Angela Merkel

Kind van de DDR

Angela Merkel  (1954-) wordt geboren als Angela Dorothea Kasner op 17 juli 1954 in het West-Duitse Hamburg. Haar vader is theoloog, haar moeder lerares. Slechts enkele weken na de geboorte van Angela Merkel verhuist het gezin naar de toenmalige Deutsche Demokratische Republik (ookwel Oost-Duitsland of kortweg DDR genoemd). Vader Kasner wordt er aangesteld als Luthers dominee in Quitzow, een kleine gemeenschap in Brandenburg.

De keuze van het gezin is ongewoon, maar bewust: in volle Koude Oorlog, terwijl duizenden mensen de DDR inruilen voor de Westerse Bondsrepubliek, kiest vader Kasner er vrijwillig en overtuigd voor om samen met zijn gezin een leven op te bouwen in het socialistische en kerk-onvriendelijke Oost-Duitsland. Later, na drie jaar zielzorg, verhuist het gezin naar Templin, waar Horst Kasner kerkelijke seminaries voorziet op de Waldhof, een kerkelijk opleidingsinstituut voor dominees.

De beslissing van haar ouders om uit te wijken naar de DDR, heeft zo zijn gevolgen op de jeugdjaren en het verdere leven van jonge Angela Merkel. Toch ondervindt ze weinig nadelige gevolgen van haar afkomst als domineesdochter. Kinderen van dominees zijn in die tijd nochtans een gemakkelijk doelwit voor de kritiek en represailles van de Oost-Duitse leerkrachten en gezagsdragers. Dat Angela Merkel hier vrijwel van gespaard blijft is voor een deel te wijten aan de meewerkende houding van haar vader. Hij kiest ervoor om conflicten met de socialistische overheid uit de weg te gaan. 

Zo vader, zo dochter. Ook Merkel zorgt ervoor om niet te veel in de kijker te lopen. Vanaf haar vroegste schooljaren leert ze zich onopvallend te gedragen, zich aan te passen en vooral niet te provoceren. Al heel vroeg beseft ze daarnaast, meer dan andere kinderen, het belang van goede schoolresultaten.

Doctor in de Natuurkunde

Ondanks haar wil om niet op te vallen en 'bij de groep te horen', volgt Merkel voor zover het regime dat toelaat een eigen weg. Thuis, bij haar ouders op de Waldhof, maakt ze kennis met literatuur uit het Westen en houdt ze contact met familieleden in de Bondsrepubliek van wie ze allerlei pakjes ontvangt. 

In 1973 kiest ze voor een opleiding Natuurkunde aan de universiteit van Leipzig, een keuze die haar meer geestelijke vrijheid laat dan een studie in de geestes- of taalwetenschappen. Nog tijdens haar studie huwt ze in 1977 met Ulrich Merkel, van wie ze de achternaam overneemt. Het huwelijk zal echter niet standhouden en wordt in 1982 ontbonden. Ook na de echtscheiding kiest ze ervoor de naam van haar vroegere man te behouden. 

Angela Merkel blijkt bovenal een erg ijverige studente en wordt na haar studie aangeworven op de Berlijnse Akademie der Wissenschaften der DDR waar ze tot aan die Wende (1989-1990) zou blijven werken als onderzoeker. Net als op de Waldhof, heerst ook onder de onderzoekers op de Akademie een zekere vorm van intellectuele vrijheid. Ze vindt er een nieuwe vriendenkring, is actief in de officiële DDR-jeugdbeweging Freie Deutsche Jugend en promoveert tot doctor in de Natuurkunde in 1986.

Die Wende, ook voor Merkel zelf

In 1989 wordt alles anders, voor Oost-Duitsland maar ook voor Angela Merkel. Beetje bij beetje wordt in de socialistische DDR de deur naar de democratie en naar het Westen opengezet. Op 9 november 1989 valt de Berlijnse Muur, symbool bij uitstek van de Koude Oorlog. Op 18 maart 1990 volgen de eerste democratische parlementsverkiezingen. Een half jaar later, op 3 oktober 1990, is ook de Duitse hereniging een feit. Voor de 35-jarige Angela Merkel begint een tweede leven wanneer ze kort na de val van de Muur lid wordt van de links-christelijke politieke partij Demokratischer Aufbruch (DA).

Vanaf dan gaat het snel. Merkel laat zich meteen opmerken door haar tomeloze energie, betrouwbaarheid en inzet en wordt kort na haar toetreding persvoorlichter van de DA. Na de parlementsverkiezingen van 1990, gewonnen door de Allianz für Deutschland (een unie tussen de DA, de Christlich Demokratische Union (CDU) en Deutsche Soziale Union), wordt Merkel aangesteld als vice-woordvoerder van de nieuwe en tegelijkertijd ook laatste Oost-Duitse regering onder leiding van CDU-politicus Lothar de Maizière.

