15.04 | De impact van de coronacrisis op betaalde arbeid

Gepubliceerd op 15/04/2020

Het Corona-virus raakt ons allemaal. Toch zijn er genderverschillen zichtbaar in de manier waarop de maatregelen die de verdere verspreiding van het virus moeten tegengaan ons raken. In onze vorige nieuwsbrief focusten we op de gendergerelateerde gevolgen van het Corona-virus in de huiselijke sfeer. In deze nieuwsbrief verzamelen we informatie over de gendergerelateerde impact van de Corona-crisis op betaalde arbeid.

Wie zorgt voor onze zorgers?

In België werkt 25% van alle vrouwen die actief zijn op de arbeidsmarkt in de zorgsector, tegenover 6% van de mannen. Dat maakt de zorg een uitgesproken vrouwelijke sector. 82,5 % van de werknemers in de Vlaamse gezondheidszorg is vrouwelijk. Vrouwen staan dan ook aan de frontlinie van de Corona-crisis. Vier vrouwen getuigden op 29 maart in De Morgen over hoe zij dat ervaren. “We zijn een marathon aan het lopen en wat veel mensen vergeten is dat we - wanneer we straks de piek bereikt hebben - diezelfde afstand ook terug moeten afleggen,” vertelt urgentie-arts Cathelijne.

RoSa-directeur Bieke Purnelle vraagt zich op 29 maart in een opiniestuk voor Radio 1 af hoe we we deze frontliniewerkers gaan opvangen wanneer de crisis voor bij is.

Een bediende in de zorgsector moet het maandelijks met gemiddeld 2382 euro bruto stellen, terwijl het gemiddelde bediendeloon in 2790 euro is. Een verschil van 15 procent, schrijft Knack op 6 april. Journalist Ann Peuteman roept in een opiniestuk in Knack op 17 maart op om echt eens naar de noden van zorgverleners te luisteren en hun werkomstandigheden te verbeteren:

Economisch filosoof Antoon Vandevelde verwacht dat de maatschappelijke beeldvorming zal veranderen door deze crisis: "We vertrouwen onze kinderen, zieken en bejaarden – de mensen die ons het dierbaarst zijn, zeg maar – toe aan mensen die daarvoor veel minder betaald worden dan de meeste andere werknemers. Het besef lijkt gegroeid dat er meer waardering nodig is voor die sectoren waar er maar een beperkte productiviteitswinst mogelijk is. Of dat investeringen in die sector, ondanks die lagere productiviteit, wel degelijk zinvol zijn."

Rollen omgedraaid

De oververtegenwoordiging van vrouwen in vitale beroepen, zoals de zorg, het onderwijs en de kinderopvang, heeft tot gevolg dat in sommige gezinnen mannen thuiswerken en het merendeel van de zorg en huishoudelijke taken op zich nemen. De Nederlandse krant Trouw onderzocht op 2 april wat dat doet met de nog altijd traditionele rolverdeling in Nederlandse gezinnen.

In normale tijden besteden de meeste werkende moeders die met mannen getrouwd zijn bijna twee keer zoveel tijd aan kinderopvang en huishoudelijke taken; en de huidige noodsituatie zorgt niet per se voor een betere taakverdeling binnenshuis, waardoor er vaak nog meer taken op de schouders van werkende moeders terechtkomen, schrijft Vanity Fair op 3 april. Voor alleenstaande ouders – 80 % van de single ouders zijn vrouwen– is thuis werken al zeker geen sinecure nu de scholen gesloten zijn.

Gaat de loonkloof groeien?

Daarnaast verdienen vrouwen wereldwijd een vijfde minder dan mannen, zegt de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO). Veel vrouwen werken in sectoren die het als gevolg van de crisis bijzonder moeilijk hebben, zoals de horeca en de detailhandel. Deze beroepen worden gekenmerkt door lage lonen, hoge werkdruk en flexibele contracten.

