alledaags en goedbedoeld seksisme gebaseerd op positieve maar niettemin genderstereotiepe beelden van vrouwen of mannen als groep (zoals de overtuiging dat vrouwen inherent zorgzaam zijn) tot extreem en ronduit vijandig seksisme gebaseerd op negatieve beeldvorming van vrouwen of mannen als groep (zoals de overtuiging dat vrouwen niet rationeel, competitief en doelgericht zijn om goede leiders te zijn). Overtuigingen dat vrouwen in het algemeen minderwaardig en ondergeschikt zijn aan mannen worden ook wel gekwalificeerd als misogynie of vrouwenhaat. Omgekeerd is misandrie of mannenhaat een term waarmee wordt verwezen naar extreme vormen van seksisme waarin mannen als minderwaardig of ondergeschikt aan vrouwen beschouwd worden.

Seksisme werkt niet voor iedereen op dezelfde manier. Seksisme intersecteert vaak met vooroordelen op basis van andere identiteitskenmerken, zoals racisme, islamofobie, transfobie, holebifobie en ageism. Zo worden jonge vrouwen in de culturele beeldvorming vaak geseksualiseerd terwijl de seksualiteit van oudere vrouwen dan weer taboe is. Een voorbeeld van racistisch seksisme is de hyperseksualisering van zwarte vrouwen en vrouwen van kleur. 

Onderzoek naar seksisme in Vlaanderen

In 2020 organiseerde het Instituut voor Gelijkheid  van Vrouwen en Mannen (IGVM) een grote online enquête, genaamd #YouToo?, om de ervaringen van Belgen met seksisme op verschillende domeinen in kaart te brengen, evenals hun reflecties op dergelijke gebeurtenissen. Thema’s die aan bod kwamen, zijn gelijkheid en ongelijkheid, de publieke ruimte, arbeid, de media, thuissituatie en persoonlijke relaties, uiterlijk en seksualiteit, en het al dan niet beroep doen op de politie na een ervaring met geweld. Meer informatie over de methodologie lees je hier op de website van het IGVM. Een greep uit de onderzoeksresultaten naar seksisme op de werkvloer en een ongepaste bedrijfscultuur: 14% van de vrouwen en 12% van de mannen zegt dat de grappen op het werk vaak seksistisch zijn. Bijkomend voelde 38% van de vrouwen en 28% van de mannen zich ooit persoonlijk aangevallen door een grap. Op 48% van de werkplekken circuleren negatieve veralgemeningen over vrouwen als groep ten opzichte van 33% over mannen als groep. Vuile moppen worden vaker aan mannen verteld: één op twee mannen ten opzichte van één op drie vrouwen hoorde in het voorgaande jaar een aangebrande grap.

In 2014 publiceerde het IGVM ook al een onderzoek naar stereotiepe attitudes en seksistische overtuigingen van Belgen van zestien jaar en ouder. In het onderzoek Beyond the Box komt naar voren dat mannen die zich naar eigen zeggen meer stereotiep mannelijk gedragen, maar ook vrouwen die zich naar eigen zeggen meer stereotiep vrouwelijk gedragen, vaker seksistische attitudes ten opzichte van vrouwen vertonen. Deze groep vrouwen staat ook significant negatiever tegenover feminisme. Er is dus een verband tussen waarde hechten aan traditionele gendernormen en seksistische attitudes. Dat heeft onder meer te maken met de binariteit en de nadruk op verschil tussen mannen en vrouwen als groep. Ook opmerkelijk is dat hetero’s over het algemeen meer seksistische attitudes vertonen dan holebi’s ten opzichte van vrouwen, maar dat dit niet geldt voor mannen.

Net zoals het belang dat wordt toegeschreven aan traditionele gendernormen, is ook het geloof in theorieën rond sociale dominantie een goede voorspeller van seksistische vooroordelen en attitudes. 

Beleid en strafrecht

In België geldt sinds 3 augustus 2014 een seksismewet. Concreet gaat het om de wet van 22 mei 2014 ter bestrijding van seksisme in de openbare ruimte. Die wet bestraft gedrag of handelingen, in het openbaar of in aanwezigheid van getuigen, met de bedoeling om iemand als minderwaardig te beschouwen of te minachten op basis van diens biologisch geslacht of te reduceren tot een geslachtelijke dimensie. Wie op basis van de seksismewet veroordeeld wordt, riskeert een gevangenisstraf van één maand tot één jaar en/of een geldboete van 50 tot 1.000 euro. Met deze wet is België het eerste land dat juridische ondersteuning biedt aan slachtoffers van seksisme. Om als seksistisch en dus strafbaar feit te worden beschouwd moet een uitspraak of handeling volgens de seksismewet voldoen aan vijf kenmerken:

1. Iedere uitspraak of handeling (fysiek of verbaal, in directe omgang of online)
2. in de (online) openbare ruimte of in aanwezigheid van andere personen
3. die duidelijk bedoeld is
4. om één of meerdere specifiek personen 
5. te vernederen omwille van hun geslacht, met een ernstige aantasting van de waardigheid van die persoon tot gevolg.

