1914: Vrouwen in het verzet tijdens WOI
Tijdens de Eerste Wereldoorlog komen honderden Belgische vrouwen in aanvaring met de Duitse overheersers wegens verzetsactiviteiten. Er worden bijna veertig spionagenetwerken opgericht, waarvan ruim 30% van de leden een vrouw blijkt. Dat percentage ligt in de realiteit nog een stuk hoger omdat onofficiële leden niet zijn opgenomen in de tellingen.
Spoorwegspionage
Spionage speelt tijdens de Eerste Wereldoorlog de belangrijkste rol in het Belgisch verzet. Er zijn verschillende vormen: spoorwegspionage, algemene spionage, duivenspionage en mensen- en brievensmokkel. Spoorwegspionage is zonder twijfel het interessantst omdat inlichtingen over het spoorwegverkeer noodzakelijk zijn om de strategie van de Duitse bezetter te achterhalen.
Vrouwen hebben bij het uitbreken van WOI nog heel wat rechten niet verworven. Toch spelen ze een heel actieve rol binnen het Belgische verzet, ook in de spionagenetwerken.
Bron foto: Felixarchief Antwerpen
Spionage als hoogste vorm van verraad
Voor het bekendste Belgische inlichtingennet ‘La Dame Blanche’ met bijna duizend leden werken meer dan driehonderd vrouwen. Vrouwen spelen een cruciale rol binnen de spionagenetwerken. In maart 1918 wordt Marthe Van Roothoofd bijvoorbeeld een belangrijke pion in de inlichtingendienst ‘Service Vengeur’ van haar vriend Arthur Hofmans. Zij wordt tijdens de oorlog steeds vaker betrokken bij de werking, ronselt agenten en is naast Hofmans de enige die op de hoogte is van alle spionageactiviteiten in Mechelen en omstreken.
Waarom zetten vrouwen als Marthe Van Roothoofd dagelijks hun leven op het spel? Spionage is immers een zeer riskante onderneming en volgens de Duitse bezetter de hoogste vorm van verraad. Patriottisme, zucht naar avontuur, winstbejag, wraaklust en bezorgdheid om strijdende familieleden en vrienden aan het front zijn belangrijke motieven. De oudere vrouwen tekenen alle bewegingen op aan een spoorwegobservatiepost, vervalsen papieren, coderen boodschappen,… Zo schakelt stationschef August de Maeyer zijn vrouw Sophie Apers in om de spoorweg in Hombeek nauwgezet in het oog te houden. Alle voorbijkomende treinen noteert ze nauwgezet op kartonnetjes van haar breiwollen.
De jongere vrouwen doen het gevaarlijke werk. In september 1915 worden Leonie Rammeloo en Emilie Schatteman ingeschakeld in het Britse netwerk om geheime rapporten over te brengen naar het neutrale Nederland. Een levensgevaarlijke klus voor de vriendinnen die aan de Nederlands-Belgische grens wonen. Martha Cnockaert gaat nog een stapje verder, ze zou verantwoordelijk geweest zijn voor enkele sabotagedaden zoals het opblazen van een munitiedepot in Roeselare.
Arrestaties en ondervragingen
Spionage is uiteraard niet zonder risico, integendeel. Wanneer de Duitsers de spionagenetwerken op het spoor komen, wordt in allerijl overgegaan tot arrestaties en zware ondervragingen. Zo wordt begin 1916 ene juffrouw Vergrote aangehouden samen met haar medewerksters Jeanne De Graux en mevrouw Frick. Vergrote leidt de ‘Familiegroet’, een netwerk dat des petits mots du soldat smokkelt tussen Brussel en het front. Zij krijgt een milde straf van twee jaar en zes maanden gevangenis. Ook barones Pol Boël wordt in december 1916 schuldig bevonden aan het overbrengen van brieven naar het front langs Nederland. Zij moet haar gevangenisstraf uitzitten in Duitsland.
Mevrouw Marcel Witvrouw en Trees Stroobants ontsnappen aan de doodstraf. Hun straf wordt versoepeld tot levenslange dwangarbeid. De bekende verzetstrijdsters Gabrielle Petit, Edith Cavell en acht andere terdoodveroordeelden hebben minder geluk. Zij worden terechtgesteld tussen eind april 1915 en maart 1918.
Bron foto: Felixarchief Antwerpen
Aanraders uit de RoSa-bibliotheek
- Gender and the Great War / Susan R. Grayzel & Tammy M. Proctor, 2017 - RoSa ex.nr.: M/514
- Vrouwen & mannen ten oorlog, 1914-1918: gender@war / Eliane Gubin & Henk de Smaele, 2015 - RoSa ex.nr.: FI m/264
- Gabrielle Petit: the death and life of a female spy in the First World War / Sophie De Schaepdrijver, 2015 - RoSa ex.nr.: T/1322
- Women heroes of World War I: 16 remarkable resisters, soldiers, spies, and medics / Kathryn J. Atwood, 2014 - RoSa ex.nr.: T/1289
- Edith Cavell: een bittere herinnering aan de Eerste Wereldoorlog: problemen met de representatie van een oorlogsheldin tussen 1915 en 1928 / Christjan Knijff, 2009 - RoSa ex.nr.: FII m/636
- Héroïnes de la Grande Guerre / Jean-Marc Binot, 2008 - RoSa ex.nr.: FI m/215
- Choisir l'histoire des femmes / Eliane Gubin, 2007 - RoSa ex.nr.: FII m/592
- De vrouwen van de Eerste Wereldoorlog / Denise De Weerdt, 1993 - RoSa ex.nr.: FII m/250