Gender en de tweede feministische golf

Gender en onderdrukking van vrouwen

De Amerikaanse socioloog Ann Oakley (1944-) in 1972 introduceert het aan de Amerikaanse psycholoog Robert Stoller ontleende begrippenpaar 'sekse en gender' in het nieuwe wetenschappelijke domein vrouwenstudies en brengt het concept van gender in verband met een theorie over de ongelijkheid en de onderdrukking van vrouwen. 

Oakley maakt een strikt onderscheid tussen sekse en gender en valt de wereldwijd geaccepteerde theorie aan die stelt dat verschillen tussen vrouwen en mannen 'natuurlijk' zijn en onmogelijk te veranderen zijn. 

Gelijkheid en verschil

Zijn vrouwen wezenlijk anders? En wat betekent dit voor het maatschappelijke streven naar verandering?

Theoretici in de jaren '80 raken in de ban van het debat over gelijkheid en verschil. Als vrouwen echt anders zijn, dan volstaan strategieën om de lat gelijk te leggen niet. Want 'de lat gelijk leggen' betekent de mannelijke norm tot maatstaf nemen en dus ontkennen dat er zoiets bestaat als het eigen-vrouwelijke, zo luidt de logica van verschildenkers. 

Volgens verschilfeministen moet de strijd voor vrouwenrechten bekeken worden vanuit de verschillen tussen mannen en vrouwen. We onderscheiden twee vormen:

• Verschilfeministen zoals de Amerikaanse professor Carol Gilligan (1936-) gaan ervan uit dat de onderschikking van de vrouw aan de man biologische grondslagen heeft (biologisch determinisme).
• Andere verschilfeministen zien verschil vooral pragmatisch: in een samenleving die uitgaat van man/vrouw verschillen, moeten vrouwen zichzelf als vrouwen zien als ze hun situatie willen verbeteren (sociaal determinisme).

Gelijkheidsdenkers wijzen dan weer op het risico van verschildenken: eeuwenlang heeft men het argument dat vrouwen van nature anders zijn, gebruikt om onderdrukking van vrouwen te legitimeren. Denk maar aan 'biologie als noodlot': de biologische mogelijkheid tot moederschap leidt ertoe de basisopdracht van vrouwen vooral in de privé-sfeer van huwelijk en gezin te situeren. Wie zal vandaag garanderen dat een zogenaamd 'specifiek vrouwelijke' of 'eigen vrouwelijke' aanpak ernstig wordt genomen, terwijl de geschiedenis een heel ander verhaal vertelt, zo vragen gelijkheidsdenkers zich af.

Veel feministen verwerpen vandaag het discours van 'biologisch versus sociaal determinisme' en gaan uit van een interactie tussen natuur en cultuur als oorzaak van man-vrouwverschillen.

Langzaam groeit het inzicht dat het verschil- en gelijkheidsdenken elkaar niet hoeven uit te sluiten. De eis voor algemene gelijke behandeling kan worden aangevuld met maatregelen die uitgaan van specifieke noden van vrouwen. Veel feministen sluiten zich vandaag aan bij een dergelijke combinatie die toelaat op een meervoudige manier vrouwenbelangen te dienen. Bijvoorbeeld de eis om gelijk loon gecombineerd met bescherming van het moederschapsverlof.

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek

• When sex became gender / Shira Tarrant, 2006 - RoSa-ex.nr. FII p/447
  
• The Ann Oakley reader: gender, women and social science / Ann Oakley, 2005 - RoSa ex.nr. M/295
• La controverse des sexes / Geneviève Fraisse, 2001 - RoSa-ex.nr.: FII h/264
• La place des femmes: les enjeux de l'identité et de l'égalité au regard des sciences sociales /  Ephesia, 1995 - RoSa-ex.nr.: FII d/73