Harriet Ross Tubman

Harriet Tubman (1822*-1913) kent vooral faam als zwarte Amerikaanse vrouw die niet alleen zelf via een netwerk genaamd de Underground Railroad wist te ontsnappen aan haar bestaan als tot slaaf gemaakte op een Amerikaanse plantage, maar later ook tientallen andere tot slaaf gemaakten hielp bij hun ontsnapping. Tubmans moed en zelfopoffering hebben komende generaties geïnspireerd om haar voorbeeld te volgen. Ook haar bijdrage aan de overwinning van de Noordelijke Staten tijden de Amerikaanse Burgeroorlog (18-61-1865), haar bijdrage aan de strijd voor het vrouwenstemrecht en haar inzet voor ouderen leveren haar een plek op in onze lijst van inspirerende feministische rolmodellen.

Geboren in slavernij, gebrekkige informatie

Harriet Ross Tubman wordt in slavernij geboren onder de naam Araminta Ross. Zowel haar moeder als vader zijn op dat moment eigendom van plantage-eigenaars in Dorchester County, Maryland in de Verenigde Staten. Omdat de gegevens van tot slaaf gemaakten op dat moment amper worden bijgehouden, zijn noch de exacte geboorteplaats, noch het exacte geboortejaar van Tubman bekend. Verschillende data worden op basis van diverse bronnen vernoemd in zowel geschiedschrijving als historische documenten. In de meeste gevallen spreekt men van een geboortejaar tussen 1820 en 1825, maar ook het jaar 1815 wordt wel eens genoemd. In dit portret volgen we de aanname van Amerikaanse historica en “Tubman-specialist” Kate Larsson. Volgens haar is het het meest aannemelijk dat Tubman het levenslicht ziet in 1822. De onduidelijkheid hierrond duiden we daarom aan met een asterix (*).

Het is Tubmans grootmoeder langs moeders kant die als eerste generatie in haar familie naar de Verenigde Staten wordt verscheept op een slavenschip uit het Afrikaanse continent. Waar haar afkomst daar exact ligt, is tot op vandaag niet geweten. 

Bron foto: Horatio Seymour Squyer op WikiCommons

Tubman groeit op met vier broers en vier zussen. Drie van de zussen worden als slaaf verkocht. Op het moment dat er sprake is van een verkoop van de jongste zoon in het gezin, Moses, komt de moeder van Tubman in opstand. Hun eigenaar ziet daarop af van een verkoop. Achteraf gezien lijkt dit het moment waar een eerste zaadje gepland wordt bij Harriet Tubman; weerstand is mogelijk en werpt zijn vruchten af. Deze openbaring zal haar verdere levensloop onherroepelijk tekenen.

De littekens van een leven in slavernij

Als jonge tot slaaf gemaakte wordt Tubman ingezet als kindermeisje. Haar taak bestaat erin de baby van haar meesters te laten (in)slapen of voorkomen dat het kind begint te wenen. Slaagt ze hier niet (voldoende) in, volgen zweepslagen. De littekens ervan zal ze de rest van haar leven meedragen. Hoe ouder ze wordt, hoe meer Harriet Tubman daarnaast ingezet wordt bij het werk op het veld en in de bossen rondom de plantages. 

Tijdens haar puberteit loopt ze een serieuze hoofdwonde op. Een opziener betrapt een andere tot slaaf gemaakte die wil ontsnappen en gooit een metalen gewicht van één kg in de richting van de vluchter. Het gewicht komt echter tegen Tubmans hoofd terecht. Zonder medische zorgen zal ze wonder bij wonder alsnog genezen. Ze zal echter blijvend last hebben van onverwachte en pijnlijke hoofdpijn, en aanvallen die veel weg hebben van beroertes. In geschiedschrijving spreekt men de waarschijnlijkheid uit dat Tubman zogenaamde temporale kwabepilepsie aan het voorval heeft overgehouden. 

