hier komen promoties & acties

Begripsverwarring

Gender, genderidentiteit en biologisch geslacht

Als we het woord gender aan mensen voorleggen, merken we dat het leeuwendeel spontaan aan transgender denkt. Daarmee verwijzen ze naar een individueel aspect van iemands identiteit: genderidentiteit. Gender blijkt te fungeren als parapluterm voor heel wat begrippen. Nochtans hebben gender en genderidentiteit wel met elkaar te maken, maar ze zijn niet hetzelfde en het verband tussen de twee is niet causaal noch voor iedereen gelijk.

Genderidentiteit als individuele beleving, als deelaspect van identiteit

Genderidentiteit verwijst naar iemands persoonlijke, individuele (innerlijke) ervaring en beantwoordt de volgende vraag: voel je je 100% man of vrouw, zit je ergens tussen die uitersten in of voel je je geen van beide? Sluit je gevoel aan bij het biologische geslacht waarmee je geboren bent? Hoe identificeer je jezelf? 

Bij transgender personen komen sekse en genderidentiteit in mindere of meerdere mate niet overeen. Bij cisgender personen sluiten biologisch geslacht en genderidentiteit wel op elkaar aan.  

Gender als geheel van sociale ideeën over mannelijkheid en vrouwelijkheid, als structurerend principe

Het begrip gender, daarentegen, heeft invloed op onze individuele ervaring, maar gaat over het structurele, het maatschappelijke niveau. Welke ideeën, normen en verwachtingen rond mannelijkheid en vrouwelijkheid zijn rondom ons aanwezig? Het gaat om stereotypen en vooroordelen die – vaak onbewust of onbedoeld – ervoor zorgen dat mensen (zowel individuen als groepen) in hokjes worden geduwd op basis van hun biologisch geslacht.

Die ideeën, normen en verwachtingen krijgen we mee uit onze omgeving: van mensen waarmee we opgroeien en samenleven, via maatschappelijke evoluties, via diverse media (boeken, televisie, reclame, internet, sociale media) enzovoort. Dit normatief kader beperkt opties en mogelijkheden of stuurt mensen onbewust in een bepaalde richting.

Stereotiep worden verwachtingen over talenten, eigenschappen en bijvoorbeeld studie- en beroepsmogelijkheden erg binair ingedeeld ("vrouwelijk" of "mannelijk"). Maar wanneer men zich blindstaart op binaire hokjes, ziet men geen individuen meer.

Biologisch geslacht

Heeft gender dus iets te maken met het biologisch geslacht? Ja, maar het is niet hetzelfde. Biologisch geslacht (ook wel sekse genoemd) gaat over biologische verschillen tussen mensen (dit gaat over meer dan zichtbare primaire geslachtsdelen, bijvoorbeeld ook over geslachtshormonen zoals testosteron). Deze biologische diversiteit noemen we seksediversiteit.

Meestal deelt men samenlevingen binair in: mensen zijn vrouw of man. De werkelijkheid is echter complexer en toont een ruimer spectrum, waarbij men vaak met de term intersekse naar deze geslachtsvariaties verwijst.

Waar biologische verschillen constant blijven in tijd en ruimte (al groeit de medische en maatschappelijke kennis over het spectrum), geldt dat niet voor gender. De normen die individuen, groepen, families, gemeenschappen, … ervaren zijn niet voor iedereen hetzelfde, en kunnen daarnaast in tijd en ruimte veranderen. Twee voorbeelden met betrekking tot voetbal om dit te schetsen: 

  • Je oma mocht waarschijnlijk absoluut niet voetballen, maar je dochter supportert luidkeels voor de Red Flames.
  • Meisjes en vrouwen die voetballen kennen de laatste jaren een ‘opmars’ in Europa, maar in een land als de Verenigde Staten staat de sport al jaren gekend als een echte "vrouwensport".

Wat dus als "vrouwelijk" of "mannelijk" wordt gepercipieerd, is niet voor iedereen en overal hetzelfde en kan ook wijzigen onder impuls van sociale en maatschappelijke tendensen.

