Paula Marckx

Paula Marckx gaat het collectieve geheugen in als een gedreven feminist met een opmerkelijk levensverhaal, boordevol onwaarschijnlijke ontmoetingen en uiteenlopende engagementen die haar vele talenten weerspiegelen: van naaktmodel en ondernemer over auteur en directeur van het World Trade Center tot journalist en piloot.

Nadat ze in 1973 als bewust ongehuwde vrouw bevalt van haar dochter Alexandra, trekt Marckx vastberaden naar het Europees Hof van de Rechten van Mens (EHRM) om de ongelijke behandeling van buitenhuwelijkse kinderen en ongehuwde moeders aan te klagen. Wanneer zij in 1979 de zaak wint, wordt niet alleen de Belgische staat veroordeeld maar worden tal van andere Europese landen evenzeer gedwongen hun rechtsstelsel te hervormen.

Een bewogen leven

Geboren op 3 december 1925, groeit Marckx op in de Antwerpse volksbuurt Seefhoek. Haar vader is van welgestelde en katholieke komaf terwijl haar moeder uit een eerder vrijzinnige familie komt, waar Paula Marckx zich als jonge vrouw helemaal thuis voelt. Wanneer Marck’s moeder vindt dat het tijd is dat haar dochter uit werken gaat, droomt Marckx van een politieke carrière en een goed pensioen. Nadat haar duidelijk wordt gemaakt dat dit niet voor jonge vrouwen zoals zijzelf is weggelegd, blijft ze niet bij de pakken zitten en besluit ze werk te zoeken via een advertentie in de krant. In een mum van tijd vindt ze zo tewerkstelling als mannequin voor het Brusselse modehuis Natan, dat vandaag hofleverancier is. Een tweede advertentie brengt haar in contact met kunstschilder Lode Seghers. Ze gaat bij hem aan de slag als naaktmodel, wat bijzonder controversieel is in die tijd, en vindt in Seghers een vriend voor het leven.

Het sociaal netwerk dat ze in het begin van haar carrière opbouwt, komt haar nog handig van pas wanneer ze na de Tweede Wereldoorlog besluit zich in het ondernemerschap te storten. Nadat Marckx tijdens een reis in het buitenland condoomautomaten ontdekt, is ze laaiend enthousiast en begint ze deze automaten te importeren naar België. Marckx is ambitieus en heeft grootse plannen. Op een dag schopt ze het tot directeur van het World Trade Center in Antwerpen. In die hoedanigheid ontmoet ze – per toeval – The Rolling Stones tijdens een vlucht op weg naar Atlanta.

Op eenzelfde, onwaarschijnlijke manier zal Marckx ook The Beatles ontmoeten in Milaan en Yoko Ono in New York. Ook de Spaanse dictator Francisco Franco ontmoette ze naar eigen zeggen “op zijn sloeven” voor een interview. Elf jaar werkt Marckx dan ook als journalist voor de Amerikaanse Gazet van Detroit, waardoor ze hele wereld rondreist en verschillende wereldsterren ontmoet. Ondanks haar bewogen leven en uitgebreide, internationale kennissenkring, is Marckx haar Antwerpse roots altijd trouw gebleven: haar Noord-Antwerps accent is ze bijvoorbeeld nooit verleerd. Ze beschouwt het haar karakteristiek kenmerk dat haar tot Paula Marckx maakt. Alsof haar leven nog wat spanning miste, behaalt ze in 1965 als eerste vrouw haar pilotenbrevet op de luchthaven van Deurne. Haar reden? Het was haar ter ore gekomen dat Antwerpse diamantairs moeite hadden hun waren te verschepen. Frequente luchtvaart vanuit Antwerpen zou hier een oplossing voor bieden. Het ondernemerschap zat haar in het bloed.

Ook het schrijven vormt een rode draad in haar bewogen leven. Op haar 33^ste heeft Marckx een al zo gevuld leven dat ze besluit een biografie te schrijven. In 2006 schrijft Anne Gies een biografie over Marckx en in 2010 kruipt Marckx opnieuw zelf in haar pen op om nog een biografisch getint boek uit te brengen: The Perfect Mistress, for Small Men With Large Ambitions. Op 91-jarige leeftijd publiceert ze nog een boek: Jonger oud worden (2017). In haar turbulente levensverhalen weerklinken steevast een flinke dosis lef en een onvermurwbare feministische overtuiging, waarbij ze allerhande taboes en genderstereotypen aan haar laars lapt. Paula Marckx is een vrouw van vele woorden en evenveel daden, en niet voor niets een feministisch boegbeeld.

Marckx t. België: een Europees mijlpaalarrest

Tijdens het hoogtepunt van de tweede feministische golf is Marckx een gedreven, veertig jaar jonge zakenvrouw. Op de barricaden gaan staan met de Dolle Mina's was niet haar stijl, maar activistisch en overtuigd feminist op haar eigen manier was ze zeer zeker wel. Ze heeft zich nooit door iemand laten tegenhouden om te doen wat ze wou en te worden wie ze wou zijn: economisch onafhankelijk, eigenwijs en bewust ongehuwd. Hoewel ze te kennen geeft veel relaties gehad te hebben, heeft Marckx bewust geen enkele dag in haar leven met een man onder een dak gewoond. Het feit dat ze geen gelukkige huwelijken in haar naaste omgeving gekend heeft, zit daar zeker voor iets tussen. Een prangende kinderwens heeft Marckx evenmin, maar wanneer ze in 1973 op 47-jarige leeftijd onverwacht zwanger is van een haar dochter, is ze dolgelukkig. 

