Politieke participatie wereldwijd

Tenzij anders vermeld geven onderstaande cijfers de situatie weer op 1 april 2019.

Enkele globale cijfers

• Vrouwen bezetten momenteel 24.3% van de parlementaire zitjes wereldwijd. In 1995 - het jaar van het Peking ActiePlatform - was dat slechts 11.3%. Over het algemeen is er een licht stijgende trend waar te nemen: t.i. 2012 (20.3%), begin 2013 (20.9%), eind 2013 (21.4%), eind 2014 (21.9%), begin 2015 (22.1%), eind 2015 (22.6%), begin 2016 (22.7%), eind 2016 (23.0%), begin 2017 (23.3%) en eind 2017 (23.5%). 2018 kende een percentage van 23.8%.
• In de lagere of enige kamers is wereldwijd sprake van 24.3% vrouwen
• In de senaat of hogere kamer ligt dat percentage momenteel (voor het eerst) iets hoger en komen we uit op 24.4% vrouwen
• 37 landen hebben de kritische massa van 30% vrouwen in parlement bereikt
• 39 van de (lagere of enige) kamers wereldwijd hebben nog steeds minder dan 10% vrouwen
• Het kiessysteem speelt een rol: vrouwen wonnen meer zitjes in proportionele kiessystemen
• Ook de quota spelen een rol: in landen met quotawetgeving werden in 2012 gemiddeld 24% vrouwelijke parlementairen verkozen. In landen zonder quota lag dit gemiddelde op 12%
• Op het tempo waarmee het percentage vrouwen in parlementen wereldwijd de voorbije 20 jaar is gestegen, zou genderpariteit, volgens berekeningen van IPU en UN Women, pas haalbaar zijn binnen nog eens 20 jaar
• Niet tegenstaande de stijgende vertegenwoordiging van vrouwen in parlementen, blijft het politieke speelveld een mannenbastion. Vooral de topposities (presidenten, eerste ministers, etc.) blijven voor vrouwen vaak buiten bereik
• In 2013 was nog steeds 79% van alle politieke macht in handen van mannen. Dit is slecht een verbetering van 1% t.o.v. 2012 (80%) en 7% t.o.v. 2006 (86%).
• Slechts 36 landen hadden in 2013 30% of meer vrouwen in ministerposities  - wat echter wel een stijiging is ten opzichte van 2012 (26 landen).

voornaamste bronnen: IPU (Inter-Parliamentary Union),  UN Women en Global Gender Gap Report 2013. Het IPU publiceert jaarlijks een overzichtsrapport ter gelegenheid van Internationale Vrouwendag (8 maart) - meest recent: Map of Women in Politics - 2017 (pdf).

Vrouwelijke leiders

situatie 01 april 2019

Van de 193 lidstaten van de Verenigde Naties + Kosovo, Palestina, Taiwan & Vaticaanstad zijn er momenteel actief:

• 14 verkozen vrouwelijke presidenten
  (Estland, Ethiopië, Georgië, Kroatië, Litouwen, Marshall eilanden, Nepal, Singapore, Slowakije, Taiwan, Trinidad & Tobago en Zwitserland (3)**)
• 18 vrouwelijke eerste ministers
  (Aland eilanden, Aruba, Bangladesh, Barbados, Denemarken, Duitsland, IJsland, Moldavië, Myanmar, Namibië, Nieuw-Zeeland, Noord-Ierland, Noorwegen, Oostenrijk, Roemenië, Servië, Schotland & Sint-Maarten)
• meeste recent in dienst getreden:
  • juni 2019: Zuzana Čaputová wordt de eerste vrouwelijke president van Slowakije alsook de jongste in de geschiedenis van het land. Ze is 45 op haar moment van benoeming.
  • juni 2019: Maia Sandu wordt Eerste Minister van Moldavië. In eerste instantie wordt haar aanstelling nog als onconstitutioneel verklaart door de Constitutional Court of Moldova. Na een week van crisis wijzigt de rechtbank echter haar standpunt en kan Sandu officieel aan de slag.
  • juni 2019: Mette Frederiksen gaat aan de slag als de nieuwe Minister-president van Denemarken. Haar 41 jaar maken haar de jongste premier in de geschiedenis van het land
  • juni 2019: Brigitte Bierlein wordt aangesteld als Interim-kanselier van Oostenrijk. Zij is daarmee de eerste vrouw die aan het hoofd van de Oostenrijkse regering staat. Bierlein zal de positie opnemen tot aan de volgende nationale verkiezingen in september 2019
  • januari 2019: Viola Amherd & Karin Keller-Sutter worden aangeduid als lid van de Swiss Federal Council in Zwitserland. Met Simonetta Sommaruga, die lid is sinds 2010, maakt dat 3 vrouwelijke leden in totaal
  • november 2018: Georgië krijgt voor het eerst een vrouwelijke president. De voormalige minister van Buitenlandse Zaken, Salome Zurabishvili, heeft de verkiezingen gewonnen 
  • oktober 2018: topdiplomate Sahle-Work Zewde wordt door het parlement als eerste vrouwelijke president van Ethiopië verkozen
  • mei 2018: Mia Mottley komt aan het roer van de regering van Barbados. Ze is de eerste vrouwelijke eerste minister van het land
  • maart 2018: Paula-Mae Weekes wordt benoemd tot het eerste vrouwelijke staatshoofd van Trinidad & Tobago

