Een nieuwe, conservatieve beweging, die bekend is komen te staan als de antigenderbeweging, is in opmars. Wat kenmerkt deze beweging? Waarvoor strijden ze en welke actoren maken er deel van uit? Hoe manifesteert deze beweging zich in Europa? En bovenal, welke dreiging houdt de antigenderbeweging in voor de voortgang van gendergelijkheid?
De antigenderbeweging is een relatief nieuwe sociale en politieke beweging en vormt een complexe uitdaging voor de voortgang van gendergelijkheid en LHBTI-rechten wereldwijd. Ze is ook bijzonder divers, met uiteenlopende manifestaties in verschillende landen, maar met gelijkaardige discoursen, strategieën en modi operandi. Onderzoekers David Paternotte en Roman Kuhar wijzen erop dat de actoren zich onder de vlag van vrijheid van meningsuiting, gedachte en geweten veelal presenteren als heldhaftige verdedigers van liberale waarden, die met woord en daad ten strijde trekken tegen de zogenaamde groeiende tirannie en censuur van “genderideologie". Dit concept vindt haar oorsprong in de antigenderbeweging en houdt een aanklacht in tegen feministisch en queer activisme. Daarnaast uit de antigenderbeweging, die vooral de laatste jaren aan kracht won en zich steeds beter ging organiseren, kritiek op het academische onderzoeksveld waarop dergelijk activisme gebaseerd is, met name gender en queer studies, evenals beleidsinitiatieven die gendergelijkheid en LHBTI-rechten beogen te bevorderen.
De antigenderbeweging verzet zich tegen (de complexe wisselwerking tussen) de academische disciplines, sociale bewegingen en beleidsinitiatieven die essentialistische en naturalistische noties van gender en seksualiteit deconstrueren, bevragen en beogen te ontmantelen.
De term “genderideologie” werd door de antigenderbeweging gemunt als een alomvattende en voldoende vage passe-partout om alle ethische, culturele, maatschappelijke en politieke veranderingen te capteren die gendergelijkheid en seksuele vrijheid bewerkstelligen. De term biedt een mobiliserend en interpretatief kader om kritiek te uiten op tal van hervormingen en sociale veranderingen. Voorbeelden daarvan zijn onder meer seksuele en reproductieve rechten, de openstelling van het huwelijk en adoptie voor koppels van hetzelfde biologische geslacht, nieuwe reproductieve technologieën en mogelijkheden zoals IVF, social freezing en draagmoederschap, relationele en seksuele vorming (RSV) op school, gendermainstreaming, genderquota, bescherming tegen gendergerelateerd geweld, enzovoort. De antigenderbeweging schrijft het geheel van deze evoluties toe aan diverse actoren die samen een soort van ‘gender conspiracy’ zouden runnen. Het is, zeg maar, een complottheorie over een complottheorie, waarin academici, activisten, progressieve politici en burgers over één kam worden geschoren als zijnde een homogene en tirannieke ‘gender lobby’.
Misinformatie, bijvoorbeeld over wat feminisme betekent, maar ook wat RSV precies inhoudt, speelt een belangrijke rol in de zienswijzen en motivaties van de antigenderbeweging in Europa. De antigenderbeweging beschouwt de emanciperende evoluties van de laatste decennia als nefast voor het traditionele gezin, de hoeksteen van de conservatieve samenleving die als het ideale samenlevingsmodel wordt nagestreefd. Over het algemeen wordt dergelijke vooruitgang gezien als cultureel verval, ten gevolge van hedonisme, laïcisme, (cultureel) relativisme en individualisme in de westerse samenleving.
Verschillende groeperingen en actoren binnen deze internationale beweging schuiven als remedie tegen dit verval een ultraconservatieve benadering van religie naar voren, een visie die als katalysator moet dienen voor een krachtige oppositie tegen seksuele en gendergelijkheid. Ook wordt sterk ingezet op processen en acties die religie herbevestigen in de publieke ruimte. Beide projecten vallen vaak samen met kwesties gerelateerd aan nationalisme, een verdediging van nationale soevereiniteit en bescherming van traditionele culturele waarden. Wat de diverse beweging samenhoudt is bovenal een ultraconservatieve ingesteldheid en daarmee gepaard gaande traditionele en heteronormatieve waarden rond het gezin en breder de samenleving in haar geheel.