Gertrude Ederle

De Amerikaanse Gertrude “Trudy” Ederle (1905*-2003) zwemt op 6 augustus 1926 als eerste vrouw - en als zesde persoon - het Kanaal over. Ze doet bovendien dit in een nieuwe recordtijd van 14 uur en 34 minuten. Daarmee bereikt Ederle de overkant meer dan twee uur sneller dan de mannen die haar voorgingen! Ederle’s recordtijd zal vierentwintig jaar lang stand houden, tot Florence Chadwick (opnieuw een vrouw dus) dit record met zeventig minuten aanscherpt. Deze, en nog talrijke andere indrukwekkende sportprestaties leveren Ederle dan ook welverdiend de bijnaam “Queen of the Waves” op in de media.

Pas op haar negende leren zwemmen

Gertrude Ederle (1905*-2003) is geboren en  getogen in New York in de Verenigde Staten. Haar ouders zijn van Duitse komaf, maar immigreren nog voor de geboorte van hun kinderen naar de VS. Naar verluidt is het haar vader die Ederle leert zwemmen. Vergeleken met hedendaagse standaarden, leert ze redelijk laat zwemmen: Ederle is op dat moment al negen jaar.

Ze groeit op in een tijdperk waarin zwemmen steeds populairder wordt bij vrouwen. In de Verenigde Staten in het begin van twintigste eeuw wordt de sport steeds meer een aanvaardbare vorm van tijdsbesteding. Deze evolutie kent een hoogtepunt wanneer de zogenaamde roaring twenties aanbreken.

Bron foto: Bain News Service, publisher, Public domain via Wikimedia Commons

Tot dan is de aanvaarde norm inzake zwemkledij voor vrouwen een badpak in één stuk én daarboven een rok die tot over de knieën reikt. De jaren twintig luiden echter de opkomst van kortere, én rokloze, badpakken in, wat aansluit bij het nieuwe schoonheidsideaal van die tijd. Het wegvallen van de verplichting een lange, bedekkende rok te dragen maakt het voor vrouwen niet alleen gemakkelijker om recreatief te zwemmen, het blijkt ook de sportieve prestaties te bevorderen. Deze nieuwe trend komt ook Ederle ten goede, die precies tijdens de roaring twenties haar indrukwekkende sportieve prestaties verwezenlijkt.

*Het geboortejaar van Ederle wordt afwisselend als 1906 of 1905 (zelfde geboortedag) aangegeven in de beschikbare bronnen. 1905 als geboortejaar zou door de familie zijn bevestigd aan biograaf David A. Adler die een geïllustreerd kinderboek schreef over Gertrude Ederle: America's Champion Swimmer: Gertrude Ederle (2000).

Eerste wereldrecord als tiener, eerste Olympische medaille als amateur

Al snel komt het talent Gertrude Ederle naar boven. Op twaalfjarige leeftijd sluit Ederle zich voor het eerst aan bij een officiële zwemclub, de Women's Swimming Association (WSA). Niet veel later vestigt ze, als tiener, een eerste wereldrecord, namelijk op de 880 yard freestyle. Ederle is op dat moment de jongste wereldrecordhouder in het zwemmen. Later volgen nog acht wereldrecords, waarvan zeven in één jaar tijd (1922). In de periode 1921-1925 rijgt ze het ene Amerikaanse nationale record aan het andere.

1924 levert een nieuw hoogtepunt: goud op de Olympische Spelen voor de 4x100 meter freestyle relay. In de finale vestigen Ederle en haar team een nieuw wereldrecord. Ook individueel is ze succesvol op die Spelen. Ze behaalt brons op 100 meter freestyle alsook op de 400 meter freestyle.

Nationale records, wereldrecords, Olympische medailles, … Dit alles presteert Gertrude Ederle in haar tienerjaren, én als amateur.

Pas in 1925, het jaar na de Olympische Spelen waar ze ongezien succes boekte, gaat ze aan de slag als professioneel zwemmer. Ederle moet dan nog twintig worden. Opvallend is ook dat haar focus na de Olympische spelen steeds meer verschuift van zwembadzwemmen naar de buitentak van de zwemsport.

Als professionele zwemmer, én pionier, het Kanaal over

In dat eerste jaar als prof vestigt Ederle opnieuw een record. Ditmaal in het buitenbadzwemmen. In een tijd van 7 uur en 11 minuten zwemt ze de New York Bay over, van Battery Park in Manhattan naar Sandy Hook in New Jersey, een afstand van 22 mijl oftewel 35,5 kilometer. Dat record wordt pas 81 jaar later verbroken: opvallend genoeg is het opnieuw een vrouw, de Australische Tammy van Wisse, die Ederle’s record weet te verbreken in 2006.

