25.11 | Geweld en moord op vrouwen uit vrouwenhaat
RoSa vzw licht elke twee weken een specifiek gendergerelateerd thema uit of bespreekt de genderdimensie van een actueel thema. Vandaag is het Internationale Dag voor de Uitbanning van Geweld tegen Vrouwen. We zoomen dan ook in op de schaduwpandemie van geweld en femicide, en belichten hierbij enkele acties en campagnes die in België op poten werden gezet.
Gepubliceerd op 25/11/2020
Bron foto: UN Women
Schaduwpandemie met diepe wortels
Het werd al door veel mediakanalen en middenveldorganisaties gemeld de afgelopen maanden: naast de pandemie van het coronavirus hebben we ook te maken met een schaduwpandemie van (huiselijk) geweld op vrouwen. De coronacrisis vergroot bestaande ongelijkheden uit, en zo ook de spanningen, machtsrelaties en rolpatronen die ervoor zorgen dat vrouwen te maken krijgen met psychisch, fysiek of seksueel geweld.
Zoals je eerder dit jaar al in onze Pers:pectief van 1 april en 13 mei kon lezen, neemt het risico op huiselijk geweld toe in tijden van crisis. Dit is dan ook de focus van de campagne The Shadow Pandemic van UN Women. Steeds meer data en rapporten van eerstelijnswerkers tonen een stijging aan in alle typen van geweld op vrouwen sinds het uitbreken van COVID-19. Volgens een rapport van Promundo is dit te wijten aan de sociale verwachting dat mannen dominant zijn en steeds de touwtjes in handen hebben. Vandaag dagen de opgelegde coronamaatregelen deze gendernormen echter uit, waardoor sommige mannen hun controleverlies gaan compenseren met dominantie en controle over anderen. In het ergste geval kan dit escaleren tot misbruik, geweld en moord.
Naast een schaduwpandemie in coronatijden is geweld op vrouwen en meisjes helaas overal ter wereld een chronische, systemische problematiek. Het probleem is niet alleen dat dit geweld alomtegenwoordig is, maar ook dat het ondergerapporteerd is. Wereldwijd zoekt minder dan 40% van de slachtoffers hulp, volgens UN Women. Ook in België wordt er te weinig professionele hulp gezocht, en al zeker in lockdowntijden, zoals blijkt uit een rapport van de UGent.
In ons land wordt er gemiddeld pas na vierendertig gevallen van huiselijk geweld aangifte gedaan.
Het Europees Instituut voor Gendergelijkheid (EIGE) zet actief in op campagnes en ondersteuning van Europese lidstaten om een betere dataverzameling rond geweld op vrouwen te stimuleren. De grijze zone van onderrapportering is immers groot. Ook voor België specifiek maakt het EIGE een factsheet en een reeks aanbevelingen op.
Het persoonlijke is politiek
Belangrijk is de nadruk die overheden al dan niet leggen in de bestrijding van gendergerelateerd geweld op vrouwen: van sensibilisering en preventie over slachtoffer- en daderhulp tot monitoring en onderzoek.
Ons land scoort op dit vlak maar middelmatig. Zo hebben we sinds deze herfst weliswaar een Vlaams Actieplan tegen seksueel geweld, en beschikt België al sinds 2001 over een Nationaal Actieplan Gendergerelateerd Geweld, wat gecoördineerd wordt door het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen (IGVM), maar moet ons land toch nog meerdere tandjes bijsteken in de strijd tegen (huiselijk) geweld op vrouwen. Dat blijkt onder andere uit het eerste evaluatierapport van GREVIO, de onafhankelijke expertengroep die de uitvoering opvolgt van het Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld. Dat mensenrechtenverdrag staat beter bekend als het Verdrag van Istanbul, vernoemd naar de plek waar het in 2011 ter ondertekening wordt opengesteld. Daarover lees je meer hier. GREVIO benadrukt dat gendergerelateerd geweld tegen vrouwen relatief onzichtbaar is binnen het Belgisch beleid.