Vrouwelijke vertegenwoordigers van staatshoofden

• oktober 2017: nadat Julie Payette eerder werd aangesteld als Governor General-designate van Canada, mag ze deze titel vanaf oktober van datzelfde jaar omzetten in een vaste titel: Governor General
  Dame 
• Patsy Reddy is sinds 28 september 2016 Governor-General van Nieuw-Zeeland, Dame Marguerite Pindling sinds 8 juli 2014 Governor-General voor de Bahamas, Dame Cécile La Grenade sinds 7 mei 2013 Governor-General voor Grenada en Dame Pearlette Louisy sinds 17 september 1997 Governor-General van Saint-Lucia

Opmerkelijk veel vrouwen tijdelijk aan het hoofd

• Brigitte Bierlein werd in juni 2019 aangesteld als interim-kanselier van Oostenrijk nadat de regering was gevallen na een motie van wantrouwen. Ze zal deze positie tijdelijk bekleden tot aan de verkiezingen van september 2019
• tussen 21 september 2018 en 23 oktober 2018 fungeerde Đặng Thị Ngọc Thịnh als Acting President of Vietnam na de dood van toenmalig president Trần Đại Quang. Daarna kreeg ze de rol van Vice-President toegekend
• tussen 8 juli 2016 en 26 januari 2017 was Doris Bures co-Acting President van Oostenrijk
• tussen 31 augustus en 28 september 2016 trad Dame Sian Elias op als Acting Governor-General van Nieuw-Zeeland, waarna de uiteindelijke post naar Dame Patsy Reddy ging (zie hierboven)
• van 13 oktober tot 30 november en opnieuw van 2 tot 23 december 2015 was Maya Parnas Acting Prime Minister van Transnistrië
• in de periode 27 augustus tot 21 september 2015 nam Vassiliki Thanou het mandaat van Acting Prime Minister van Griekenland op zich
• tussen 22 juni en 30 juli 2015 fungeerde Nathalie Gherman als Acting Prime Minister voor De Republiek Moldavië. In de nieuwe regering die daarop volgde, werd ze aangesteld als Minister van Buitenlandse zaken en Europese Integratie
• van 29 mei tot 5 juni 2015 trad Monique Ohsan Bellepeau op als Acting President van Mauritius, waarna het uiteindelijke mandaat naar Ameenah Gurib ging (zie hierboven)
• tussen 23 januari 2014 en 30 maart 2016 was Catherine Samba-Panza Acting President van de Centraal Afrikaanse Republiek. Ze was de eerste vrouw die deze post mocht bekleden
• van 20 december 2014 tot 16 januari 2015 werd Florence Duperval Guillaume aangesteld als Acting Prime Minister van Haïti. In de huidige regering is ze Minister van Volksgezondheid en bevolking
  
  Is hier sprake van toeval of kunnen we de term 'glazen afgrond' laten vallen?

Vrouwelijke politieke leiders in de EU

Van de 21 presidenten binnen de Europese Unie zijn er slechts vier vrouw (Kolinda Grabar-Kitarović (Kroatië), Kersti Kaljulaid (Estland), Dalia Grybauskaitė (Litouwen) en Marie Louise Coleiro Preca (Malta)). Binnenkort komt daar Zuzana Caputova in Slowakije bij, wat het totaal op vijf brengt. 

Bij de 28 eerste ministers zien we momenteel vier vrouwen (Angela Merkel van Duitsland, Katrín Jakobsdóttir van IJsland, Erna Solberg van Noorwegen & Viorica Dancila van Roemenië). Daarnaast zien we binnen het Verenigd Koninkrijk Nicola Sturgeon momentel als eerste minister van Schotland en Arlene Foster als First Minister of Northern Ireland. Camilla Gunell kan zich momenteel de Premier of the Government of Åland noemen.

