Impact van migratie

Hieronder lijsten we enkele gevolgen van migratie op die vrouwen anders treffen dan hun mannelijke lotgenoten.

• Verschuivende genderverhoudingen

Migratie kan verschuivingen in onderdrukkende genderverhoudingen meebrengen. Zo kan arbeidsmigratie van vrouwen inkomsten opleveren voor de vrouwen zelf, maar ook voor hun hun familie en gemeenschap. Die financiële draagkracht zorgt er niet alleen voor dat vrouwen zelf een grotere zelfstandigheid en meer zelfvertrouwen krijgen, het geeft hen ook meer sociaal aanzien, wat kan bijdragen tot verandering van de positie van de vrouw in het land van herkomst.

Anderzijds kan migratie vrouwen ook kwetsbaar maken. Wie migreert kan in sociaal isolement belanden. Het wegvallen van de vertrouwde maatschappelijke context kan zo ook traditionalistische reflexen in een migrantengemeenschap teweegbrengen en traditionele rolpatronen en ongelijkheden verankeren. Een verblijfsvergunning gebaseerd op de partnerrelatie kan vrouwen opsluiten in een gewelddadige relatie uit angst voor uitwijzing.

• Het gevaar van irreguliere migratie

Voor veel vrouwelijke migranten is het irreguliere migratiecircuit de enige uitweg. Irreguliere migratie heeft gevolgen voor civiele rechten en voor toegang tot gezondheidszorg. Wie geen verblijfsvergunning heeft is extra kwetsbaar voor uitbuiting, misbruik en geweld in alle stadia van het migratieproces. Zowel mannen als vrouwen krijgen te maken met uitbuiting en geweld, maar het geweld tegen vrouwen neemt andere vormen aan dan tegen mannen. Van seksuele uitbuiting en verkrachting worden vooral vrouwen het slachtoffer.

• Afstand tot de arbeidsmarkt

Vrouwelijke migranten hebben vaak een grotere afstand tot de arbeidsmarkt. Vooral in België, Frankrijk en Nederland bestaat een hoge werkloosheidsgraad onder vrouwelijke immigranten, blijkt uit cijfers van de OESO. Net als mannen met een migratieachtergrond ervaren vrouwen met een migratieachtergrond discriminatie op de arbeidsmarkt vanwege hun afkomst, taal, religie en verblijfsstatuut, of vanwege culturele verschillen, taalbarrières en xenofobe attitudes. Daarnaast hebben ze ook met genderspecifieke discriminatie en barrières te maken. Vrouwen in precaire situaties hebben bijvoorbeeld minder financiële middelen om oplossingen te zoeken voor kinderopvang en andere taken die binnenshuis moeten worden uitgevoerd, waardoor ze minder kans hebben om betaald werk te verrichten. Onderzoek wijst uit dat vrouwen met migratieachtergrond bovengemiddeld veel onbetaalde sociale en zorgarbeid verrichten.

• Verhoogde kans op armoede

Beperkte toegang tot betaald werk leidt ertoe dat deze vrouwen minder beschermd zijn tegen armoede, minder zelfredzaam zijn in het geval van bijvoorbeeld een relatiebreuk en over minder sociale contacten beschikken. Daarnaast kan het al dan niet hebben van werk de manier waarop anderen ons zien beïnvloeden. Soms heeft werkeloosheid ook een weerslag op ons zelfbeeld. Wie in armoede belandt, kan terechtkomen in slechte woningen, zich minderwaardig voelen, last hebben van stress, eenzaamheid en fysieke klachten.

Welke maatschappelijke gevolgen heeft de migratie van vrouwen?

Wanneer mensen migreren, brengen zij vaak geld, kennis en nieuwe ideeën over naar hun land van herkomst. Dat stimuleert de economische en sociale ontwikkeling in deze landen. Studies wijzen uit dat vrouwen een groter deel van hun inkomsten naar huis sturen dan mannen. Hun gemeenschap verwacht dat traditioneel van hen, wat extra druk legt op vrouwelijke migranten. In het herkomstland komen de gezinsstructuren en sociale weefsels onder druk wanneer vrouwen vertrekken. Zij dragen immers vaak de verantwoordelijkheid voor gezinszorg, waardoor de opvoeding en ontwikkeling van toekomstige generaties wordt gehypothekeerd wanneer zij vertrekken. Denk bijvoorbeeld aan een vrouw die in een ander land als au pair werkt, terwijl haar eigen kinderen haar nauwelijks zien en door familieleden opgevoed worden.

In het aankomstland kunnen arbeidsmigranten knelpuntberoepen invullen. Vrouwelijke migranten vullen vooral tekorten op in zorg en welzijn. Ze ondersteunen op die manier de carrière van autochtone vrouwen. Veel vrouwen die migreren vanwege gezinshereniging oefenen in het land van aankomst lager geschoolde jobs uit. Dat betekent echter niet dat zij laagopgeleid zijn; vaak zijn zij overgekwalificeerd, blijkt uit een factcheck van Apache. Dit fenomeen leidt tot een ‘braindrain’: vrouwen kunnen hun kennis niet ten volle inzetten.

Culturele diversiteit is een verrijking voor de ontvangende maatschappij. Migratie kan er echter ook voor zorgen dat schadelijke traditionele praktijken zoals genitale verminking, gedwongen huwelijken en eremoorden worden meegenomen. Irreguliere migratie is daarnaast een schakel in de zwarte economie in naaiateliers, seksindustrie, huishoudhulp.

Een verhoogde aankomst van migranten kan ertoe leiden dat xenofobie en etnische spanningen aangewakkerd worden, soms met discussie over religieuze kledingvoorschriften tot gevolg. De publieke opinie staat bovendien verschillend tegenover vrouwelijke en mannelijke migranten. Mannen worden beschouwd als concurrenten op de arbeidsmarkt, terwijl vrouwen beschouwd worden als passieve slachtoffers die steun nodig hebben; dit leidt soms tot debat over de levens van migrantenvrouwen, waarin deze vrouwen zelf niet altijd een stem hebben.

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Women migrants from east to west: gender, mobility and belonging in contemporary Europe / Luisa Passerini et al., 2010 - RoSa-ex.nr.: FII d/134
• Women, gender and labour migration: historical and global perspectives / Pamela Sharpe (Ed.), 2011 - RoSa-ex.nr.: EII g/419
• Asile et migration : l’accueil des femmes dans les centres : trucs et astuces pour une approche « genre »/Fatma Arikoglu & Maggi Poppe, 2010 – RoSa-ex.nr.: P11/574
  
• Working lives: gender, migration and employment in Britain, 1945-2007 / Linda McDowell, 2013 - RoSa-ex.nr.: EII m/130
  
• Illegal migration and gender in a global and historical perspective / Marlou Schrover, Joanne van der Leun, et al., 2008 - RoSa-ex.nr.: FII a/1009