De Coalitie Samen Tegen Geweld roept de overheid op “om de aanbevelingen van de Raad van Europa te integreren in een duidelijk, samenhangend en correct begroot beleid en zich af te stemmen op het Verdrag van Istanbul, zoals België eerder heeft toegezegd te zullen doen”. In België is het Verdrag van kracht sinds juli 2016. Toch wordt de genderdimensie van geweld vaak over het hoofd gezien in ons land. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer een vrouwenmoord als een genderneutrale misdaad behandeld wordt. Vrouwenmoord als specifiek misdrijf of verzwarende omstandigheid is tot op heden niet opgenomen in het Belgisch Strafwetboek.
Internationale Dag tegen Geweld op Vrouwen
Het stoppen van geweld op vrouwen is één van de kerntaken van UN Women, de VN-organisatie voor vrouwenrechten en gendergelijkheid. Hun focus ligt op bewustwording, dataverzameling en preventie. Sinds 1999 organiseren ze op 25 november de Internationale Dag tegen Geweld op Vrouwen. Zoals elk jaar stimuleren ze wereldwijd zestien dagen van activisme (van 25 november tot en met 10 december, de Internationale Dag van de Mensenrechten). Dit jaar wordt campagne gevoerd onder de slogan “Orange the World: Fund, Respond, Prevent, Collect!”. Deze tijdelijke campagne wordt gesterkt door de meerjarencampagne "UNiTE to End Violence against Women" (2008-2030). Het doel is om de krachten van overheden, vrouwenorganisaties en andere spelers uit het middenveld, de private sector en de media te bundelen.
Gendergerelateerd geweld op vrouwen kent vele vormen en maten, ook in ons land. Het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen (IGVM) focust op seksueel geweld, partnergewelden eergerelateerd geweld. Al deze uitingen van gewelddadige vrouwenhaat kunnen leiden tot de dood. Volgens het Instituut maken dodelijke slachtoffers van partnergeweld ongeveer één tiende uit van alle dodelijke slachtoffers in ons land. Vzw Zijn, sinds 2005 de “Beweging tegen Geweld”, onderscheidt vier categorieën binnen partnergeweld: psychisch geweld, fysiek geweld, seksueel geweld en financieel geweld.
Femicide
Femicide is de moord op een vrouw omdat ze vrouw is, waarbij vrouwenhaat dus een cruciaal onderdeel vormt van het motief. De term wordt voor het eerst gebruikt in 1976, en wordt gangbaar vanaf de jaren negentig. Er is nog geen algemeen aanvaarde (juridische) definitie – wat tekenend is voor de politieke geladenheid van het concept – maar zeker is dat het een systemisch probleem is dat te maken heeft met structurele misogynie, discriminatie en machtsongelijkheid. Soms wordt ook de nog meer politiek geladen term “feminicide” gebruikt, wat verwijst naar "de volledige reeks feiten die kenmerkend zijn voor de misdaden tegen en verdwijningen van meisjes en vrouwen in gevallen waarin de autoriteiten nalatig zijn, traag of niet reageren en nalaten om deze misdaden te voorkomen en uit te roeien” (Dossier Femi(ni)cide 2020 van de Vrouwenraad).
De meeste vrouwenmoorden gebeuren in het verlengde van een negatieve spiraal van partnergeweld; de dader is vaak de partner, dan wel de ex-partner, van het slachtoffer. Slechts een minderheid van de gevallen speelt zich buiten de gezinscontext af. “In twee derde van de gevallen die de afgelopen drie jaar tot moord hebben geleid, was het geweld al bekend bij de autoriteiten, buren of kennissen”, zo stelt Magda De Meyer, uittredend voorzitter van de Vrouwenraad. Dit toont nogmaals het maatschappelijke belang aan van een breed gedragen bestrijding van partnergeweld, en gendergerelateerd geweld in het algemeen. De Vrouwenraad deed hieromtrent eerder dit jaar enkele aanbevelingen.
Uiteraard is het in deze context ook nodig om bepaalde maatschappelijke normen en structurele machtsrelaties in vraag te stellen en nog meer in te zetten op educatie en sensibilisering op vlak van gendergelijkheid en mannelijkheid. Een rapport van Promundo belicht het verband tussen diepgewortelde patronen van patriarchale macht en schadelijke mannelijkheidsnormen (toxic masculinity), en gewelddadig gedrag van mannen.