Wanneer vrouwen in een heteroseksuele relatie geen essentieel beroep uitoefenen en minder verdienen dan hun partner, kan dit ertoe leiden dat zij eerder de onbetaalde zorgtaken op zich nemen wanneer beiden thuis moeten werken. Dat heeft een negatieve impact op de loopbanen, de pensioenrechten en financiële reserves die vrouwen kunnen opbouwen. Het heeft ook een impact op de loonkloof, die voor de coronacrisis langzaam aan het krimpen was. Toch zou het aan het huidige tempo nog zeventig jaar duren om gendergelijkheid te bereiken, zo bericht Knack op 1 april.

De Gezinsbond vraagt in een interview voor De Wereld Morgen op 2 april aan de overheid om een speciaal verlofstelsel te organiseren voor ouders die door de Corona-maatregelen thuiswerk en zorg moeten combineren. “Het verlof mag niet onbetaald zijn. We willen dat de overheid een stuk compensatie voorziet, zoals dat ook het geval is bij technisch werklozen,” zegt Elke Valgaeren van de studiedienst van de Gezinsbond.

Niet-essentiële beroepen in de knel

Naast de horeca en detailhandel zijn er heel wat andere niet-essentiële beroepsgroepen die hard geraakt worden en waarin vrouwen oververtegenwoordigd zijn: van stewardessen tot hotelschoonmaaksters en kapsters. De sluiting of bijna-sluiting van veel bedrijven kan voor hen leiden tot inkomsten- en baanverlies. Uit het onderzoek van het Europese Instituut voor Gendergelijkheid blijkt dat een kwart van de vrouwelijke werknemers in de hele EU een onzekere baan heeft.

Sekswerkers worden bijzonder hard getroffen nu zij hun werk moeten neerleggen en zonder inkomsten vallen. Sekswerker Sigrid Schellen stelt op 16 maart voor VRT NWS dat het onaanvaardbaar is dat de 28.000 sekswerkers in België nog steeds geen rechten hebben.

Schellen vraagt dringend extra steunmaatregelen voor sekswerkers. Violett, de organisatie die sekswerkers helpt, maakt zich zorgen over sekswerkers die – vaak via online advertenties – hun werkzaamheden toch voortzetten. In Nederland startte sekswerker Hella Dee om die reden een noodfonds voor sekswerkers.

Elders in de wereld komen ook textielarbeiders in de problemen door de crisis. Door de lockdown kopen Europeanen nauwelijks nog nieuwe kleding. Modebedrijven die kledij in Bangladesh laten maken voor de Europese markt laten hun lokale leveranciers vallen, zo blijkt uit een enquête van het Center for Global Workers’ Rights. Bestellingen die al gefabriceerd zijn, worden plots niet meer vergoed. De Standaard meldt op 2 maart dat 4,1 miljoen vrouwen hierdoor in financiële nood raken. Niet alleen hun job, maar ook hun slaapplaats is gelinkt aan de fabriek. Wie geen slaapplek heeft, wordt bovendien sneller blootgesteld aan het virus.

De openbare ruimte en Corona

Het Europese Instituut voor Gendergelijkheid meldt dat vrouwen veel meer afhankelijk zijn van openbaar vervoer zijn dan mannen. Hierdoor lopen zij een groter risico om in contact te komen met het virus op weg naar werk, een arts of om boodschappen te doen. Vooral alleenstaande ouders, die om financiële redenen minder vaak een auto hebben, lopen risico.

Een ander gevolg van de maatregelen om de pandemie af te remmen, is dat vrouwen die zich moeten verplaatsen, meer te maken hebben met straatintimidatie. De verveling slaat voor sommigen toe tijdens de lockdown, en omdat de openbare ruimte leger is, valt ook een stuk sociale controle weg. Dat lijkt te leiden tot een toename van de straatintimidatie.

Zangeres en AB-medewerkster Anysa Grammenoudis deelde haar eigen ervaringen op de Facebookgroep Durf te Vragen Brussel. De reacties van vrouwen, maar ook mannen die het probleem erkennen, blijven binnenstromen, zo meldt Bruzz op 6 april. Student Esli Balatova (20) filmde een van de vele intimidaties nabij het Brusselse Zuidstation. Het filmpje ging viraal.

