Genderinclusief schoolbeleid

Hoe belangrijk genderbewust lesgeven ook is, idealiter overstijgt het engagement om rekening te houden met gender het klaslokaal. Ook de beeldvorming van en de toegang tot de school, de naschoolse activiteiten, de schoolcultuur en het schoolbeleid vormen een belangrijk onderdeel van het schoolgebeuren en bepalen de schoolse ervaring van leerlingen. Inzetten op inclusie om te bewaken dat iedere leerlingen zichzelf kan en mag zijn op school betekent onder meer gender structureel integreren als een relevante pijler in het volledige schoolbeleid en in elk beslissingsproces. Dit noemt men gender mainstreaming.

Wat kenmerkt een genderbewust en genderinclusief schoolbeleid? En hoe kan je een dergelijk beleid vormgeven en implementeren? Je komt het hier te weten.

Schoolcultuur

Als centrale leer- en leefomgeving van kinderen en jongeren spelen scholen een belangrijke rol in de constructie van genderopvattingen. Hoewel er relevante verschillen zijn op vlak van schoolcultuur in elke onderwijsinstelling, worden dominante maatschappelijke opvattingen over gender op school in meerdere of mindere mate gereproduceerd. Wat er precies leeft op een school rond gender wordt ook wel de gendercultuur genoemd.

Zowel internationaal[1] als Vlaams onderzoek[2] bevestigen dat de gendercultuur op school de leerlingen versterkt in hun eigen opvattingen over gender. Zo toont het onderzoek van Vantieghem aan dat leerlingen op een school met een meer traditionele gendercultuur er veelal meer rigide opvattingen omtrent gender op nahouden die er tevens voor zorgen dat ze minder tolerant zijn ten aanzien van gedrag dat niet conform is met dominante gendernormen. Dit resulteert vaak in gendergerelateerde pesterijen of geweld[3]. Het onderzoek van Vantieghem besluit dan ook dat een meer genderinclusieve schoolcultuur het welzijn van alle leerlingen ten goede komt.

Hoewel een schoolcultuur een inherent onderdeel vormt van een school, wordt er niet altijd actief aan gewerkt. Vaak manifesteert de schoolcultuur zich eerder op een onbewust niveau en wordt er op beleidsmatig niveau zelden stilgestaan bij de kenmerken en effecten van de schoolcultuur. Daarbij komt dat scholen zelden een gender- en diversiteitsbeleid hebben waarin gender proactief en structureel wordt uitgezet als een relevante pijler voor de schoolcultuur evenals de persoonlijke ontwikkelingen en het welzijn van leerlingen[4].

Een proactieve integratie van gender in het schoolbeleid leidt tot een bewustwording van de invloed van gender in de schoolcultuur.

Schoolbeleid

De vele individuele inspanningen van pedagogisch personeel dragen bij aan een genderbewuste schoolomgeving, maar een overkoepelend schoolbeleid met aandacht voor gender is cruciaal om deze inspanningen te stroomlijnen en te ondersteunen in alle aspecten van het schoolleven. Dit engagement is de sleutel tot een genderinclusieve school.

RoSa beschouwt 'genderinclusief' als een praktijk die verder kijkt dan gender (en biologisch geslacht). Wie genderinclusief werkt, streeft de inclusie na van alle biologische geslachten, genderidentiteiten, genderexpressies, genderrollen en iedereen die op welke manier dan ook voorbij gaat aan een binair denkkader. Meer over de verschillen tussen genderbewust en genderinclusief lees je hier.

Een genderinclusieve school is een school die actief en expliciet zorgt dat  iedereen - ongeacht sekse, gender, seksuele oriëntatie, genderexpressie, genderidentiteit - gerespecteerd en ondersteund wordt in de schoolomgeving, zonder enige beperkingen, en dit in alle deelaspecten van het schoolgebeuren[5].

Genderspectrum - een organisatie in de Verenigde Staten die zich richt op het ondersteunen van genderinclusieve scholen - benadrukt dat deze scholen gekenmerkt worden door hun bewuste manier van omgaan met gender: door te erkennen dat gender impact heeft op alle studenten, door bestaande maatschappelijke opvattingen over gender in vraag te stellen en te verbreden, door ruimte te bieden aan genderdiversiteit, en door respect en inclusie centraal te stellen.

Genderinclusieve scholen zetten in op bewuste praktijken, inclusieve beleidskeuzes en proactieve acties die gericht zijn op het respecteren en verwelkomen van ieders eigenheid.