Er komt echter ook kritiek op de wet: ze zou ingaan tegen de vrijheid van meningsuiting. Bovendien wordt de duidelijkheid evenals de toepasbaarheid, en dus het nut van de wet bevraagd. Zo is de derde voorwaarde dat de intentie achter een uitspraak of handeling duidelijk kwaad opzet moet inhouden moeilijk te bewijzen en daarmee ook gemakkelijk te verwerpen in de rechtbank. Ook de vierde voorwaarde roept vragen op: omdat de wet enkel ingeroepen kan worden wanneer een uitspraak of handeling specifieke en identificeerbare personen schaadt, valt pakweg seksistische reclame die vrouwen als groep stigmatiseert niet onder de bescherming van de seksismewet. In een informatiebrochure over de nieuwe wet verduidelijkt het Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen (IGVM) dan ook expliciet dat “het hebben of uiten van seksistische stereotiepe opvattingen niet verboden [is]. Dat behoort tot de vrijheid van meningsuiting. Het ongewenste of ongepaste karakter ervan kan alleen vanuit de maatschappij ter discussie gesteld of bestreden worden.” Deze gebreken ten spijt verdedigde het IGVM eind 2014 de seksismewet als volgt in een persbericht:

De weerstand tegen de wet leidde in 2016 tot een formele aanvraag voor nietigverklaring bij het Grondwettelijk Hof, maar die verwierp - tot blijdschap van het IGVM - alle principiële bezwaren. Tot vandaag houdt de wet dus stand, al wordt er gewerkt aan een hervorming. Dat blijkt nodig, want de toepassing van de wet blijkt in de praktijk effectief een probleem: een eerste veroordeling op basis van die wet komt er pas in 2017. Al te vaak worden seksistische feiten veroordeeld onder een andere wetgeving, namelijk antidiscriminatiewetgeving of de strafwetgeving rond beledigingen en bedreigingen. Waar sommigen experts de meerwaarde van een specifieke seksismewet verdedigen, bijvoorbeeld omdat die ook getuigen van seksisme toelaat klacht neer te leggen, roepen anderen op tot hervorming van de seksismewet zodat deze eenduidiger toegepast kan worden. Ook de insluiting van seksisme ten opzichte van vrouwen of mannen als groep zou volgens sommige experts een meerwaarde kunnen betekenen in de strijd tegen seksisme. 

Hulpverlening

Wie slachtoffer of getuige is van seksisme, kan klacht neerleggen bij de politie. Ook kan er melding worden gemaakt bij het IGVM. Het Instituut verleent gratis en vertrouwelijk advies, onder andere om te bekijken of een slachtoffer zich burgerlijke partij kan stellen en een schadevergoeding kan vragen door een advocaat in te schakelen. In bepaalde gevallen kan het IGVM zelf slachtoffers bijstaan tijdens een rechtszaak. Dat deed het IGVM bijvoorbeeld in de zaak-Hoeyberghs rond seksistische en haatdragende uitspraken tijdens een lezing van de Gentse studentenclub KVHV, de zaak-De Pauw rond stalking en seksuele intimidatie, en in de zaak-Eveline rond wraakporno oftewel het verspreiden van naaktbeelden zonder toestemming.

Meer weten?

• Pers:pectief 24/06/2021: De dubbele moraal in kledingvoorschriften op school
• Pers:pectief 01/10/2020: Sexting, victim blaming en slut shaming
• Pers:pecief 25/11/2019: Seksisme in de muziekindustrie
• RoSa leest: Alledaags racisme - Philomena Essed
• RoSa schrijft: Het ene slachtoffer is het andere niet: de zaak-De Pauw
• RoSa kijkt: Laura Bates - "Everyday Sexism"
• RoSa kijkt: Stacy Smith - "The Data Behind Hollywood's Sexism"

• Seksisme (Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen)
• What is sexism? Types, examples, and their impact (Medical News Today, 29/06/2021)

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek: