Emma Goldman

Zowel verguisd als geprezen om haar anarchistisch gedachtegoed, haar turbulente levensstijl en radicaal activisme, is het intellectueel nalatenschap van “Red Emma” Goldman aan politieke en feministische theorie niet te onderschatten. Ze is een van de meest uitgesproken, bekendste Amerikaanse radicalen en wijdt haar leven aan het uitdagen van de sociaal-politieke status quo van haar tijd. Goldman reist de wereld rond, geeft ontelbare lezingen, steunt de arbeidersbeweging, adviseert over anticonceptie en verzet zich tegen de militaire dienstplicht. Als anarchist beschouwt ze feminisme als een evidentie: ze spreekt zich publiekelijk uit tegen het huwelijk, dat vrouwen volgens haar beperkt in hun vrijheid en persoonlijke ontwikkeling, en is een fervent pleitbezorger van vrije liefde en open seksualiteitsbeleving, ongeacht seksuele oriëntatie. Goldman schrijft over anarchisme, vrouwenrechten en zelfs over de politieke potentieel van het moderne theater. Ze wordt meermaals gearresteerd en uiteindelijk zelfs gedeporteerd, wat haar reputatie als rebelse, haast gewelddadige "Red Emma" vereeuwigt.

Levensloop

Emma Goldman wordt geboren in een Joodse familie op 27 juni 1869 in Popelan, in een Duitstalige Russische provincie, in het hedendaagse Litouwen. Wanneer ze zeven jaar is, verhuist de familie naar het Pruisische Königsberg en nog later naar Sint-Petersburg, waar het de familie Goldman financieel niet meezit. Het is Goldman niet gegund verder te studeren aan het gymnasium: een leraar weigert haar een certificaat van goed gedrag en haar vader vindt dat een vrouw aan de haard thuishoort.

Ze studeert nog even verder op eigen initiatief, maar moet stoppen wegens geldgebrek. Het korte studentenleven doet evenwel het politieke vuur in haar ontvlammen. Goldman geraakt geïntrigeerd door de Russische Nihilistische beweging, die voor individuele vrijheid en gelijkheid, tegen alle vormen van tirannie, hypocrisie en kunstmatigheid (en tegen tsaar Alexander II) strijdt. Om zich te ontdoen van haar despotische vader en zijn pogingen om haar uit te huwelijken, trekt ze in 1885 naar de Verenigde Staten, waar het arbeidersleven op dat moment echter nauwelijks verschilt van dat in Rusland.

Bron foto: T. Kajiwara (1876–1960) on WikiCommons

Red Emma: Van naaister tot politiek activist

Haar karige loon verdient ze in de textielindustrie, maar al snel wordt Emma Goldman actief in de anarchistische beweging. Geïnspireerd door de Haymarket-affaire (meerdaagse rellen en protesten door arbeiders in het Chicago van mei 1886), vangt ze samen met mede-anarchist en eerste liefde Alexander Berkman een carrière van politiek activisme, protesten en zelfs aanslagen aan. Zo plannen ze in 1892 een moordpoging op een rijke industrieel, waardoor Berkman achter de tralies beland en Goldmans reputatie als rebelse, gewelddadige, en zelfs gevaarlijke vrouw, wordt gevestigd. Al snel krijgt zij de bijnaam “Red Emma”.

Goldman trekt het hele land door om lezingen te geven en stakingen te leiden. Ze wordt ettelijke keren veroordeeld, al dan niet terecht, veelal voor het aanzetten tot ongeregeldheden, maar ook voor haar actie rond anticonceptie en haar activistisch verzet tegen de militaire dienstplicht. Vanaf 1895 reist ze ook door Europa, waar ze toespraken geeft in Engeland, clandestiene anarchistische bijeenkomsten bijwoont in Parijs en een verpleeg- en vroedkundeopleiding volgt in Wenen. Wanneer de grond onder haar voeten te heet wordt, werkt ze (onder de schuilnaam E.G. Schmidt) afwisselend als naaister, verpleegkundige, masseuse en manager van een Russische toneelgroep. 

In 1919, ten tijde van de Red Scare, een eerste periode van sterk anti-Rusland en anticommunisme in de Verenigde Staten, worden Goldman, Berkman en nog 247 andere zogenaamde “Roden’ gedeporteerd naar de Sovjetunie. Waar de groep overtuigde anarchisten aanvankelijk hoop koesteren op een revolutie van nabij mee te maken, wordt deze droom al snel aan diggelen geslagen door censuur, bureaucratie en dwangarbeid. In 1923 emigreren ze dan ook; Berkman naar Zuid-Frankrijk en Goldman naar Engeland. Haar laatste jaren wijdt ze aan een pers- en propagandacampagne voor de anti-Franco beweging in Spanje. In 1940 sterft ze aan een hartaanval in Canada. Goldman wordt begraven in Chicago, niet ver van de opgehangen Haymarket anarchisten.

Schrijven als rode draad

Doorheen haar leven schrijft Goldman veel, daar ze gelooft zo meer mensen te kunnen bereiken. Al in 1905 richt Goldman daartoe het Mother Earth magazine op, ter vervanging van haar talrijke reizen en speechen. Het magazine zou twaalf jaar lang uitgegeven worden en publiceerde teksten over verschillende anarchistische vraagstukken zoals de arbeidersbeweging, onderwijs, literatuur en kunsten, overheidsbemoeienis, vrouwenemancipatie en contraceptie.