In die tijd hebben buitenhuwelijkse kinderen echter niet dezelfde rechten als kinderen van een gehuwd koppel. De toenmalige Belgische wetgeving, gebaseerd op de patriarchale Code Napoléon, kent buitenechtelijke kinderen namelijk geen afstammings- of erfrechten toe. Hierdoor worden niet alleen de kinderen, maar ook hun ongehuwde moeders gediscrimineerd, zo vindt Marckx. Een ongehuwde moeder zou haar eigen kind moeten adopteren alvorens het kind haar achternaam kan dragen en dezelfde rechten kan hebben als kinderen van getrouwde koppels, een onrechtvaardigheid waar de bewust ongehuwde Marckx zich weigert bij neer te leggen. Hoewel Marckx haar dochter veiligheidshalve officieel laat erkennen, trekt zij als prille moeder vastberaden naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) om de ongelijke behandeling van buitenechtelijke kinderen en ongehuwde moeders aan te kaarten.

Haar eerste geschreven klacht wordt geweigerd omdat niet Paula Marckx, maar wel haar dochter Alexandra benadeeld zou worden door het toenmalige wetgeving. Hierop besluit Paula Marckx dan maar een tweede brief te schrijven, dit maal in naam van haar tien maanden oude baby. “Je suis un bébé de dix mois et je porte plainte contre la Belgique,” zo steekt Marckx van wal. Historische woorden die tot een historisch, Europees mijlpaalarrest zullen leiden.

In 1979 wint Marckx de zaak tegen de Belgische staat. Het EHRM oordeelt dat de Belgische wetgeving strijdig is met artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), namelijk het recht op eerbiediging van het privé-, familie- en gezinsleven. Volgens het Hof beschermt dit mensenrecht burgers niet alleen van onrechtmatige inmenging van de staat, maar dicteert het de staat eveneens de positieve verplichting om de gelijke mensenrechten inzake het privé-, familie- en gezinsleven van haar burgers te beschermen. Marckx’s overwinning betekent zo een mijlpaalarrest dat het familierecht van België en tal van andere Europese landen tot hervorming dwingt. Het discriminatoire onderscheid tussen zogenaamde “natuurlijke” en “wettelijke” kinderen is sindsdien uit het Europees rechtsstelsel verdwenen. In 2019 wordt de veertigste verjaardag van het arrest gevierd, waarbij Marckx en haar dochter Alexandra – letterlijk – in de bloemetjes worden gezet.

Meer vrouw op straat

Enkele maanden voor haar overlijden is Marckx nog te zien in het televisieprogramma Meer vrouw op straat, dat beoogt vergeten vrouwelijke rolmodellen hun rechtmatige plek in de Belgische geschiedenis toe te kennen door straatnamen naar hen te vernoemen. Hoewel men officieel gezien slechts na overlijden een straatnaam naar zichzelf vernoemd kan krijgen, looft Sofie Lemaire de toen 94-jarige Paula Marckx als “een levende legende” die (ooit) een plek in het Antwerpse straatbeeld verdient. In de Canvasreeks maakt televisiemaker Joris Hessels een vlucht over Antwerpen met de 94-jarige piloot aan het stuur, waarna Marckx te kennen geeft graag een plein naar zichzelf vernoemd te zien dichtbij de luchthaven van Deurne. Kwieks voegt ze hier nog aan toe eerst nog te willen gaan bungeejumpen op haar honderdste verjaardag.

Op 29 juni 2020 overlijdt Paula Marckx in haar geliefde geboortestad Antwerpen.

Meer lezen?

• In haar strijd voor gelijke rechten van ongehuwde moeders en hun kinderen, treedt Paula Marckx in de voetsporen van een ander historisch feministisch icoon: Olympe de Gouges, die al in de achttiende eeuw (nog voor de patriarchale Code Napoléon ingevoerd werd) zich verzette tegen de ongelijke behandeling van buitenechtelijke kinderen waardoor alleenstaande moeders in een extra kwetsbare positie terecht kwamen.

In de pers:

• Paula Marckx overleden: journaliste, pilote, naaktmodel maar vooral de vrouw die ongehuwde moeders extra rechten gaf (VRT NWS, 29/06/2020)
• In memoriam Paula Marckx: "Ik heb nooit één dag met een man samengewoond. En ik heb het ook niet gemist" (Libelle, 29/06/2020)
• Hoe Paula (93) de situatie van kinderen van ongehuwde moeders voor altijd veranderde: 40 jaar arrest-Marckx (VRT NWS, 13/06/2019)
• Paula Marckx in Meer vrouw op straat (Canvas, 6/03/2020)
• "Een klap op de billen vonden wij het grootste compliment", een interview met Paula Marckx (94) zakenvrouw, schrijfster en klokkenluidster (De Standaard, 5/03/2020)

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Paula Marckx: helemaal bloot / Anne Gies & Paula Marckx, 2006 – RoSa-ex.nr.: S/482
• Beroemde feministes: de strijd voor vrouwenrechten / Dirk Verhofstadt (Ed.), 2019 – RoSa-ex.nr.: FII m/808