Het feit dat er geen internationale definitie van femicide is, maakt het nog steeds moeilijk om de problematiek te onderzoeken en in kaart te brengen aan de hand van cijfers en statistieken. Hierdoor blijft femicide vaak onzichtbaar, en wordt de ernst en de schaal van het probleem alleszins onderschat. Nochtans is het geen marginaal probleem, zo stelt RoSa co-directeur Bieke Purnelle in De Standaard. “Het komt in alle lagen van de bevolking voor, in alle leeftijdsgroepen en in alle culturen.
Volgens UN Women worden er per dag wereldwijd gemiddeld honderdzevenendertig vrouwen vermoord door een partner, ex-partner of familielid. Uit een studie van de VN uit 2019 blijkt dat meer dan de helft van de 87.000 vrouwen die in 2017 vermoord werden, op die manier aan hun einde kwamen. In een dossier van de Vrouwenraad lezen we dat in de periode 2017-2019 78% van de 111 vrouwenmoorden in België te wijten zijn aan (ex-)partners. 1,6 op 100.000 vrouwen in België wordt slachtoffer van femicide – een hoog cijfer in vergelijking met 0,2 in Spanje en 0,4 in Frankrijk. Op dit moment staat de teller in België op eenentwintig vrouwenmoorden in 2020, tenminste als we op de officiële gevallen voortgaan. Volgens Magda De Meyer is dit cijfer “slechts het topje van de ijsberg”. Nederland doet het niet beter, met één vrouwenmoord om de tien dagen:
Dan nog een greep uit de actualiteit. In september wordt in China een vrouwelijke vlogger in brand gestoken door haar ex-man, als dodelijk eindpunt van huiselijk geweld (zie artikelen van VICE, BBC News en Trouw). In Mexico, waar gemiddeld tien vrouwen per dag vermoord worden, opende de politie eerder deze maand het vuur op een protest tegen femicide (zie The Guardian en BBC News); 97% van de femicides in Mexico blijven ongestraft, en 2020 belooft geen beterschap. In Peru loopt een deel van het grote aantal jaarlijkse mysterieuze verdwijningen van kinderen en vrouwen nog steeds fataal af. In Algerije wordt in oktober geprotesteerd tegen geweld op vrouwen na de verkrachting van en moord op de negentienjarige Chaïma. In Libië werd Hanan al-Barassi, een vrouwenrechtenactivist en uitgesproken criticus van het Libische leger, op klaarlichte dag doodgeschoten.
Ook dichter bij huis zijn er helaas uiteenlopende voorbeelden van femicide te vinden in de pers, zoals de moord op een meisje in het Verenigd Koninkrijk (waar trouwens om de drie dagen een vrouw vermoord wordt door een man) en een zaak van eergerelateerd geweld in Frankrijk. In België stierf deze herfst een vrouw nadat ze in brand gestoken wordt door haar vriend. In augustus wordt de de Aalsterse oud-burgemeester Ilse Uyttersprot vermoord door haar partner, vermoedelijk het bekendste geval van femicide dit jaar in ons land.
Campagnes en acties
In aanloop naar de Internationale Dag tegen Geweld op Vrouwen worden er in België enkele acties en campagnes op poten gezet. Op initiatief van Mirabal Belgium, sinds 2017 een platform van verenigingen en bewegingen tegen geweld op vrouwen, waren er op zondag 22 november protestacties in vijf verschillende steden. Mirabal is genoemd naar de drie zussen Mirabal, die op 25 november 1960 vermoord werden in de Dominicaanse Republiek. De acties van Mirabal zijn gericht op maatschappelijke bewustwording, maar ook willen ze druk zetten op onze federale overheid, aangezien “er dringend een beleid nodig is gericht op primaire preventie”.