In 1910 wordt een eerste bundeling van haar teksten gepubliceerd, Anarchism and Other Essays. Daarin beschrijft ze haar anarchistische visie op onder meer de onderdrukking van de vrouw, de tekortkomingen van de eerste feministische golf, maar ook op het gevangeniswezen, seksualiteit, religie en kunsttheorie. Na haar tweede verblijf in Rusland, in 1923, schrijft Goldman Mijn ontgoocheling in Rusland, een jaar later al gevolgd door Mijn verdere ontgoocheling in Rusland, wat haar niet in dank wordt afgenomen in westerse linkse kringen. Vanuit het buitenland voltooit ze haar autobiografie Living My Life (1931).

Geïnspireerd door het contact met modernistische toneelauteurs (door haar werk als tourmanager, gastvrouw, publicist en lector in het theatermilieu) schrijft ze The Social Significance of the Modern Drama (1914). Met dit essay, dat de politieke implicaties van belangwekkende toneelteksten uit die tijd behandelt, hoopt ze mensen in te leiden in het radicale potentieel van modern theater.

Anarcha-feminisme

Goldman wordt als een van de eerste anarcha-feministen gezien. Anarchisten willen de autoritaire samenleving vervangen door een gedecentraliseerd samenlevingsmodel zonder overheid, klasse, hiërarchie of eigendom. Goldman en anarcha-feministen hekelen de patriarchale instelling en traditionele genderrollen in de maatschappij. De Canadese anarcha-feminist L. Susan Brown zegt hierover dat anarchisme inherent feministisch is, daar het een politieke filosofie is die tegen alle machtsrelaties is. De strijd om meer vrouwenrechten kan dan  ook niet losgekoppeld worden van de klassenstrijd.

Goldman gelooft dat echte vrijheid voor vrouwen pas mogelijk is wanneer er zich een revolutie zal voltrekken op het vlak van liefde, seksualiteit en de intieme relatie.

Het huwelijk is voor haar een veroordeling tot “levenslange afhankelijkheid, een parasitair bestaan, tot complete nutteloosheid, individueel zowel als sociaal”, zo schreef ze in Anarchism and Other Essays (1910). Ze is niet mals voor de Amerikaanse suffrage beweging en de eerste feministische golf, die ze geremd ziet door puritanisme en kapitalisme. Echte vrijheid is niet geworteld in wetten of rechten, maar in de ziel van de vrouw, aldus Goldman. Voor Goldman valt de roep van liefde en ontembare opwinding die volgens haar in het hart van een vrouw te vinden is, niet te ontkennen. Bovendien is Goldman ervan overtuigd dat de strijd om meer vrouwenrechten niet kan worden losgekoppeld van de klassenstrijd.

Vrij moederschap, vrije seksualiteit

Het verspreiden van kennis en toegang verlenen tot contraceptie is een concrete toepassing van haar anarchistische filosofieën in het sociaal-politieke leven. Goldman zet zich onvermoeibaar in voor de campagne over geboortebeperking, dat ze als een positief alternatief voor abortus beschouwt.

Ze schrijft openlijk over haar persoonlijke, vrije seksualiteitsbeleving en is een groot criticus van het huwelijk.

Goldman maakt een onderscheid tussen het huwelijk en “echte liefde”, gedwongen moederschap en het “moederinstinct”, en valse of gedeeltelijke en “echte” emancipatie. Vrouwen moeten in alle vrijheid, zonder het juk van het huwelijk of de Kerk hun seksualiteit kunnen ontdekken. Goldman trouwt uiteindelijk zelf, louter om een Brits paspoort te verkrijgen en betaalt haar “echtgenoot”, een oude mijnwerker uit Wales, netjes zijn hierdoor gemiste werkuren en reisonkosten terug.

In lijn met haar radicale verdediging van vrije liefde, is Goldman ook een van de eerste Amerikanen die zich publiekelijk uitspreekt tegen homofobie. Goldman verdedigt vrije liefde en vrije seksualiteit, ongeacht de seksuele oriëntatie, wat ongezien is in die tijd.

Intellectueel nalatenschap

Goldman wordt door de ene verguisd als duivelin, oproerkraaier en geweldenaar, door de andere geprezen om haar vuur en retorische kwaliteiten. Na haar dood vervaagt haar roem weliswaar snel. Pas in de jaren zeventig, mede dankzij de heruitgave van haar autobiografie en de heropleving van het anarchistische gedachtegoed, wordt haar filosofische nalatenschap naar waarde geschat. Vandaag wordt erkend dat Goldmans activisme een grote bijdrage heeft geleverd in de strijd om seksuele vrijheid, op vlak van reproductieve rechten en vrijheid van meningsuiting.

Meer lezen? 

• RoSa subthema: Anarchistisch feminisme
• RoSa subthema: Eerste feministische golf

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Hier & nu!: hedendaags anarcha-feminisme en niet-hiërarchisch organiseren / Nina Nijsten en Karen Celis, 2007  –  RoSa-ex.nr. FII p/454
• Considering Emma Goldman: feminist political ambivalence & the imaginative archive / Clare Hemmings, 2018 – RoSa-ex.nr. FII m/793
• Emma Goldman: revolution as a way of life / Vivian Gornick, 2011 – RoSa-ex.nr. T/1192
• Feminist interpretations of Emma Goldman / Penny A. Weiss & Loretta Kensinger, 2007 – RoSa-ex.nr FII b/1116
• Living my life / Emma Goldman, 1977 – RoSa-ex.nr S/26
• Red Emma Speaks: the selected speeches and writings of the anarchist and feminist Emma Goldman / Emma Goldman, 1979 – RoSa-ex.nr S/59