Door haar werk als woordvoerder leert Merkel het politieke besluitvormingsproces grondig kennen en wordt ze steeds zelfverzekerder. Haar afkomst, geloofwaardigheid en relatieve onbekendheid spelen in haar voordeel. In de "nieuwe" DDR is op dat moment immers nood aan zuiver en betrouwbaar politiek personeel. Merkels functie van vice-woordvoerder is daarbij niet onbelangrijk: samen met haar collega moet ze het hoofd zien te bieden aan de niet aflatende vraag om informatie van de binnen- en buitenlandse media en van het publiek. Hoewel ze liever uit het licht van de schijnwerpers blijft, is ze achter de schermen uiterst efficiënt, scherpzinnig en toegewijd. Naarmate ze meer politieke ervaring krijgt, wordt duidelijk dat ze zich steeds beter thuisvoelt in de politieke arena. Ze kiest resoluut voor het herenigde Duitsland én voor een politieke toekomst.

Politieke carrière van start: vrouwenrechten en milieu

Merkel's politieke toekomst ligt bij de CDU, de christen-democratische partij waar 'haar' DA onderdak vindt. Voor de verkiezingen van december 1990 voor de eengemaakte Bondsdag stelt Angela Merkel zich kandidaat in het district Rügen-Grimmen-Stralsund en wordt prompt rechtstreeks verkozen. Korte tijd later wordt ze door kanselier Helmut Kohl verrassend aangeduid als minister van Vrouwenzaken en Jeugd in de nieuwe Duitse regering. 

Hoewel Merkel de strijd om gelijke rechten tussen mannen en vrouwen nooit als een prioriteit ervaren heeft en er ook nooit bewust mee bezig is geweest, krijgt ze als nieuwbakken minister de verantwoordelijkheid over enkele zware dossiers. Vooral het op elkaar afstemmen van de abortuswetgevingen uit het vroegere Oost- en West-Duitsland is een heikele kwestie waarin de gemoederen vaak hoog oplopen. 

Na een eerste ambtstermijn volgt er in 1994 een tweede ministerpost als minister van Milieu, Natuurbescherming en Reactorveiligheid, opnieuw in een regering onder leiding van kanselier Helmut Kohl.

In het zog van mentor Helmut Kohl 

Kohl is Angela Merkels politieke pleegvader. Haar eigen machtsbasis binnen de CDU is bij haar aantreden als minister zo goed als onbestaande. Kohl ziet in de nog jonge Oost-Duitse Merkel, politiek onervaren en beïnvloedbaar, vooral een ongevaarlijk politicus, goed voor het imago van de regering, die zich vooral in haar eerste ambtstermijn bezighoudt met relatief onschadelijke beleidsdomeinen. Deze situatie levert Merkel de bijnaam "het meisje van Kohl" op, het bijbehorende imago van lichtgewicht zal ze daarna nog vele jaren met zich meedragen. 

Dat Angela Merkel zelf ondertussen erg is veranderd, hebben maar weinig mensen echt begrepen. In de luwte werkt Merkel door de jaren heen gestaag verder aan haar eigen politieke carrière, omringt zich met een kleine kring loyale medewerkers, bouwt dossierkennis op en werkt onafgebroken aan het uitbouwen van een sterk netwerk. Naarmate haar ervaring groeit, ontpopt ze zich bijna ongemerkt tot een sterke politieke persoonlijkheid, ook binnen de CDU. Nog sterk onder invloed van Kohl wordt ze in 1991 aangeduid als vice-voorzitter van de partij.

Steile klim naar het partijvoorzitterschap

Tussen 1993 en 2000 is ze CDU-voorzitter van de deelstaat Mecklenburg-Vorpommern, een functie die ze vanaf 1998 combineert met die van Secretaris-Generaal van de nationale CDU. Amper een jaar na haar aantreden raakt de CDU verwikkeld in de zogenaamde "Spenden-Affaire", een schandaal rond illegale partijfinanciering ten tijde van ex-voorzitter Helmut Kohl. In de woelige crisismaanden die volgen op de eerste verdachtmakingen, ontpopt Angela Merkel zich tot redder van haar partij. 

Wat vroeger een nadeel was, komt haar nu ten goede. Tot dan toe was Merkel namelijk nooit helemaal opgenomen in het politieke establishment van de CDU, omwille van verschillende redenen: haar vrouw-zijn, haar DDR-afkomst en haar politieke onervarenheid. Dit komt haar nu goed uit. Als geen ander verpersoonlijkt ze met haar schone, ongebonden imago de wil tot vernieuwing. Daarenboven geeft ze als Secretaris-Generaal tijdens de crisis voortdurend blijk van stressbestendigheid en koelbloedigheid.