Een bijkomstigheid van haar medische toestand is dat ze heel levendige dromen heeft. Deze dromen beschouwt Tubman zelf als revelaties van God, visoenen als het ware. Haar geloof in een “almachtige heerser” groeit. Ze kan niet lezen, maar kent de verhalen die haar worden voorgelezen uit de Bijbel. Het Nieuwe Testament, waarin tot slaaf gemaakten lijken te worden opgeroepen om te gehoorzamen aan hun meester, legt ze echter naast zich neer. Het Oude Testament vindt wel weerklank bij Tubman. Het staat vol met verhalen over verlossing. Harriet Tubman leest hierin de mogelijkheid van bevrijding.

Araminta Ross wordt Harriet Tubman 

Harriet Tubman zal zo'n twintig jaar onder haar geboortenaam, Araminta Ross, door het leven gaan. Het is pas in 1844, nadat ze trouwt met John Tubman, een zwarte, vrije man, dat ze de naam zal dragen waarmee ze bekendheid verwerft: Tubman. Daarnaast is het ook na hun huwelijk dat zij de voornaam “Harriet” begint aan te nemen. Er is weinig geweten over John Tubman of het huwelijk. Het feit dat harriet Tubman een tot slaaf gemaakte is en hij een vrije man, bemoeilijkt hun situatie. Het huwelijk zal uiteindelijk ook niet standhouden. Wanneer Tubman plannen begint te maken om te ontsnappen, weigert haar man mee te gaan. Dit zal tot een definitieve breuk leiden. Later hertrouwen zowel John als Harriet, toch zal de naam “Harriet Tubman” niet meer verdwijnen. 

1849: ontsnapping via de Underground Railroad

Een paar jaar later, we spreken van het jaar 1849, wordt Tubman ziek. Haar waarde als slaaf daalt drastisch. De eigenaar van de plantage probeert haar te verkopen, wat niet lukt, maar wat bij Tubman een hernieuwde drang van weerstand aanwakkert.

Wanneer de plantage-eigenaar niet veel later sterft, dreigt haar familie verkocht en uit elkaar gedreven te worden. Actie dringt zich op. 

Op 17 september 1849 lukt het Harriet Tubman en twee van haar vier broers, Ben en Henry, te ontsnappen. Ze doen dit op een moment dat ze door een andere plantagehouder voor werk worden ingehuurd, waardoor hun afwezigheid pas weken later wordt opgemerkt door hun eigenaar. Haar broers beginnen echter te twijfelen over hun daad en overtuigen Tubman mee terug te keren. "Dan doe ik het maar alleen", moet ze hebben gedacht, want niet veel later ontsnapt Tubman opnieuw, ditmaal zonder haar broers. 

Tijdens deze finale ontsnappingspoging maakt Harriet Tubman gebruik van een netwerk dat tot stand kwam door een samenwerking van onder meer abolitionisten, ex-tot slaaf gemaakte alsook vrije zwarte mensen. Het netwerk verbindt verschillende geheime vluchtroutes en zogenaamde safe houses, en staat tot vandaag bekend als de Underground Railroad. Niet alleen de route zelf, maar ook de mensen betrokken bij het netwerk - welke achtergrond of huidskleur dan ook - zullen later als geheel bekend staan als de Underground Railroad. 

Eindbestemming voor Tubman: Pennsylvania, op zo'n kleine 150 km afstand, waar reeds in 1780 de Gradual Abolition Act van kracht werd. Een wet die een geleidelijk einde moest stellen aan de praktijk van slavernij in de staat. Het was de eerste dergelijke wet die werd goedgekeurd in de Verenigde Staten. De wet zorgde ervoor dat er tegen het jaar 1847 - twee jaar voor Tubman's ontsnapping - officieel geen slavernij meer kon zijn op het grondgebied van Pennsylvania. 

Ondanks dat ze nu een vrije vrouw is, blijkt de situatie in Pennsylvania echter al gauw lang niet zo ideaal. Daarnaast mist ze haar naasten. Tubman denkt erover na om ook haar familie vrij te krijgen. Maar dat wordt er steeds minder “gemakkelijk” op gemaakt.

