Gloria Steinem

Het tweedegolffeminisme heeft vele moeders. Voor een academica zal dat misschien Simone de Beauvoir zijn, voor een ongelukkige huisvrouw uit de jaren zestig misschien eerder Betty Friedan. Maar veel Amerikaanse feministen die zich in de jaren zeventig organiseren voor vrouwenrechten zullen in primis aan Gloria Steinem denken. 85 jaar is ze intussen, en nog steeds even inspirerend als vijftig jaar geleden.

“Als het niet goed is voor alle vrouwen, dan deugt het niet”, is slechts één van de vele gevatte oneliners die Gloria Steinem debiteert tijdens haar leven als vrouwenrechtenactivist. Zelf beschrijft ze wat ze doet als een soort van sociaal ondernemerschap: ze investeert niet alleen in bewustwording, maar ook in het doorgeven van kennis. Als een rode draad verbindt ze de tweede feministische golf met de derde en de vierde. Wereldwijd bekend als feministisch icoon onder verschillende generaties feministen, is de betekenis van Gloria Steinem voor de feministische beweging niet te onderschatten.

Bron foto: Gage Skidmore / CC BY-SA

Levensloop

Gloria Steinem wordt geboren in 1934 in Toledo, Ohio, en groeit op in een woonwagen waarmee haar vader van stad naar stad reist om brocante en antiek te verkopen. Zodoende hoppen Gloria en haar negen jaar oudere zus van school naar school. Haar jeugd is niet bepaald zorgenvrij. Haar moeder - ooit zelf een beloftevolle journalist - worstelt op het moment van haar geboorte met zware mentale uitdagingen waardoor ze er niet ten volle kan zijn voor de kleine Gloria.

Wanneer ze tien jaar is, scheiden haar ouders. Haar vader trekt naar Californië en komt eens per jaar op bezoek. Haar zus is op dat moment al het huis uit, dus blijft Gloria alleen achter met haar zorgbehoevende moeder die ze meer dan eens in haar nachtjapon van de straat moet plukken. Tijdens haar jeugd verblijft haar moeder meerdere malen in het sanatorium. Geld is er amper. Later zegt Steinem hierover dat haar jeugd haar waardevolle lessen heeft geleerd over het leven van vrouwen, al heeft het nog een hele tijd geduurd vooraleer ze beseft dat haar moeder niet zozeer “ziek” is, maar gebroken door de beklemmende moraal van haar tijd.  

India en praatcirkels

Haar jeugd vormt haar, maar maakt haar niet bitter. Integendeel, Steinem groeit op tot een levenslustige en optimistische jonge vrouw die houdt van lezen en dansen, en gelooft in de bevrijdende kracht van humor. Haar intellect, haar aanpassingsvermogen en haar veerkracht zullen uiteindelijk haar meest bewonderenswaardige kwaliteiten worden.

Op haar zeventiende trekt ze in bij haar oudere zus en gaat ze Beleidskunde studeren aan de universiteit. Met een studiebeurs zet ze haar opleiding verder in India. Van dag één weigert ze daar om zich op een westerse manier te verplaatsen (met een auto en chauffeur) en neemt ze het vervoer van de lokale bevolking. In het kader van haar studie bezoekt ze afgelegen dorpen waar ze de helende kracht van praatcirkels ervaart. Een veilige plek waar mensen hun ervaringen met onrecht delen, waar iedereen om de beurt mag spreken, waar iedereen luistert en waar consensus belangrijker is dan tijd: ook dat zou de basis worden van wat de diepe democratie – waar iedereen wordt gehoord – die ze doorheen haar leven steeds verdedigt.  

