hier komen promoties & acties

Mina Kruseman

Polemiserend auteur en een boegbeeld voor eerste golf feministen

Als excentriek performer en auteur geldt Mina Krüseman (1839-1922) als de meest radicale anti-establishment-feministe van haar tijd. Heel wat eerste golf feministen beschouwen haar als één van hun pioniers.

Literair fragment

‘Een meisje, denken? Wel, dat is onvergeeflijk! Leer haar liever gehoorzamen, dat komt haar vrij wat beter te pas! - Volgzaam, toegeeflijk, onderdanig en vooral vrolijk moet zij wezen.  Zacht, goedhartig, opregt en bevallig moet gij haar zien te maken, want daarmede komt zij het verst in de wereld. Laat haar les nemen in het lezen, schrijven en rekenen; dat komt haar in haar huishouding altijd goed te pas. Leer haar naaien, breien, stoppen, mazen, koken, bakken, braden, stoven, wasschen, rekken, stijven, strijken, redderen, boenen, stoffen, poetsen, enz. - wilt gij haar eene gesoigneerde opvoeding geven, laat haar dan van eenen duren meester onderwijs krijgen in het teekenen, piano spelen en zingen, maar pas vooral op dat zij het in deze kunsten niet te ver brengt, want dan, o schande! wordt zij nog artiste genoemd!

Uit: Mijn leven (1877)

Dromend van een carrière als zangeres en actrice

De Nederlandse Mina Kruseman wordt geboren als Wilhelmina Jacoba Paulina Rudolphina Kruseman. Ze is de tweede van vier dochters van Hendrik Georg Kruseman, generaal in Nederlands-Indië, en zijn vrouw, Jennij Cantzlaar. Van haar vierde tot haar vijftiende woont Wilhelmina Kruseman in Nederlands-Indië. In 1854 keert het gezin terug naar Nederland. In 1859 sterft moeder Jennij. Vader Kruseman verhuist niet veel later met zijn dochters naar Brussel. We spreken van het jaar 1861.

Wilhelmina Kruseman is opgelucht wanneer ze weg kan uit het kille Nederland, waar godsdienst en fatsoen op dat moment het leven beheersen. Als flamboyante, vrijgevochten jonge vrouw wil ze in de eerste plaats zelfstandig en onafhankelijk zijn. Een vrouw heeft, naar haar mening, het recht op een job die haar in staat stelt haar eigen kost te verdienen. Na de dood van twee van haar zussen besluit Kruseman dat ze zangeres en actrice wil worden. Ze volgt een jaar zang en piano aan het Brusselse conservatorium en daarna aan het conservatorium in Parijs.

‘Een huwelijk uit conventie is gelijk te stellen aan prostitutie’

In 1871 trekt ze naar de Verenigde Staten, maar haar zangcarrière komt er niet van de grond. Ondertussen heeft ze naast zang en muziek ook de literatuur ontdekt. Tijdens deze periode schrijft ze haar eerste roman. Ze beseft dat hier misschien een betere carrière voor haar ligt weggelegd dan in de muziek. Nog geen twee jaar later, in 1873, publiceert Kruseman ‘Een huwelijk in Indië’ waarin ze de ondergeschikte positie van de vrouw in het huwelijk en de echtscheiding aanklaagt.

In datzelfde jaar toert ze door Nederland, met medeauteur en activiste Betsy Perk in haar kielzog. Via hun tournee probeert Kruseman haar vernieuwende ideeën over liefde, huwelijk en de opvoeding van meisjes te verspreiden. Het radicale feminisme van Kruseman botste echter al snel met de meer gematigdheid van Perk, wat tot een einde van hun samenwerking leidt. Een huwelijk uit conventie noemt Kruseman onzedelijk en gelijk te stellen aan prostitutie. Een deel van het publiek kan haar voordrachten wel smaken. 

Zoekend naar een open-minded artistiek klimaat

In artikels in kranten en tijdschriften fulmineert Kruseman tegen het anti-artistieke klimaat in haar land, zeer tot genoegen van Multatuli. Die twee worden vrienden in 1873. Van het spreekgestoelte naar het podium blijkt een kleine stap. Ze cast zichzelf in haar eigen toneelstukken en in 1875 trekt ze de hoofdrol naar zich toe van Multatuli’s toneelstuk 'Vorstenschool'. Helaas komt er ruzie van die hun vriendschap zal beëindigen.

De onconventionele Mina Kruseman acht het nodig zichzelf te verdedigen in een autobiografie Mijn leven (1877). De publicatie levert haar echter veel vijanden doordat ze er persoonlijke brieven in vrij geeft. Ze keert daarop nog datzelfde jaar Nederland de rug toe en vertrekt opnieuw naar Nederlands-Indië. Daar legt ze zich toe op kunstonderwijs en brengt ze meisjes de emancipatiegedachte bij.

In 1882 krijgt Kruseman een relatie met een twintig jaar jongere fotograaf en schrijver, wat veel stof doet opwaaien in het 19de -eeuwse Nederlands-Indië. Ze is 44 en blijkt zwanger. Om het schandaal te vermijden vlucht het paar in 1883 naar Italië. Daar krijgen ze een tweede dochtertje. Kruseman’s beide kinderen sterven echter al in de wieg. Het paar leeft de volgende jaren in armoede in een voorstad van Parijs. Ze blijven samen tot zijn dood in 1918.

Tot aan haar overlijden in 1922 blijft Mina Kruseman schrijven. Ze maakt nog net ook de opkomst van de eerste feministische golf mee. Die eerste golf feministen beschouwen haar als één van hun pioniers.

Literair oeuvre

Als auteur publiceert Mina Kruseman toneelstukken, romans, artikels en  brieven, waaronder:

  • Een huwelijk in Indië (1873)
  • De moderne Judith: allerhandebundeltje (1873)
  • Mijn leven (1877)
  • Cendrillon en de moord, aan Cendrillon gepleegd, gewroken (1880)
  • Hélène Richard of in weelde geboren (1880)
  • Parias (1900)

Onuitgegeven manuscripten:

  • La milliardaire
  • Mopje. Het zieleleven van een hondje

'Appel à toutes les femmes du monde entier' (1916), een pacifistisch pamflet en laatste hoofdstuk van haar roman Mopje, is een oproep aan alle vrouwen om in opstand te komen tegen de mannen die deze vreselijke oorlog (WOI) veroorzaakt hebben: 'Wij, de vrouwen van de hele wereld, wij willen geen oorlog meer en wij zullen alles doen wat wij kunnen om hem in de toekomst te verhinderen'.

Erkenning en prijzen

Haar tijdgenoten zijn niet allen even enthousiast over Kruseman’s literaire stijl en visie. Het is niet altijd duidelijk of dat te wijten is aan het feministische gedachtegoed dat ze zo fel verdedigt of niet. Kritiek krijgt ze voornamelijk van mannen zoals Alexandre Dumas, Busken Huet e.a.

Feministen van de eerste golf zijn alvast wel fan. (Dolle) Wilhelmina 'Mina' Drucker komt haar naamgenoot Wilhelmina ‘Mina’ Kruseman na afloop van een voorleessessie in 1893 persoonlijk feliciteren in naam van de Vrije Vrouwen Vereniging. Kruseman wordt geëerd als pionier van de Nederlandse emancipatiestrijd.


Aanraders uit de RoSa-bibliotheek