 In 1850 wordt de Fugitive Slave Act goedgekeurd, ruwweg houdt de wet in dat diegene die tot slaaf gemaakten helpen ontsnappen, bestraft kunnen worden. Niet alleen personen, maar ook Staten (denk aan zij die de slavernij hebben afgeschaft of ingeperkt) mogen tot slaaf gemaakten die proactief naar hen vluchten niet langer helpen en kunnen bestraft worden als ze dat wel doen. De vluchtroutes binnen de verschillende staten van de VS worden zo steeds moeilijker. Meer en meer voelen tot slaaf gemaakten zich gedwongen zich naar de Canadese provincies te richten. Daar is  slavernij al sinds 1833 afgeschaft met behulp van de afschaffing voor het volledige Britse Rijk (met een aantal uitzonderingen waar de praktijk tot 1843 standhoudt). 

De verstrengde regels ten aanzien van gevluchte tot slaaf gemaakten in de VS is niet Tubmans enige probleem in haar nieuwe omgeving. Een stijgende instroom aan Ierse immigranten doet de strijd om goedkope arbeidskrachten oplaaien met een racistische logica. 

Bijnaam “Moses”, naar de profeet uit het Oude Testament

Hoop dat haar familie uit eigen initiatief of met de hulp van lokale activisten - zoals zij het zoveel jaar eerder heeft gedaan - zal kunnen ontsnappen, vergaat als sneeuw voor de zon. Daarop begint Tubman geheime terugkeermomenten naar haar thuisstaat Maryland in te plannen. Ze gaat aan de slag bij de Underground Railroad. 

Bij een eerste trip lukt het haar een nicht (en twee van haar kinderen ) te bevrijden. Een tweede trip leidt tot de bevrijding van haar jongste broer Moses en een aantal andere mannen. Uiteindelijk zal Tubman zo'n dertien ontsnappingen leiden, waarbij ze meer dan zeventig tot slaaf gemaakten bevrijdt, waaronder haar vier broers en hun families. Daarnaast verschaft ze ook nuttige informatie aan andere tot slaaf gemaakten die hun eigen bevrijding vergemakkelijkt.

Dit alles levert Harriet Tubman de bijnaam Moses op, verwijzend naar de profeet die het Hebreeuwse volk uit Egypte leidt. Tubman is zo succesvol dat slavenhouders een beloning van 40000 Amerikaanse dollar beloven aan wie haar kan vangen of vermoorden. 

Last but not least slaagt ze er ook in haar eigen ouders veilig naar Ontario in Canada te brengen. 

Pas later, wanneer Harriet Tubman in 1897 geïnterviewd wordt door historicus, onderwijzer en latere auteur van The Underground Railroad from Slavery to Freedom (1898–99), Wilbur Henry Siebert, noemt ze namen van mensen die haar bij haar eigen ontsnapping, en bij de latere ontsnappingen die ze op touw zette, geholpen hebben. Eerder heeft ze dit nooit willen doen, uit schrik voor de repercussies voor deze mensen en het verder bestaan van de Underground Railroad.

Leuk weetje: tijdens de door haar geleidde ontsnappingen verstopt Harriet Tubman geheime boodschappen in kerkliederen. Dit gebruik groeit uit tot een traditie. Geïnspireerd door de bijnaam die ze krijgt, verstopt ze codes in het lied Go Down Moses om aan te geven of de te volgen route al dan niet veilig blijkt te zijn. 

Actieve rol in de Amerikaanse burgeroorlog (1861-1865)

In 1859 verkoopt een aanhanger van het abolitionisme Tubman een stuk grond aan de rand van stad Auburn, in New York. Het is voor Harriet Tubman dé gelegenheid om niet enkel haar ouders terug naar de Verenigde Staten te halen, maar ook andere gevluchte tot slaaf gemaakten een (tijdelijke) veilige haven te bieden. 

1860 betekent het jaar van de laatste succesvolle ontsnapping. In 1861 breekt namelijk de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) uit tussen de Noordelijke Staten (Union) en de Zuidelijke Staten (Confederatie). Directe aanleiding: het schijnbaar onoplosbare conflict over de slavernij waarbij zwarte personen tot slaaf gemaakt worden. Het Noorden is tegen deze onmenselijke praktijk, het Zuiden voor. Tijdens de Burgeroorlog treedt Tubman in eerste instantie op als verpleegkundige voor soldaten van de Union. Later zal ze ook verkenningsmissies op zich nemen. Een logische rol voor iemand die jarenlang verkenningsmissies voor ontsnapte tot slaaf gemaakten uitdokterte. 