Bron Europa: Europese Commissie
Zie ook: Wikipedia's List of elected and appointed female heads of state and governement  voor een overzicht

** Zwitserland wordt geleid door de Swiss Federal Council, waarin momenteel twee vrouwen zetelen

Top paritaire regeringen: Europese Unie

situatie 2 juni 2017

België

België stond in juli 2014 nog op een 15e plaats. Na de federale regeringsvorming van begin oktober 2014, zakte België naar een 17e plaats op 28 lidstaten. Ook daarna daalde de positie van België. België scoort momenteel slechts 21.4%, wat een gedeelde 21ste plaats oplevert met het Letland en Oostenrijk. Opmerking: staatssecretarissen werden door de Europese Commissie niet meegeteld. De Belgische federale regering telt momenteel 4 staatssecretarissen waaronder 1 vrouw.

Meer: cijfers België & het nieuwsbericht Paritaire democratie anno 2014.

Uitgebreid

Het totaal aantal vrouwelijke ministers binnen de nationale regeringen van de lidstaten van de EU ligt slechts op 28.5%. Liechtenstein, die als dwergstaat niet tot de EU behoort, maar wel tot de vrijhandelsassociatie, doet het met 40% vrouwen absoluut niet slecht, al deden ze bij de vorige regering beter met 50%. Turkije, waarmee de EU in onderhandeling is over toetreding, scoort slecht met slechts 3.7% vrouwelijke eerste ministers. 

bronnen: Europese Commissie / EIGE

Top paritaire regeringen: wereldwijd

situatie 1 januari 2015

bron: IPU

Binnen de top-10 met de beste vertegenwoordiging van vrouwen bevindt zich op 8 plaatsen een land binnen Europa. Enkel Nicaragua (1e plaats), Kaapverdië (dat een 5e plaats deelt met Noorwegen) en Peru (8e) wisten zich tussen dit Europese onderonsje te nestelen. Als we dan kijken naar de top-20 zien we al een iets diverser beeld: 12 Europese landen, 6 Afrikaanse landen en 5 landen van het Amerikaanse continent. Ook bij de percentages vrouwen binnen parlementen zien we dat deze drie continenten het beste scoren inzake vrouwelijke participatie.

Top vrouwen in Parlementen

situatie 1 april 2019

bron: IPU

Spanje is het eerste Europese land op de lijst. Het land neemt een zesde plaats in met 47.4% vrouwen in de in de lage kamer. België bevindt zich momenteel op een veertiende plaats met 42.7% vrouwen in de federale Kamer. 

In de Senaat of Hogere kamer is België niet langer primus van de klas met 43.3% vrouwen in de Senaat. Antigua en Barbuda, een eilandstaat in het oostelijk deel van de Caraïbische Zee, scoort sinds 2018 beter met 52.9%. Mexico (49.2%), Australië (48.7%), Bolivia (47.2%), Canada (46.7%), Burundi (46.2%), Bahamas (43.8%) en Zimbabwe (43.8%) doen momenteel ook beter. 

Latijns-Amerika & de Caraïben op kop

Zoals in de VN-grafiek rechts (2013) is aangegeven, is het globale aantal vrouwen met een parlementaire functie duidelijk gestegen de afgelopen jaren. Enkel in Oceanie & Oost-Azië bleef het aantal vrouwen ± gelijk. Als regio scoort "Latijns-Amerika + de Caraïben" het beste, met een totaal van (slechts) 24.5% vrouwelijke parlementsleden. Daarna volgen Europa, Afrika en de rest van het Amerikaanse continent. De wereldwijde gemiddelden schommelen rond de 20-22%: 21.8% (beide kamers), 22.2% (lagere of enige kamer) en 20.0% (hogere kamer of senaat).

Regionale gemiddelden

situatie 1 april 2019

Regionale parlementen

In het Europees Parlement zetelen momenteel 35.2% vrouwen. Finland springt er bovenuit met 61.5% vrouwelijke parlementsleden, gevolgd door Zweden (55.6%) en Estland (50.0%). Malta scoort het slechts met 0.00% vrouwen in het Europese Parlement. België is 12e met 36.4%. 

In het Centraal Amerikaanse Parlement vinden we slechts 21.6% vrouwen terug. Nicaragua scoort er het best met 33.3% vrouwelijke parlementsleden. Guatemala heeft slechts 10.0% vrouwen in het CAP. 