De WSA (waar Ederle op dat moment nog steeds lid van is) besluit in 1925 om Gertrude Ederle en collega-zwemmer Helen Wainwright te sponsoren in hun poging om het Kanaal over te zwemmen, van Frankrijk naar Engeland dus. Wainwright valt echter uit met een blessure, waarop Ederle de uitdaging alleen aangaat.

Ederle krijgt een mannelijke coach toegewezen die veel ervaring heeft met de oversteek: Jabez Wolffe heeft zelf meer dan twintig pogingen ondernomen om al zwemmend de oversteek te maken, hoewel hij geen enkele van die pogingen tot een succesvol einde wist te brengen. Al snel blijkt de samenwerking tussen Ederle en Wolffe stroef te verlopen. Een eerste poging tot oversteek, op 18 augustus 1925, mislukt. Wolffe haalt Ederle uit het water op een moment waarop hij haar gedrag interpreteert als zijnde “in nood en te moe om verder te gaan”. Ederle heeft zijn interpretatie van haar staat echter altijd tegengesproken. In haar beleving rustte ze even uit en kon ze perfect verder gaan, wat ze ook zou hebben aangegeven aan Wolffe die haar alsnog uit het water haalde.

Later blijkt dat haar coach voorafgaand aan Ederle’s poging luidop geïnsinueerd zou hebben dat vrouwen niet in staat zouden zijn het kanaal over te zwemmen, want “als hij als man er na meer dan twintig pogingen niet in slaagt…”

De idee groeit dat Wolffe eigenlijk stiekem hoopte dat de poging zou falen, wat dan weer de vraag doet rijzen of hij er actief toe bijgedragen zou hebben. Zeker zullen we dit nooit weten, maar zijn autoritaire beslissing om haar tegen haar zin uit het water te halen en zijn twijfelachtige uitspraken over de competenties van vrouwen zijn voldoende voor Ederle om een verdere samenwerking uit te sluiten.

Voor haar tweede poging neemt ze een nieuwe coach onder de arm: de Brit Bill Burgess die dan wel minder pogingen ondernam om de oversteek te maken, maar hier in 1911 wel - als tweede - in slaagt. Onder Burgess’ trainerschap slaagt ook Ederle in haar opzet. Op 6 augustus 1926 wordt Ederle, op twintigjarige* leeftijd, officieel de eerste vrouw – en de zesde persoon in totaal – die het Kanaal overzwemt. Dit doet ze in een recordtijd van 14 uur en 34 minuten. Dat is zo’n twee uur sneller dan de vorige recordhouder. De snelste tijd die voordien werd gevestigd was namelijk 16 uur en 33 minuten.

Ederle’s tijd zal vierentwintig jaar de snelste tijd blijven tot een andere vrouw, de Amerikaanse Florence Chadwick, de tijd scherper stelt in 1950.

Opvallende feiten over de oversteek

Om de hele expeditie over het Kanaal te kunnen bekostigen verkoopt Gertrude Ederle haar verhaal aan twee afzonderlijke kranten, die in ruil alle primeurs  krijgen. Dat gebeurt vandaag redelijk frequent in de expeditie- en sportwereld. De animo om dit voor een vrouwelijke sporter te doen is (op dat moment, maar ook nu nog) echter niet legio. Het speelt in Ederle’s voordeel dat ze zich al heeft bewezen in haar discipline en niet alleen in de gesegregeerde vrouwencompetitie in het zwemmen.

Eén van de redenen waarom Gertrude Ederle’s prestaties in die tijd au sérieux worden genomen, is het feit dat haar records niet enkel gelden binnen de vrouwencompetitie.

Haar sportprestaties en zwemtijden zijn de snelste voor iedereen. Zowel haar record bij de New York Bay als bij het Kanaal verscherpen voorgaande records van mannen en blijven ook nadien jaren ongenaakbaar voor individuen van alle biologische geslachten. Het levert Gertrude Ederle ook wel de bijnaam “Queen of the Waves”, oftewel “Koningin van de golven” op.

Wanneer Ederle in 1926 het Kanaal oversteekt, draagt ze een aansluitend zijden badpak bestaande uit twee delen, iets wat zelfs in de roaring twenties (ondanks de nieuwe tendensen) vrij controversieel is. Kortere, rokloze badpakken voor vrouwen zijn nog maar net aan het opkomen. Van een badpak in twee stukken - laat staan bikini’s - is op dat moment            al helemaal geen sprake. Het maatschappelijk draagvlak voor een dergelijke kledingkeuze, zelfs als die gebaseerd is op praktische argumenten, blijft al helemaal uit.