Tubman wordt beschouwt als de eerste zwarte vrouw die een enigszins geofficialiseerde actieve rol opneemt in het Amerikaanse leger. In 1863 is ze de eerste vrouw die de leiding neemt over een gewapende aanval in de Amerikaanse burgeroorlog. Meer dan 750 tot slaaf gemaakten zullen uiteindelijk worden gered tijdens deze actie, die later bekend komt te staan als de Combahee River Raid. 

Ondanks haar inzet, cruciale bijdrage en toewijding in de Civil War, is er geen sprake van een verloning of compensatie voor Tubman. Ook haar vrijwilligerswerk met betrekking tot ontsnapte (ex-)tot slaaf gemaakten levert haar niet echt financiële winst op. Geld moest dus van elders komen. In een poging Tubman financieel te steunen, schrijft de witte auteur en historica, en goeie vriendin van Tubman, Sarah Hopkins Bradfordt de biografie Scenes in the Life of Harriet Tubman (1869), waarvan de opbrengt gedeeltelijk naar Tubman gaat. Een tweede boek volgt in 1886, Harriet, the Moses of her People. Ondanks latere kritiek met betrekking tot aanpak en format, blijven de boeken ook  in de 21^ste eeuw een belangrijke bron. 

In 1874 doen bevriende politici nog een poging een wet erdoor te krijgen die Tubman alsnog financiële tegemoetkoming moet bezorgen voor haar bijdrage aan de overwinning in de Amerikaanse Burgeroorlog, maar tevergeefs. Het wetsvoorstel wordt weggestemd in de Senaat. 

Recht op pensioen, maar wiens pensioen?

Het jaar 1869 luidt opnieuw huwelijksklokken voor Harriet Tubman. Ze trouwt met Nelson Charles Davis, een zwarte ex-soldaat die actief was in de Burgeroorlog. Op zoek naar een veilige plek om tot rust te komen, komt hij in het vluchthuis van Tubman in Auburn terecht en zo leren de twee elkaar kennen. Na bijna twintig jaar huwelijk, overlijdt Davis in 1888 aan de gevolgen van tuberculose. Dankzij de in 1890 goedgekeurde Dependent and Disability Pension Act (die soldaten die meer dan negentig dagen actief gestreden hebben voor de Union een pensioen toekent), heeft Tubman - als weduwe van - recht op Davis' pensioen. Daarvoor moet ze echter eerst met de papieren door de molen van de bureaucratie. Pas in 1895 wordt haar een maandelijks bedrag toegekend als weduwe van een soldaat: een schamele $8 per maand (equivalent aan $250 in 2019).

Dat ze op het soldatenpensioen van haar man moet zien te overleven, ondanks dat ze zelf een actieve rol op zich heeft genomen in de oorlog, dwingt een New Yorks Congreslid er toe een nieuw wetsvoorstel in te dienen om Hariet Tubman een eigen soldatenpensioen toe te kennen op haar naam voor haar eigen verdiensten. Een volwaardig soldatenpensioen? Dat lijkt voor velen een brug te ver, maar een tussenweg lijkt gevonden. Na een bureaucratische strijd van twee jaar wordt positief gestemd over wetsvoorstel H.R. 4982 (1899) dat Tubman een verlaagd soldatenpensioen  van $20/maand ($8 weduwenpensioen aangevuld door $12 voor haar diensten als verpleegkundige) toekent dat enkel gebaseerd is op haar bijdrage als verpleegkundige; over haar militaire rol wordt geen woord gerept.

Andere engagementen & erkenning

Bij de aanvang van de twintigste eeuw geraakt de dan al gepensioneerde Tubman betrokken bij de Amerikaanse Suffragettebeweging. Een aantal belangrijke feministen die bij de strijd voor meer vrouwenrechten op de barricaden staan in die periode spelen ook een rol in de strijd voor de afschaffing van de slavernij. Sommigen kent Tubman van hun betrokkenheid bij de Underground Railroad. Prominente namen zijn onder meer Susan B. Anthony, Elizabeth Cady Stanton & Lucretia Mott. Tubman neemt geen leidersrol op in deze strijd, ze kan eerder als een belangrijk en overtuigd voorstander en supporter gezien worden.