Voor meer cijfers en geografische voorstelling: IPU: Women in Parlements:current data. Voor de regionale parlementen: IPU: regional. Bron afbeelding: The Millennium Development Goals Report 2013, p. 22

Stemrecht voor vrouwen 

In 1893 mochten vrouwen in Nieuw-Zeeland voor het eerst gaan stemmen. Een wereldprimeur. Nieuw-Zeeland is het eerste land waar vrouwen stemrecht kregen. Begin twintigste eeuw zagen geleidelijk aan ook andere landen het licht: vrouwen kregen achtereenvolgens stemrecht in Finland (1906), Noorwegen (1913), Denemarken (1915) en Canada (1919). In België stapten vrouwen voor het eerst naar de stembus in 1948. In Zwitserland (1971), Irak (1980), Namibië (1989), Kuweit (2005) en de Verenigde Arabische Emiraten (2006) was het voor vrouwen lang wachten om volwaardig te participeren in het politieke leven. 

In Saudi Arabië kunnen vrouwen zich pas registreren om te stemmen sinds augustus 2015. De progressieve gewezen koning Abdullah, die in 2015 kwam te overlijden, had in 2011 de belofte gemaakt vrouwen stemrecht toe te kennen bij de volgende verkiezingen (2015). Zijn opvolger, koning Salman, heeft zich aan deze koninklijke belofte van zijn voorganger gehouden. 

Bekijk de tijdslijn vrouwenstemrecht van het IPU.

Meer lezen online

• IPU, women in politics - de internationale organisatie van parlementen (ontstaan 1889)
• Guide to Women in Leadership
• Europa: Men and women in decision making: the political domain
• Wereldwijd: UN Women
• cijfers: IPU: Women in Parlements: current data
  

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek

• Hare excellentie. 60 jaar vrouwelijke ministers in Nederland / Monique Leyenaar, 2016 - RoSa ex.nr.: EII b/174
• Compendium of Good Practices for Advancing Women’s Political Participation in the OSCE Region / OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR), 2016 - RoSa ex.nr.: dd/1387
• Women in Parliament in 2015. The year in review / Inter-Parliamentary Union (IPU), 2015 - RoSa ex.nr.: dd/1255
• Women in the European Parliament, Political posts / R. Alberto & M. Guillame, 2015 - RoSa ex.nr.: dd/559
  
  
• Women, politics, and power: a global perspective / Pamela Paxton, Melanie M. Hughes, 2014 - Rosa ex.nr.: FII b/1350
• Women in politics: gender, power and development / Mariz Tadros, 2014 - RoSa ex.nr.: FII b/1401
• The European elections: EU legislation, national provisions and civic participation: study revised edition / Wilhelm Lehmann, 2014 - RoSa ex.nr.: FII b/1382
• Women, Government and Policy Making in OECD Countries: Fostering Diversity for Inclusive Growth / Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, 2014 - RoSa ex.nr.: ntb

• Women and men in leadership positions in the European Union 2013: a review of the situation and recent progress / European Commission, 2013 - RoSa ex.nr.: P11/644
• Feminist constitutionalism: global perspectives / Beverley Baines, Daphne Barak-Erzez & Tsvi Kahana, 2012 - Rosa ex.nr.: FII c/158
• Démocratie, femme et société civile en Afrique / P. Ngoma-Binda, 2012 - RoSa ex.nr.: FII b/1326
• How women represent women: political parties, gender, and representation in the state legislatures / Tracy L. Osborn, 2012 - RoSa ex.nr.: FII b/1288
• Political worlds of women: activism, advocacy, and governance in the twenty-first century / Mary Hawkesworth, 2012 - RoSa ex.nr.: FII b/1423
  
  
• Black feminist politics from Kennedy to Obama / Duchess Harris, 2011 - RoSa ex.nr.: FII b/1301
• Women, gender, and politics: a reader / Mona Lena Krook & Sarah Childs, 2010 - RoSa ex.nr.: M/409
• Quotas for women in politics: gender and candidate selection reform worldwide / Mona Lena Krook, 2009 - RoSa ex.nr.: FIIIb/28
• Enhancing Women’s Political Participation: A Policy Note for Europe and the Commonwealth of Independent States / Jens Wandel, 2009 - RoSa ex.nr.: dd/5
• 100 questions sur les femmes et la politique / Manon Tremblay, 2008 - RoSa ex.nr.: FII b/1142