22.03 | Kinderkeuze en kinderwens

Gepubliceerd op 22/03/2019

Twijfelmoeders

“En wanneer beginnen jullie aan kinderen?” Het is een vraag die velen zullen herkennen eens ze de dertig naderen. Soms is de vraag gewoon nog niet aan de orde. Soms moet je duidelijk maken dat je helemaal geen interesse hebt in kinderen krijgen. Voor anderen is deze vraag ronduit pijnlijk omdat het niet zomaar lukt om zwanger te worden. Maar er zijn ook mensen die simpelweg niet weten of ze kinderen willen. De voorbije week verschenen er naar aanleiding van het boek ‘De twijfelmoeder’ van de Nederlandse Patricia de Ryck interviews met vrouwen die met deze vraag worstelen. Met haar boek wil De Ryck vrouwen bijstaan die twijfelen over of ze moeder willen worden. Zowel over moederschap als over bewust geen kinderen krijgen, bestaat al heel wat literatuur. Maar boeken over en voor vrouwen die niet kunnen beslissen of ze al dan niet kinderen willen, bestaat volgens haar nauwelijks iets.

De Ryck schreef haar boek, dat gebaseerd is op eerdere blogposts, omdat ze voelde dat er nood was aan begeleiding voor vrouwen en koppels die niet zeker zijn of ze kinderen willen. Ook in andere landen ontstaan er steeds meer initiatieven die het stigma op die besluitloosheid willen wegwerken en mensen op weg helpen om tot een beslissing te komen.

Egoïsme

Een van de oorzaken waarom er een stigma zou liggen op het niet zeker zijn of je wel kinderen wil, is de verwachting dat kinderen willen de norm is. De Canadese filosofe Christine Overall merkt in haar boek Why Have Children? The Ethical Debate op dat mensen in onze hedendaagse westerse samenleving blijkbaar een reden nodig hebben om geen kinderen te krijgen, maar dat er nooit naar een reden gevraagd wordt om wel kinderen te krijgen. Wie zegt geen kinderen te willen, wordt met andere woorden geregeld ter verantwoording geroepen. Daarnaast wordt er bij mensen die geen kinderen hebben vaak vanuit gegaan dat ze er nog niet toe gekomen zijn, geen tijd hebben voor kinderen of dat er medische problemen meespelen. Mensen die bewust geen kinderen willen, krijgen ook vaak het verwijt egoïstisch te zijn. Doorheen de jaren hebben verschillende onderzoeken aangetoond dat de attitudes tegenover personen zonder kinderen negatiever zijn dan tegenover wie wel kinderen heeft. Personen die geen kinderen hebben, worden door buitenstaanders zelfs als ongelukkiger bestempeld. Een onderzoek uit 2002 toont aan dat er, naast het bestaan van een negatieve perceptie over geen kinderen willen, ook sociale druk uitgevoerd wordt op individuen zonder kinderen om hen van mening te doen veranderen. Een Amerikaans onderzoek uit 2016 bevestigde nogmaals het stigma.

Moeder de vrouw

De bekende Amerikaanse auteur Rebecca Solnit vertelt dit voor heel wat vrouwen herkenbare verhaal, in haar essay The Mother of All Questions. Ook theatermaker en schrijver Julie Cafmeyer schreef vorige week in een column in De Morgen dat zij voorlopig niet weet of ze kinderen wil maar steeds opmerkingen krijgt waaruit blijkt dat anderen ervan uit gaan dat ze die uiteindelijk wel zal willen. Erger nog, een echte vrouw zijn, lijkt gelijkgesteld te worden aan kinderen krijgen. Zowel Solnit als Cafmeyer bekritiseren het feit dat hun professionele en artistieke prestaties steeds in de schaduw komen te staan van de maatschappelijke verwachting dat ze kinderen zouden moeten krijgen.

Een aantal dagen geleden raakte bekend dat Ine van Wymeersch aangesteld zou worden als procureur des Koning van het parket Halle-Vilvoorde en daarmee de jongste topmagistrate van het land zou worden. Het Nieuwsblad kopte: “Moeder van vier kinderen wordt jongste topmagistraat van het land: ‘Nee, ik sta niet elke dag aan de schoolpoort, je kan niet alles hebben.’” Dit soort berichtgeving zien we wel vaker wanneer vrouwen met kinderen topfuncties opnemen en vrijwel nooit bij mannen met kinderen. Dat is veelzeggend voor de heersende normen rond ouderschap.