Bij Ederle’s thuiskomst in New York na haar huzarenstuk wordt een zogenaamde thicker tape parade georganiseerd in haar eer. Het is een typische manier van hulde brengen aan een persoon in New York: degene die de hulde ontvangt wordt door de straten rondgereden terwijl mensen vanuit de omringende gebouwen papiersnippers en lange papierlinten (zogenaamd thicker tape) gooien. Het heeft wat van een uit de hand gelopen confettifeest. Waarom dit vernoemenswaardig is? Een dergelijk festival wordt maar zelden georganiseerd, en al zeker niet voor de eerste de beste. Zo’n parade wordt in die tijd aanzien als een hele eer. Het toont de waarde voor, en de uniciteit van Ederle’s prestatie. Bij de thicker tape parade ter ere van Ederle komen maar liefst  twee miljoen mensen opdagen. Ook dat is veelzeggend.

Verdere carrière en engagement

Haar prestatie als de eerste vrouw en snelste persoon die het Kanaal al zwemmend weet over te steken, levert Gertrude Ederle heel wat media-aandacht op, wat haar vervolgens in aanraking brengt met het Vaudeville circuit.

Vaudeville is een theatervariant met wortels in het Franse improvisatietoneel. Het valt te vergelijken met wat wij tegenwoordig kennen als variété, cabaret en/of stand-up comedy, maar dan met veel carnavalesk spektakel. Sommige optredens van dat spektakel worden ook wel eens uitgevoerd in het water. Daarom is er interesse in buitengewoon sterke zwemmers zoals Ederle. Het is voor Gertrude Ederle een andere manier om met “zwemmen” haar geld te blijven verdienen. De makers van de shows waaraan Ederle meewerkt kunnen op hun beurt uitpakken met iets unieks, want het moet gezegd: “de eerste vrouw en snelste persoon ter wereld die het Kanaal overzwemt” staat nooit mis op een affiche.

Er zijn nog andere mediamogelijkheden voor Ederle. In 1927 komt de stille film Swim Girl, Swim uit, waarin Gertrude Ederle een acte de presence maakt als zichzelf.

Nog voor haar dertigste verjaardag is het echter fin de carrière voor Gertrude Ederle. In 1933 valt ze pijnlijk van de trap in haar appartement. Ze loopt bij de val schade op aan haar ruggengraat. Jaren van herstel en bedrust volgen. Haar zwem- en mediacarrière kent er zijn einde.

Gertrude Ederle’s gehoor verslechtert reeds op jonge leeftijd nadat ze als kind de mazelen krijgt. Ook haar oversteek van het Kanaal zou geen goed aan haar gehoor gedaan hebben. Ook ouder worden speelt zijn rol. Tegen de jaren 1940 is Ederle zo goed als volledig doof. Bij het zwemmen an sich heeft ze daar echter nooit last van. De sport vormt voor haar de ideale uitlaatklep. Ze wil die ervaring graag delen met anderen.

Na haar professionele zwemcarrière zet ze zich in als zwemcoach voor dove en slechthorende kinderen.

Erkenning

Gertrude Ederle’s prestaties in het zwemmen zijn op diverse manieren erkend en geëerd door de jaren heen. Zo wordt ze in 1965 als zogenaamd “ere-zwemmer” opgenomen in de International Swimming Hall of Fame. Na haar overlijden in 2003 wordt ze opgenomen in de Amerikaanse National Women’s Hall of Fame.

Een andere manier om haar te eren uit zich in de jaarlijkse Ederle Swim die wordt gehouden in de New York Bay, waar Ederle in 1925 haar eerste nationale recordzwem voltrok. De afstand die wordt afgelegd in de Ederle Swim is nog steeds dezelfde als toen. In Manhattan kan je dan weer terecht in een complex van indoor zwembaden genaamd het Gertrude Ederle Recreation Center.

Gertrude Ederle’s levensverhaal is door de jaren heen in verschillende literaire versies gegoten, van biografieën tot inspirerend rolmodel in kinderenboeken.

Zo verschijnt in 2000 het geïllustreerd kinderboek getiteld America's Champion Swimmer: Gertrude Ederle (2000) van de hand van biografisch auteur David. A. Adler. In 2012 krijgt het verhaal van Ederle een plaats in de geprezen Sports Virtues boekenreeks onder de titel Gertrude Ederle: Triumph (2012). Verder zijn er onder meer ook:

• Trudy's Big Swim: How Gertrude Ederle Swam the English Channel and Took the World by Storm / Sue Macy  (auteur) & Matt Collins (Illustrator), 2017
• America's Girl: The Incredible Story of How Swimmer Gertrude Ederle Changed the Nation / Tim Dahlberg (e.a.), 2009

Momenteel is er ook een biografische film in de maak bij Disney+. Het script voor de film is gebaseerd op het boek Young Women and the Sea: How Trudy Ederle Conquered the English Channel and Inspired the World (2009) van de hand van Glenn Stout.

In 2003 overlijdt Gertrude Ederle in een zorgcentrum in New Jersey op de gezegende leeftijd van 98.

Meer weten?

• RoSa thema: Sport
• RoSa thema: Geschiedenis van schoonheidsidealen