Tubman spreekt in dit verhaal vooral uit eigen ervaring: de ervaring van een zwarte vrouw grootgebracht in slavernij.

In 1896 komt ze als spreker aan bod op de eerste bijeenkomst van de National Association of Colored Women. In datzelfde jaar creëert Tubman een ouderentehuis op haar domein in Auburn. Ze zal zich de rest van haar leven de zorg en rechten van deze doelgroep aantrekken. 

Harriet Tubman overlijdt uiteindelijk in 1913. Ze wordt met militaire eer begraven in haar woonplaats Auburn.

In 2019 wordt het leven van Harriet Tubman verfilmd door regisseur en acteur Kasi Lemmons. De hoofdrol wordt vertolkt door de Britse acteur en zanger met Nigeriaanse roots Cynthia Onyedinmanasu Chinasaokwu Erivo. De biopic krijgt de naam Harriet.

Controverse rond haar beeltenis op $20 biljet

Tijdens het Amerikaanse presidentschap van Barack Obama (2009-2017) wordt bekend gemaakt dat Harriet Tubman als eerste zwarte vrouw op een dollarbiljet, van $20, afgebeeld zal worden, en dit vanaf 2020. Dat jaar markeert ook de honderste verjaardag van het negentiende amendement dat vrouwen in de VS stemrecht toekent, iets waar Tubman voor streed. Tubman zou daarmee de eerste zwarte persoonlijkheid zijn om te figureren op een bankbiljet, en de eerste vrouw in meer dan honderd jaar. De eerste vrouwen waren de voormalige First Lady Martha Washington van 1891-1896, en de Native American Pocahontas van 1865 tot 1869.

In mei 2019 laat Obama's opvolger Donald Trump echter weten dat de aanpassing zal worden uitgesteld tot 2026 omwille van “technische redenen”. Officieus geeft hij echter ook te kennen dat de keuze voor Tubman puur geïnspireerd zou zijn op politieke correctheid en dat hij niet erg onder de indruk is van haar verwezenlijkingen en belang voor zijn land. Extra gevoeligheid in het debat: momenteel staat Andrew Jackson, de zevende president van de Verenigde Staten op het $20-biljet afgebeeld. Een grotere tegenpool van Tubman kan er niet zijn; Jackson was een slavendrijver van zwarte mensen en stond eveneens aan het roer bij verplichte relocaties van duizenden inheemse Amerikanen.

Luttele dagen nadat Joe Biden verkozen wordt in januari 2021, maakt zijn perschef Jen Psaki bekend dat Biden het initiatief van Obama weer oppikt en mogelijkheden bekijkt om het proces te versnellen. "Het is belangrijk dat ons geld de geschiedenis en de diversiteit van dit land weerspiegelt", zegt Psaki daarover.

Hoe belangrijk representatie inderdaad is, kan men zich evenzeer de vraag stellen of Tubman het best geëerd kan worden door haar afbeelding op een bankbiljet te plaatsen. Het Amerikaanse kapitalisme is als het ware grootgebracht op de rug van de slavernij. Als tot slaaf gemaakte werd Tubman als een eigendom beschouwd en ingewisseld voor geld. Is het dan wel de juiste zet om haar op een bankbiljet af te beelden om haar te eren? Of kan dit eerbetoon precies om die reden van grote symbolische waarde worden beschouwd? De meningen zijn verdeeld.

In de pers:

• Zwarte abolitioniste Harriet Tubman komt dan toch op briefje van 20 dollar (De Standaard, 26/01/2021)
• Harriet Tubman: Biden moves to put anti-slavery activist on $20 bill (BBC, 26/01/2021)

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• She Came to Slay. The Life and Times of Harriet Tubman / Erica Armstrong Dunbar, 2019 - RoSa-ex.nr.: T/1353
  

• More Than Petticoats: Remarkable New York Women / Antonia Petrash, 2002 - RoSa-ex.nr.: T/513

• Harriet Tubman: Conductor On The Underground Railroad / Ann Petry & Jason Reynolds, 1971 - RoSa-ex.nr.: T/74