Het stereotiepe idee van de vrouw als moeder en de vrouw als hoeder van het gezin leidt ook tot benadeling en discriminatie van mannen en vaders. Ze hebben bijvoorbeeld minder recht op vaderschapsverlof en vrouwen krijgen nog steeds vaker het hoederecht over kinderen na een scheiding. Ververshoekjes bevinden zich frequenter in de vrouwentoiletten en moeders worden nog te vaak als eerste aanspreekpunt gezien bij problemen met de kinderen op school of bij de dokter. Vrouwen die door hun zwangerschap of moederschap discriminatie ondervinden op het werk kunnen hiervoor klacht indienen. Maar vaderschap wordt niet erkend als grond van discriminatie. “Hoe kunnen we mannen dan aanmoedigen de gezinstaken mee op te nemen?”, aldus Liesbet Stevens, adjunct-directeur van het Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen.

Twijfelvaders

Het hoeft in dat opzicht niet te verbazen dat er weinig literatuur te vinden valt over de kinderwens van (hetero-)mannen. Mannen blijven in onderzoek nog te vaak buiten beeld als het over ouderschap en een kinderwens gaat. In een interview met De Morgen zegt Patricia de Ryck daarover dat mannen nu eenmaal minder last hebben van hun biologische klok en daarom langer kunnen aarzelen. Maar meer en meer onderzoekers menen dat er ook voor mannen een biologische klok tikt. Tijd heeft ook zijn effect op de vruchtbaarheid van mannen. Het is zelfs zo dat genetische defecten en gezondheidsproblemen bij baby’s steeds vaker gelinkt worden aan de leeftijd van de vader in plaats van aan die van de moeder.

Bovendien kan je er ook los van de biologie niet rond dat vaderschap (of het uitblijven ervan) vaak een blinde vlek blijft binnen zowel het publieke discours als in het onderzoek naar ouderschap. Ook voor ongewenst kinderloze mannen is er bijvoorbeeld bitter weinig aandacht. Verdriet van mannen wordt onderschat.

Pronatalisme

Blijkbaar gaan veel mensen er nog vanuit dat het levensdoel van vrouwen bestaat uit kinderen krijgen en dat daar een natuurlijke, biologische reden voor is. Maar fluctuaties doorheen de eeuwen en van land tot land in het aantal geboortes tonen aan dat dit misschien toch niet zo vanzelfsprekend is. Een van de theorieën over de afkomst van dit westerse stereotiepe idee van ‘de vrouw’ als moeder en hoeder van het gezin, is dat dit idee in de achttiende en negentiende eeuw gepropageerd werd door de overheid en de media om zo de dalende geboortecijfers op te krikken. Dit heet pronatalisme: wanneer overheid en maatschappij benadrukken dat kinderen krijgen noodzakelijk is en iedereen dat zou moeten doen.

Recent zien we in Europa weer meer voorbeelden van doorgedreven pronatalistisch overheidsbeleid waarbij steeds de zogenaamde ‘biologische rol’ van de vrouw als moeder aangehaald wordt. Zo wil premier Orbán in Hongarije vrouwen die meer dan vier kinderen krijgen belastingvoordelen geven om zo het snel dalende geboortecijfer om te keren. Genderstudies werden er dan weer afgeschaft omdat die zogezegd de ‘biologische dimensie’ ontkennen van wat het betekent een vrouw te zijn. In Polen tracht de regering al jaren de strenge abortuswetgeving nog strenger te maken en eerder deze maand kwam er felle kritiek op een brochure van de Lega Nord-partij van de Italiaanse Matteo Salvini. Daarin werd geclaimd dat de ‘natuurlijk rol van de vrouw’ in het gezin zou liggen.

De exacte wetenschap achter een kinderwens

Veel mensen gaan ervan uit dat het verlangen naar een kind een biologische aandrang is. Nochtans is dat helemaal niet zo zeker. Vorige zomer bleek uit een onderzoek van de VUB bijvoorbeeld nog dat gemiddeld 13% van de 25- tot 35-jarigen in België geen kinderen wil. Bij mannen is dat 16% en bij vrouwen 11%. Dat cijfer hoort bij de hoogste in Europa. Je kan een kinderwens dus moeilijk verklaren aan de hand van biologische factoren, dan zou immers iedereen het voelen en dat is duidelijk niet zo.