Vrouw & Maatschappij, de christelijke vrouwenbeweging gelieerd aan CD&V, wijdt de twintigste editie van hun wittelintjescampagne aan dodelijk partnergeweld, met op 20 november een nationale oproep “om dringend een concreet federaal actieplan ter bestrijding van intrafamiliaal geweld op tafel te brengen en om een gecoördineerd beleid met de lokale, Vlaamse en federale niveaus uit te werken” en zevenenzeventig lokale oproepen aan de lokale besturen en politiekorpsen. Opmerkelijk zijn ook de honderdvijftig schoenen in het straatbeeld, die symbool stonden voor de honderdvijftig slachtoffers van potentieel dodelijk partnergeweld in België in 2018. Vrouw & Maatschappij interviewde ook de auteurs van het boek Als liefde overleven wordt: ervaringsdeskundige Triene-Mie Le Comte en criminoloog Anne Groenen.
De Vrouwenraad en de Conseil des Femmes Francophones, tenslotte, engageren twintig bekende Belgen voor een sensibiliseringscampagne rond de twintig vrouwen die tot nu toe in 2020 vermoord werden door hun (ex-)partner. Onder andere Vlaams minister Bart Somers en radiopresentator Sofie Lemaire nemen deel aan de campagne. Net als Vrouw & Maatschappij focust de Vrouwenraad voluit op femicide. “De moord vormde vaak het sluitstuk van een gewelddadige relatie die zelfs al gekend was bij de autoriteiten”, aldus de Vrouwenraad.
In de pers:
- In Nederland sterft elke 10 dagen een vrouw als gevolg van huiselijk geweld (Trouw, 24/11/20)
- ‘If I’m not in by Friday, I might be dead’: chilling facts about UK femicide (The Guardian, 22/11/20)
- Her child was killed. Then she was assassinated investigating the murder (Vice, 15/11/20)
- Woede na moord op Libische vrouwenrechtenactiviste Hanan al-Barassi (Trouw, 11/11/20)
- Mexico police open fire on femicide protest in Cancún (The Guradian, 10/11/20)
- Rough sex excuse in women’s deaths is variation of ‘crime of passion’ – study (The Guardian, 10/11/20)
- Partnergeweld, een achterblijver getuigt: ‘Als hij zat was, was er horror’ (Knack, 09/11/20)
- UAE legal reform sees tougher penalties for family killings of women (BBC News, 07/11/20)
- Authorities failed to protect Hampshire girl killed by abuser, review finds (The Guardian, 04/11/20)
- Les violences faites aux femmes ont déjà coûté la vie à 17 personnes depuis le début de l’année en Belgique (La Libre Belgique, 03/11/20)
Meer lezen?
- RoSa thema: Geweld en seksuele discriminatie
- RoSa thema: Gendergerelateerd geweld
- RoSa thema: Partnergeweld
- RoSa thema: Femicide
- Gender in de Pers 20/02/20: Partnergeweld in België
- Gender in de Pers 01/04/20: Gevolgen van corona in de huiselijke sfeer
- Gender in de Pers 13/05/20: De strijd tegen seksueel geweld en femicide, een jaar na de moord op Julie Van Espen
- RoSa schrijft 10/08/20: Verdrag van Istanbul
Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:
- Femicide across Europe: theory, research and prevention / C. Corradi, M. Naudi & S. Weill (red.), 2018 – RoSa-ex.nr.: FII I/90
- The femicide machine / Sergio González Rodriguez, 2012 – RoSa-ex.nr.: FII I/75
- Terrorizing women: feminicide in the Américas / C. Bejarano & R-L. Fregoso, 2010 – RoSa-ex.nr.: FIII g/33
- Making a killing: femicide, free trade, and la frontera / Alicia Gaspar de Alba (Ed.), 2010 – RoSa-ex.nr.: FI a/529
- Administrative data collection on rape, femicide and intimate partner violence in EU member states / EIGE, 2017 – RoSa-ex.nr.: digitaal
- Glossary of definitions of rape, femicide and intimate partner violence / EIGE, 2017 – RoSa-ex.nr.: digitaal
#Pers:pectief #Themadag #Actie #Geweld #Femicide #Preventie #RoSaschrijft