Scheve genderbalans in de media tijdens de crisis

Zoals we in een eerdere nieuwsbrief op 22 januari schreven, zijn mannelijke experten en opiniemakers oververtegenwoordigd in Vlaamse media. In alle hectiek aan het begin van de Corona-crisis leek de genderbalans in de berichtgeving verder aan prioriteit te verliezen voor mediamakers. Natacha Waldmann, schepen van Welzijn en Zorg in Oostende, waarschuwt media die telkens dezelfde mannelijke gasten uitnodigen om waakzaam te blijven in een opiniestuk in De Morgen op 25 maart:

Het Europese Instituut voor Gendergelijkheid meldt dat we vooral mannen in het publieke domein en in de krantenkoppen zien, omdat zij degenen zijn die de meeste machtsposities in onze samenleving bekleden. In deze crisis nemen zij het merendeel van de belangrijke beslissingen, terwijl die de levens van alle mensen, ongeacht gender, beïnvloeden. Beleidsmakers moeten rekening houden met de verschillende ervaringen van vrouwen en mannen tijdens een pandemie en er is grote behoefte aan gegevens die laten zien hoe vrouwen en mannen in hun dagelijks leven door de crisis worden getroffen, besluit het instituut.

Vrouwen in leiderschapsposities tijdens de crisis

Tegelijkertijd wijzen verschillende media erop dat van IJsland tot Taiwan en van Duitsland tot Nieuw-Zeeland, vrouwen in leiderschapsposities landen op een adequate manier door de crisis loodsen. Deze leiders schenken ons een aantrekkelijke alternatieve manier om macht uit te oefenen. Wat leren ze ons?” vraagt Avivah Wittenberg-Cox zich in Forbes af op 13 april. Ze stelt dat leiders als Angela Merkel (Duitsland), Erna Solberg (Noorwegen) en Jacinda Ardern (Nieuw-Zeeland) waarheid, besluitvaardigheid, technologie en empathie inzetten om de crisis te bezweren.

Arwa Mahdawi wijst er in The Guardian op 11 april echter op dat vrouw zijn je niet automatisch beter maakt in het aanpakken van een pandemie. Het maakt je ook niet automatisch een betere leider; die suggestie versterkt volgens haar de seksistische opvatting dat vrouwen van nature meer meelevend en coöperatief zouden zijn. “Wat wel waar is, is dat vrouwen in het algemeen beter moeten zijn om leiders te worden; we worden aan veel hogere normen gehouden dan mannen,” schrijft Mahdawi. “Vrouwen kunnen zelden mislukken zoals mannen dat kunnen. Je moet twee keer zo goed zijn als een man om half zo serieus te worden genomen. Je moet twee keer zo hard werken.

In de pers:

• Coronavirus pandemic exacerbates inequalities for women, UN warns (The Guardian, 11/04/2020)
• Huisartsen vertellen waarom abortuspil juist nú beschikbaar moet zijn (VICE, 10/04/2020)
• Of je vrouw of man bent, kan veel uitmaken in en na de coronacrisis (Trouw, 09/04/2020) 
• Joint civil society statement: European governments must ensure safe and timely access to abortion care during the COVID-19 pandemic (Young Feminist Europe, 09/04/2020) 
• 'Coronacrisis zet vrouwenrechten wereldwijd onder druk' (Het Parool, 06/04/2020) 
• Wat is de impact van de coronacrisis op verschillende mensen? (Women Inc., 02/04/2020)
• https://radio1.be/wie-zorgt-voor-de-zorgers-als-dit-allemaal-voorbij (Radio 1, 29/03/2020)
• De vrouwen achter Marc Van Ranst: 'Pas als hij iets drie keer voorgesteld heeft, voer ik het uit' (De Morgen, 16/03/2020) 
• Which profession has the biggest gender pay gap? (04/03/2020)

Meer weten?

• RoSa thema: Arbeidsparticipatie
• RoSa thema: Arbeid en zorg
• RoSa thema: Loonkloof
• Addressing sex and gender in epidemic-prone infectious diseases (Wereldgezondheidsorganisatie)
• Coronavirus update regarding Generation Equality Forum Timeline (UN Women)

Bron hoofdafbeelding: Ashkan Forouzani via Unsplash
Bron banner: Volodymyr Hryshchenko via Unsplash