Estrella Montaya, neurowetenschapper aan de universiteit van Utrecht, doet onderzoek naar het effect van hormonen op menselijk gedrag. Volgens haar is een kinderwens geen aangeboren biologische drang, noch bij mannen, noch bij vrouwen. Al hebben hormonen wel een zekere impact. De hormonen oxytocine en prolactine zijn belangrijk zijn voor de binding tussen moeder en kind na de zwangerschap. Oxytocine zou er in het algemeen voor zorgen dat je gevoeliger bent voor kinderen, of je nu zwanger bent of niet. Het hormoon werkt op dezelfde manier bij mannen. Een biologische drang om kinderen te krijgen, is dus niet wetenschappelijk aangetoond, maar een drang om voor kinderen te zorgen wel.

Moederschap en feminisme

De waarde en betekenis van moederschap is decennialang een discussie geweest binnen het feminisme. De visie varieerde van moederschap als onderdeel van de patriarchale onderdrukking bij bijvoorbeeld de Amerikaanse Shulamith Firestone tot zorgen als positieve feministische kracht bij bijvoorbeeld de evenens Amerikaanse Adrienne Rich. Tegenwoordig komt moederschap minder dan vroeger voor in de artikels en boeken over gendertheorie. Maar desondanks blijft het belangrijk dat we aandacht blijven hebben voor de ideeën en verwachtingen over moederschap, omdat dit mee bepaalt hoe we als maatschappij kijken naar vrouwen zonder kinderen en naar de rol van mannen. Het is niet het moederschap zelf dat een probleem vormt, maar de maatschappelijke verwachtingen erover.

De Nederlands Lisette Schuitemaker schreef een boek over kinderloosheid en deed daarvoor een niet-representatieve steekproef bij 715 mannen en vrouwen wereldwijd. Zij kwam tot de vaststelling dat er oneindig veel redenen zijn voor mensen om geen kinderen te willen. Gelukkig stelt ze ook vast dat de maatschappelijke opvattingen daarover stilaan veranderen, en daarmee dus ook de opvattingen over de rol van ‘de vrouw’ en ‘de man’.

In de pers:

• Deciding whether to have kids has never been more complex. Enter parenthood-indecision therapists. (The Washington Post, 17/03/2019)
• Hoe kunnen we weten of we werkelijk een kind willen, als een kind samenhangt met het worden van een ‘echte vrouw’? (De Morgen, 15/03/2019) 
• Schrijfster Patricia de Ryck steunt vrouwen die worstelen met een kinderwens: “Zie twijfel niet als verloren tijd” (De Morgen, 12/03/2019) 
• Twijfelmoeders getuigen: “Ik hoop dat ik op een dag wakker word en het antwoord weet” (De Morgen, 12/03/2019) 
• BirthStrikers: meet the women who refuse to have children until climate change ends (The Guardian, 12/03/2019) 
• Mannen zonder kind: 'Verdriet wordt onderschat' (De Standaard, 07/01/2019)
• Waarom we moeten leren begrijpen dat sommige vrouwen géén kinderen willen (VN, 17/12/2018) 
• “Ik denk dat ik zorgzamer en minder egoïstisch ben dan sommige moeders” (Charlie Magazine, 05/12/2018)
• Je bent jong en je wilt zeker geen kinderen (NRC, 07/09/2018) 
• Meer dan 1 op de 10 Belgen tussen 25 en 35 jaar wil geen kinderen (VRT NWS, 31/07/2018) 
• Is motherhood the unfinished work of feminism? (The Guardian, 26/05/2018)
• Why Some Women Don't Want Kids, Childless by Choice (The Daily Beast, 19/09/2010)
• The 'biological clock' applies as much to men as it does to women (The Independent, 27/10/2015) 
• Maternal instinct and biology: evolution ensures we want sex, not babies (The Conversation, 23/10/2015) 
• Not Wanting Kids Is Entirely Normal (The Atlantic, 19/09/2012)
• The 'Biological Urge': What's the Truth? (Huffpost, 10/08/2012)

Meer weten?

• RoSa thema: Kinderwens
• RoSa thema: Gegenderde taakverdeling
• Uitgelezen Herfst/Winter 2021: Ouderschap
• RoSa leest: (M)Otherhood: On The Choices Of Being A Woman - Pragya Agarwal