RoSa's aanbod en meer

Ben je overtuigd van het belang van inclusie en wil je graag werk maken van een (pro)actief genderbewuste schoolcultuur en genderinclusief schoolbeleid? Verschillende organisaties helpen je om hieraan te werken. In de publicatie Gender op school: leidraad voor een genderinclusieve leeromgeving van Myriam Halimi, Saray Declercq en Els Consuegra vind je concrete tips en tricks om actief en structureel aan een genderbeleid in je school te werken, door onder andere de visie, het antidiscriminatiebeleid, het schoolreglement, de administratieve procedures, de infrastructuur, het personeelsbeleid, de bibliotheekcollectie en de lesmaterialen te analyseren en stroomlijnen vanuit een genderbril. Deze publicatie is beschikbaar voor leen in de RoSa-bibliotheek.

Heb je nood aan meer uitleg en/of praktische tips? Dan heb je misschien baat bij een interactieve vorming over het implementeren van een genderinclusief schoolbeleid of zelfs een langdurige begeleidingstraject in jouw school? Voor beiden kan je terecht bij RoSa vzw! Neem zeker een kijkje bij ons aanbod en aarzel niet ons te contacteren voor een vrijblijvende offerte.

Ook School uit de kast en Transgender infopunt geven meer toelichting over hoe je een schoolbeleid inclusief kan maken ten aanzien van holebi en trans leerlingen en leerkrachten. KliQ, het vormings- en trainingscentrum van Çavaria dat werkt rond gender- en seksuele diversiteit, biedt naast vormingen ook trajectbegeleidingen aan om scholen te ondersteunen in het vormgeven van een (gender)inclusief schoolbeleid.

Naast vormingen brengt RoSa ook toolkits rond gender in het onderwijs. Ze bieden schooldirecties een praktische leidraad om met gender aan de slag te gaan op school. In 2019 verscheen onze eerste toolkit rond gender in het kleuteronderwijs. Deze kan je hier gratis downloaden. In 2021 volgde een toolkit rond gender in de lagere school en in de naschoolse opvang. Deze kan je hier gratis downloaden. In 2023 bracht RoSa een toolkit en lessenpakket uit rond gender in het secundair onderwijs. De toolkit kan je hier downloaden, het lessenpakket vind je hier. Alle toolkits zijn ook op papier beschikbaar. Deze kan je gratis aanvragen via mail naar info@rosavzw.be. Geïnteresseerd in ons educatief aanbod? Schrijf je hier in op onze nieuwsbrief (max. drie mails per jaar) en blijf op de hoogte van onze nieuwe tools en projecten.

[1] Pascoe, 2007 ; Paechter, 2007; Reynolds & Bramford, 2016.
[2] Vantieghem, 2016; Halimi, 2018.
[3] Birkett & Espelage, 2015; Toomey et al., 2012.
[4] Halimi, 2018; Transgenderinfopunt, 2020.
[5] Halimi et al., 2018; Genderspectrum, 2016.

Meer lezen?

• RoSa’s aanbod: vormingen over het implementeren van een genderinclusief schoolbeleid
• RoSa's aanbod: langdurige en intensieve begeleidingstrajecten om een genderinclusie schoolbeleid te implementeren
• RoSa’s aanbod: toolkit Gender in de kleuterklas
• RoSa thema: Gender en socialisatie
• RoSa thema: Wat is gender?

• ‘De typisch vrouwelijke en mannelijke interesses zijn aangeleerd, niet biologisch bepaald’ (MO*, 08/02/2022)
• MO*special over gender en onderwijss (MO*, 15/12/2021)
• Genderbewust lesgeven: goed voor alle leerlingen (Klasse, 26/05/2021)
• Gendersprectrum biedt (Engelstalige) kaders, tools en vormingen om een genderinclusieve school te realiseren. Bekijk ook hun Educator Resources.

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Gender op school: leidraad voor een genderinclusieve leeromgeving / Myriam Halimi, Saray Declercq & Els Consuegra, 2018 – RoSa-ex.nr.: DII3 f/181
• Gender under pressure: the construction, evolution and measurement of early adolescent gender role attitudes in school / Myriam Halimi, 2018 – RoSa-ex.nr.: DII3 a/333
• The Gender-Responsive School: An Action Guide / Catherine Atthil & Jyotsna Jha, 2009 – RoSa-ex.nr.: DII3 f/111
• Creating Gender-Fair Schools and Classrooms: Engendering Social Justice 5-13 / Lynn Raphael Reed & Tina Rae, 2007 – RoSa-ex.nr.: DII3 f/83
• Building a Gender Friendly School Environment: A Toolkit for Educators and Their Unions / Education International, 2007 – RoSa-ex.nr.: digitaal
• A SAGE Handbook of Gender and Education / Christine Skelton, Becky Francis & Lisa Smulyan, 2006 – RoSa-ex.nr.: DII3 a/267