In een opmerkelijk opiniestuk, gepubliceerd in de Frankfurter Allgemeine Zeitung op 22 december 1999, neemt ze bovendien nadrukkelijk afstand van Helmut Kohl, haar politieke pleegvader. Hierdoor verwerft ze autoriteit en zelfstandigheid en maakt ze vriend en vijand voor eens en altijd duidelijk dat ze méér is dan Kohl's beschermelinge. Wanneer partijvoorzitter Wolfgang Schäuble besluit de verantwoordelijkheid voor de crisis op zich te nemen en af te treden, ligt de weg voor Merkel open. Met maar liefst 96% van de stemmen wordt ze op 10 april 2000 verkozen tot partijvoorzitter van de nationale CDU.

Bondskanselier

Bij de Bondsdagverkiezingen van 2002 maakt Merkel een belangrijke strategische keuze: niet zijzelf maar wel Edmund Stoiber, voorzitter van de Beierse CDU-afdeling (Christlich-Soziale Union, kortweg CSU) wordt naar voren geschoven voor het kanselierschap. In haar beslissing sluimert een weloverwogen carrièrestap. De verkiezingen van 2002 worden gewonnen door de rood-groene regeringspartijen onder leiding van Gerhard Schröder en Joschka Fischer. Stoiber haalt net niet genoeg stemmen.

Voor Angela Merkel, ondertussen ook aangesteld als fractievoorzitter van de CDU en CSU en dus oppositieleidster, ligt de weg naar de macht open. Bij de nieuwe Bondsdagverkiezingen van 2005 is Angela Merkel de onbetwiste CDU-kanselierskandidaat. In november 2005, vijftien jaar na de Duitse eenmaking, wordt Angela Merkel door de Bondsdag verkozen tot de nieuwe bondskanselier. Ze is de eerste vrouw die deze taak op zich mag nemen. 

Internationaal gerespecteerd politica

In september 2006 roept het Amerikaanse zakentijdschrift Forbes Angela Merkel uit tot "machtigste vrouw ter wereld". Als Duits regeringsleider staat ze immers aan het hoofd van de grootste economische macht van Europa, tegelijkertijd de derde economische wereldmacht. 

Van grijze onderzoeker in de voormalige DDR, lelijke eendje in de politiek, redder van de CDU tot machtigste vrouw ter wereld: Angela Merkel is altijd zowel een buitenstaander als een deelnemer gebleken, afstandelijk maar toch betrokken. 

Die Bundeskanzlerin is sinds haar aantreden in 2005 uitgegroeid tot een erg gerespecteerd politica. Vriendelijk en bemiddelend maar ook steeds kordater verankert ze zich met haar no-nonsense politiek en haar absolute machtswil almaar steviger op het (inter-)nationale politieke toneel. 

Momenteel mag Angela Merkel zich nog steeds Bondskanselier van Duitsland noemen. Haar partij won vier maal na elkaar de verkiezingen en telkens werd ze verkozen om haar termijn aan het hoofd van de regering verder te zetten. Een ongeziene prestatie. 

Einde van haar politieke carrière in zicht? 

De stappen naar een 'fin-de-carrière' zijn echter wel gezet. In 2018 liet Merkel zelf weten zich niet (her)verkiesbaar te stellen als leider van haar partij, de CDU. Merkel was 18 jaar lang leider van de CDU. Ze koos er bewust voor niet zelf een opvolger naar voor te schuiven. Ook die beslissing zegt veel over haar leidersstijl, maar kan ook als een strategische keuze worden gezien. Het bood de kans aan Annegret Kramp-Karrenbauer, die toch als Merkel's protegé wordt gezien, om op eigen houtje verkozen te worden, wat haar macht en status als nieuwe leider van de CDU zeker ten goede zal komen. 

Merkel blijft wel aangesteld als bondskanselier tot aan de volgende verkiezingen in 2021. Wat daarna komt, blijft momenteel nog even giswerk..

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek

• Het mirakel Merkel: hoe het meisje van Kohl de machtigste vrouw ter wereld werd / Marggriet Brandsma, 2012 - RoSa-ex.nr.: T/1208
• The CDU and the politics of gender in Germany: bringing women to the party / Sarah Elise Wiliarty, 2010 - RoSa-ex.nr.: FII b/1249
  
• Angela Merkel / Gerd Langguth, 2006 - RoSa ex.nr.: T/903
• Angela Merkel. De eerste vrouwelijke bondskanselier / Jacqueline Boysen, 2005 - RoSa ex.nr.: T/888 
• Angela Merkel. Une chancelière à Berlin. La première femme à gouverner l'Allemagne / Jean-Paul Picaper, 2005 - RoSa ex.nr.: T/859