Wilhelmina Drucker

Ongetwijfeld één van de bekendste feministen in Nederland, is het nalatenschap van de druk sociaal geëngageerde Wilhelmina, oftewel “Mina”, Drucker niet te onderschatten. Als onwettig kind van haar vader moest ze strijd voeren voor het erfenisrecht, om te kunnen rondkomen. De armoede en de stigma’s die haar jeugd kenmerken zal haar feministische en socialistisch gedachtengoed vormgeven. In haar latere levensloop zal Wilhelmina Drucker niet alleen opkomen voor de rechten van ongehuwde moeders en hun kinderen, maar evenzeer voor het recht op arbeid en het vrouwenkiesrecht. Als icoon van eerste golf wordt ze ook tijdens de tweede feministische golf geëerd, zowel in Nederland als in Vlaanderen: een van de bekendste feministische organisaties, Dolle Mina, wordt naar haar vernoemd.

Wilhelmina Drucker: feminist van het eerste uur

De Amsterdamse Wilhelmina Elisabeth Lensing (1847-1925) is de dochter van de rijke bankier Louis Drucker en een van zijn minnaressen, de onbemiddelde naaister Constantia Lensing. Van in haar jeugd neemt Wilhelmina de naam van haar vader aan. Dat ze een onwettig kind is, zal een impact hebben op haar verdere leven en haar radicaal feminisme vormgeven. Ze is een van de eerste voorvechters van absolute gelijkstelling van vrouwen en mannen in Nederland. De feministische beweging Dolle Mina, die in 1969 ontstaat, wordt naar haar vernoemd.

Wilhelmina Druckers eerste publieke strijd betreft een eigen erfeniskwestie. Ze schrijft een sleutelroman George David (1885) en een vervolgverhaal Mammon (1888) in het Groninger Weekblad waarin ze eist dat haar halfbroer, een bekend politicus, een deel van hun vaders miljoenenerfenis aan haar afstaat. Vanaf 1886 komt Wilhelmina Drucker in contact met het socialistische ideeëngoed en wordt ze politiek actief. Haar politiek engagement geeft haar een forum dat meehelpt om de erfenisstrijd te winnen. De financiële schikking garandeert haar levenslange economische onafhankelijkheid.

Door het socialisme begint ze te begrijpen dat het persoonlijke onrecht waaronder zij lijdt het gevolg is van een structureel maatschappelijk onrecht: de juridische en sociale ongelijkheid tussen man en vrouw, de inherente benadeling van de vrouw in het huwelijks- en erfenisrecht, de dubbele seksuele moraal. Dit inzicht helpt Drucker om haar persoonlijke frustraties te overstijgen. Ze zal zich voortaan inzetten voor de gelijkberechtiging van alle vrouwen. Drucker wordt politiek actief, aanvankelijk in de Sociaal-Democratische Bond (SDB), tot ze beseft dat de vrouwen het zelf moeten waarmaken.

Wilhelmina's strijdpunten

Kiesrecht

Bij haar politieke ontwaken leunt Wilhelmina Drucker aan bij de socialistische beweging. Samen met de socialistische voormannen gaat ze spreken op bijeenkomsten voor de uitbreiding van het kiesrecht. Maar ze verschilt met hen van mening: Wilhelmina eist ook voor vrouwen het algemeen kiesrecht. Rond 1893 neemt ze afstand van de socialisten. Ze roept feministen van elke strekking op om zich te verenigen. Samen met Aletta Jacobs, richt Drucker de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht op in 1894. In 1916 richt ze zelf de radicalere Neutrale Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht op. Wanneer Nederland in 1919 het vrouwenkiesrecht instelt, kiest Drucker niet openlijk voor een partij en mengt ze zich niet in de discussie over de noodzaak van afzonderlijke vrouwenpartijen. Ze uit zich wel als vrijdenker door haar bestuursmandaat bij de Vrijdenkersvereniging De Dageraad van 1910 tot 1919.

Seksuele rechten

De gelijkheid van de seksen in huwelijk en seksualiteit is haar tweede strijdpunt. Vanuit haar eigen achtergrond is Wilhelmina Drucker diep geraakt door de maatschappelijke achterstelling van ongehuwde moeders en hun kinderen. Daarom vecht ze tegen het onderscheid tussen wettige en onwettige kinderen, tegen het verbod op onderzoek naar het vaderschap, voor de vrije toegang tot voorbehoedsmiddelen en de gelijkheid van vrouw en man binnen het huwelijk. In 1897 treedt ze toe tot de Vereeniging Onderlinge Vrouwenbescherming die opkomt voor rechten van ongehuwde moeders. Wanneer die naar haar mening te soft wordt, stapt Drucker in 1912 over naar het radicalere Comité voor Moederbescherming en Seksueele Hervorming.

Recht op betaald werk

De ellende van veel vrouwen is volgens Drucker deels te wijten aan hun gebrek aan economische zelfstandigheid. Tegen de socialistische leiders in, die aparte arbeidsbescherming voor vrouwen bepleiten, wat in de praktijk vaak neerkomt op broodroof, strijdt Drucker voor gelijke arbeidsvoorwaarden voor beide seksen. In 1903 richt Wilhelmina Drucker mee het Wettencomité op. Dat hakt fel in op elk wetsvoorstel dat gelijke arbeidsvoorwaarden m/v bedreigd, zoals het plan om huwende ambtenaressen te ontslaan.

Feministische weekbladen

In 1888 stampt Wilhelmina Drucker het weekblad De Vrouw uit de grond. Na enkele maanden houdt het blad op, maar Drucker werkte het redactionele credo uit tot een politiek programma. Vijf jaar later richt ze samen met Dora Haver het feministische weekblad Evolutie op. In het begin krijgen ze veel steun, maar de schokkende artikels en felle polemieken doen vele abonnees afhaken. Toch blijkt Evolutie van 1893 tot 1926 een invloedrijk vehikel voor Druckers radicaal-feministische ideeën.

IJzeren Mina

Tot haar dood in 1925 blijft Wilhelmina Drucker als “IJzeren Mina” opkomen voor vrouwenrechten. De herinnering aan Wilhelmina wordt onder andere in leven gehouden door een standbeeld in Amsterdam met het opschrift “De vrouw als vrije mensch”. Ook zijn er talloze straten in heel Nederland vernoemd naar Wilhelmina (of Mina) Drucker. Sinds 2009 is er de Wilhelmina Drucker-leerstoel aan de Universiteit van Amsterdam met als inhoud de politieke geschiedenis van gender in Nederland.

Meer lezen?

• RoSa’s thema: Radicaal feminisme
• RoSa thema: Eerste feministische golf
• De zoektocht naar het portret van radicale oerfeminist Wilhelmina Drucker (VICE, 30/06/2020)

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Wilhelmina Drucker: de eerste vrije vrouw / Deanna te Winkel-van Hall, 1969 - RoSa-ex.nr. T/84
• Fabrics of feminism: comparative analysis of nineteenth century gender discourse, in Belgium and the Netherlands / Hans Moors (Ed.), 1999 – RoSa-ex.nr.: FII m/479
• Feminisme en verbeelding: jaarboek voor vrouwengeschiedenis 14 / Mineke Bosch e.a. (Eds.), 1994 – RoSa-ex.nr.: FII m/314
• (She changed the world) / 01 / Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging Mama Cash, 2005 – RoSa-ex.nr.: T/885