De cirkel rond

Even terug naar genderidentiteit. Trans- of cisgender zijn, gaat in de kern veel meer over biologische verschillen (en in hoeverre je genderidentiteit daarbij aansluit), dan over gender (normen inzake mannelijkheid en vrouwelijkheid). Toch spreekt het voor zich dat heersende sociale normen en de mate waarin we mensen indelen in categorieën een impact heeft op hoe ze zich voelen en dus op hun identiteit.

Ideeën, normen en verwachtingen treffen ons allemaal. Maar dat iemand bepaalde sociale normen en waarden doorbreekt, hoeft niet te betekenen dat die persoon aan de eigen (gender)identiteit twijfelt.

Opnieuw een voorbeeld: 

Een meisje dat liever in bomen klimt, aan go-kart racen doet en een rokje maar niks vindt, kan zich perfect gelukkig voelen in haar biologische lichaam. Zij wil dan geen jongen zijn, maar gewoon ook alles kunnen en mogen wat misschien vooral bij jongens wordt aangemoedigd, van jongens verwacht wordt of als ‘jongensachtig’ wordt gekaderd. 

Waar genderidentiteit en gender zeker aan elkaar raken, zijn ze kortom niet onlosmakelijk met elkaar verbonden en betekenen ze niet hetzelfde. 

Voorbij binaire hokjes v/m

Wanneer we over gender, genderidentiteit en biologisch geslacht spreken, vergeten we vaak dat al deze begrippen naar een spectrum verwijzen. Wanneer we het hebben over biologische verschillen, is er bijvoorbeeld amper aandacht voor intersekse.

Het begrip non-binair breekt de klassieke en beperkte opdeling van de samenleving open, zodat iedereen zich er thuis kan voelen, ook wie niet in de gangbare hokjes past die biologisch geslacht, genderidentiteit of gender overstijgen.

Non-binair, intersekse en transgender doorbreken de binaire V/M-opdeling. Maar ze betekenen niet hetzelfde. Zo twijfelen intersekse personen niet automatisch aan hun genderidentiteit. Non-binair zijn gaat over hoe je je uitdrukt, waarbij er heel erg gespeeld wordt met (het doorbreken van normen inzake) genderexpressie en genderrol. Transgender verwijst naar een conflict tussen je biologisch geslacht en je ervaring/gevoel. Genderidentiteit moet dan weer los gezien worden van intersekse. Genderidentiteit is de innerlijke, individuele ervaring, intersekse verwijst net naar het fysieke. Kunnen jullie nog volgen? 

Het samenspel tussen gender en andere aspecten van identiteit is belangrijk. Toch valt er niet automatisch een verband te leggen tussen iemands seksuele voorkeur en hoe die persoon zich positioneert ten opzichte van heersende gendernormen. Met andere woorden: iemand die zich niet als hetero identificeert wil niet per se  afstappen van heersende gendernormen. Omgekeerd kan je er niet zomaar vanuit gaan dat iemand die binaire genderverwachtingen uitdaagt sowieso LGB is.

Tenslotte zorgt ook de term genderdiversiteit vaak voor verwarring. Transgender Infopunt vat het goed samen: ‘diversiteit is als buzzword niet meer weg te denken uit het maatschappelijk debat’. Genderdiversiteit gaat niet zozeer over diversiteit inzake gender (normen, ideeën en verwachtingen over ‘mannelijkheid’ en ‘vrouwelijkheid’). De term verwijst wel naar diversiteit op het vlak van de individuele ervaring: transgender, non-binair, enzovoort. Genderdiversiteit sluit dan ook veel nauwer aan bij genderidentiteit en genderexpressie dan bij het structurele en maatschappelijke niveau. Toch wordt de term ook gebruikt om naar gender te verwijzen. Altijd even checken dus wat nu net onder de loep genomen wordt als het begrip valt.


Meer lezen?

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek: