1973: Anticonceptie vrij

1973: Het wettelijk verbod op de verspreiding en de reclame voor voorbehoedsmiddelen wordt opgeheven

Het is vandaag de dag haast niet te begrijpen, maar vrije toegang tot anticonceptie was in Vlaanderen nog niet zo lang geleden geen evidentie. Voorbehoedsmiddelen blijven tot de jaren 1960 een taboe onderwerp in het dan nog zeer katholieke Vlaanderen. De katholieke Kerk veroordeelde ten strengste elke vorm van anticonceptie. En ook de wetgever trok aan hetzelfde zeel. In 1922 al wordt, onder katholieke impuls een toevoeging aan artikel 383 van het strafwetboek gestemd waarbij het verspreiden en reclame maken voor voorbehoedsmiddelen wettelijk verboden wordt.

Van taboe naar de intrede van de pil in 1961

Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de kennis over anticonceptie zeer beperkt is pre 1973. Middelen als het pessarium of het condoom blijken weinig gekend en nog moeilijker te verkrijgen. De meest gebruikte methode blijft periodieke onthouding op basis van de temperatuurmethode. Een vorm van anticonceptie die door de katholieke kerk gedoogd wordt, maar uiteraard niet erg betrouwbaar kan genoemd worden.

Tot halfweg de jaren 1950 blijft dit zo. Daarna komt langzaamaan, eerst vanuit de steden, een kentering. In 1955 richt de Belgische Vereniging voor seksuele voorlichting (BVSV) twee medische consultatiebureaus op, één in Gent en één in Antwerpen. Vrouwen kunnen er terecht voor informatie en voorbehoedsmiddelen. In de beginjaren kennen de bureaus maar matig succes. Dit alles verandert met de komst van de pil. 

De anticonceptiepil komt op de Vlaamse markt in 1961. Aanvankelijk vindt ook de pil moeilijk zijn weg naar de Vlaamse vrouw. Verspreiding en informatie zijn bij wet verboden en veel huisartsen weigeren om ideologische redenen de pil voor te schrijven. Toch beginnen steeds meer vrouwen in de pil een eenvoudige manier te zien om controle te krijgen over hun vruchtbaarheid. Langzaamaan vinden ze hun weg naar de medische consultatiebureaus. De vrouwenbewegingen doorbreken het taboe en spreken openlijk over seksualiteit en anticonceptie. Een traditionele vrouwenbeweging als de SVV (Socialistisch Vooruitziende Vrouwen, nu VIVA-SVV) pleit in haar tijdschrift De Stem der Vrouw al in 1961 voor het opschorten van de wettelijke beperkingen rond anticonceptie.

Seksuele revolutie

Daarna raakt alles in een stroomversnelling: de seksuele revolutie bevrijdt de Belgische samenleving van schaamte en schuld. Niet alleen anticonceptie maar ook abortus wordt het onderwerp van verhit publiek debat. Onder het motto ‘baas in eigen buik' eisen vrouwenbewegingen het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen op. Mediagenieke acties van nieuwe vrouwenbewegingen als Dolle Mina en PAG houden het thema in de kijker. Langzaamaan wordt de taboesfeer rond anticonceptie opgeheven. Een verschuiving in de publieke opinie is voelbaar. De katholieke Kerk blijft echter halsstarrig. In 1968 wordt het katholieke standpunt nog eens duidelijk verwoord in de encycliek Humanae Vitae: anticonceptie blijft in alle gevallen verboden. Periodieke onthouding kan, maar enkel als dat ‘nodig' is. Dit standpunt staat echter te ver van de heersende maatschappelijk consensus. Ook de katholieke vrouwenorganisatie KAV neemt afstand van het officieel kerkelijk standpunt en stelt dat anticonceptie moet worden overgelaten aan de ‘verantwoordelijkheid van elk echtpaar'.

1973: opschorten van de wettelijke beperkingen

Stoten eerder pogingen (in 1968 en 1971) nog op katholieke weerstand, in 1973 is iedereen er klaar voor. Vanuit katholieke hoek meer om de abortuskwestie te ontmijnen dan dat ze echt 'pro' zijn, maar goed. In juli 1973 worden de wettelijke beperkingen op anticonceptie opgeschort. Anticonceptiva, met uitzondering van condoom en pessarium, worden opgenomen in de lijst van geneesmiddelen. Informatie verspreiden over de middelen kan zonder gevaar voor vervolging.

Ondanks alles blijft anticonceptie een moeilijk thema. De overheid maakt meteen een budget van 25 miljoen Belgische frank vrij voor een nationale voorlichtingscampagne over anticonceptie. Ook SVV en KAV publiceren in hun tijdschriften informatieve artikelenreeksen over anticonceptie. Zij weten een breed publiek te bereiken. De artikelenreeks uit 1974 over ‘verantwoord ouderschap' in het tijdschrift Vrouw en Wereld van KAV zorgt binnen de katholieke gemeenschap voor een nieuwe discussie. Een 'brave' katholieke vrouwenorganisatie die openlijk informatie verspreidt over seksualiteit - los van de voortplantingsfunctie - is op dat moment not done. KAV houdt echter ondanks katholiek protest voet bij stuk: de artikelenreeks wordt gepubliceerd. 

Jongere huisartsen hebben, na de wet van 1973, steeds minder scrupules bij het voorschrijven van anticonceptie, informatiecampagnes missen hun doel niet en geleidelijk aan wordt anticonceptie gemakkelijker verkrijgbaar. In de loop van de jaren '70 stappen Vlamingen dan ook massaal over op betrouwbare anticonceptie, met de pil op kop. Uit cijfers van 1976 blijkt dat drie jaar na de wet al één op drie vrouwen de pil gebruikt.

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek

• De echte vader van de pil : het verhaal van de man die de vrouw bevrijdde / Karl van den Broeck, 2014 - RoSa ex.nr.: T/1304
• The birth of the pill: how four pioneers reinvented sex and launched a revolution / Jonathan Eig, 2014 - RoSa ex.nr.: T/1334
• Vlaanderen Vrijt!: 50 jaar seks in Vlaanderen / Wim Trommelmans, 2006 - RoSa ex.nr.: Bm/18
• 'Een heldin? Ik? Bij lange niet': gynaecologe Erna Vercauteren schreef als eerste de pil voor / In: De Morgen, 18 december 2004 - te raadplegen in de RoSa-bib
• Sexual chemistry: a history of the contraceptive pill / Lara V. Marks, 2001 - RoSa ex.nr.: Cm/41