Playboy Bunny

Wanneer ze in de vroege jaren zestig terugkeert naar de VS, vestigt Steinem zich in New York, waar ze een baan zoekt in de journalistiek. Een jonge mooie vrouw op een redactie ligt blijkbaar moeilijk in het mannelijke mediabastion, dus gaat ze freelancen. Ze schrijft onder meer voor Esquire en The New York Times, waar ze de vrouwelijke thema's toegestopt krijgt. Uiteindelijk kan de timing niet beter, want rond diezelfde tijd begint het maatschappelijke ongenoegen van vrouwen zich steeds meer te roeren. Haar eerste kritische artikel gaat over contraceptie, en hoe vrouwen nog steeds worden gedwongen tussen een carrière en een gezin. Het verschijnt een jaar voor Betty Friedan's The Feminine Mystique, het boek over de sleur en ongenoegen van middenklasse, witte huismoeders in de Amerikaanse suburbia dat de tweede feministische golf een kickstart zal geven.

In 1963 solliciteert Steinem in opdracht van SHOW Magazine onder de naam van haar grootmoeder – een fervente suffragette – voor een baan als Playboy Bunny bij de New York Playboy Club. Ze krijgt de job en houdt elf dagen lang een dagboek bij over de uitbuiting van de vrouwen die in Hugh Hefner's hippe club werken. Haar artikel, waarbij ze zelf poseert in haar Bunny-outfit, wordt nationaal opgepikt en vestigt haar naam. Maar Steinem maakt er ook veel vijanden mee: vrouwen verwijten haar dat dit haar zonder haar knappe uiterlijk niet zou zijn gelukt, mannen zijn woedend omdat ze hun speeltuin was binnengedrongen en hen in hun onderbroek had gezet. Een tijd lang krijgt ze geen andere opdrachten meer, “nu ze een Bunny is”.  

Kruispuntdenken

Uiteindelijk kan ze in 1968 aan de slag als politiek journalist bij het net opgestarte New York Magazine. Als ze een jaar later voor een van haar artikels aanwezig is op een bijeenkomst van mensen die ijveren voor de legalisering van abortus, voelt ze wat ze “een grote klik” noemt. Steinem had als prille twintiger zelf een illegale abortus ondergaan in Engeland, maar beseft pas later wat de implicaties zijn als vrouwen niet over hun eigen lot en lichaam beschikken. De feminist Gloria Steinem was al, maar die dag wordt de activist geboren.

Ze besluit zich in te zetten voor de zaak, waarbij ze niet alleen voor vrouwenrechten maar mensenrechten in het algemeen geheel spreekt. Ze trekt de discussie open naar de situaties van andere groepen die worden onderdrukt, zoals gekleurde vrouwen en lesbiennes. Nog voor intersectionaliteit, oftewel het kruispuntdenken, als dusdanig wordt getheoretiseerd, ging Steinem er dus al prat op.

Je kon Steinem net zo goed op een fundraising van de zwarte auteur en burgerrechtenactivist Angela Davis voor de Black Panther partij vinden, als op een demonstratie over reproductieve rechten of een politieke meeting van lesbiennes. Een gulden regel die ze hanteert, is overigens dat ze enkel ingaat op een invitatie om te spreken als er ook vrouwen van kleur het woord zullen nemen of zijzelf een vrouw van kleur kan meebrengen om te spreken. Niet alleen omdat ze vindt dat iedereen moet worden gehoord, maar ook omdat zij zich bewust is van het gevaar te spreken voor anderen, met een andere geleefde ervaring op vlak van ras/etniciteit, religie of seksualiteit.  

Feministisch magazine

In de decennia die daarop volgen zal Gloria Steinem zich op verschillende domeinen manifesteren voor gendergelijkheid. In 1971 start ze met twee collega's het feministisch magazine Ms.: eerst als bijlage van New York Magazine, een jaar later een onafhankelijke titel waar ze de volgende vijftien jaar hoofdredacteur van is. Het blad wordt vandaag gerund door de Feminist Majority Foundation dat het 2001 kocht.

Ze toert door het land om lezingen te geven en te doceren op universiteiten, ze blijft schrijven en ze lobbyt verwoed mee voor betere wetten en gelijke rechten. Zowel in Amerika als in de rest van de wereld zet ze zich in voor organisaties, en zal ze haar kennis delen met wie het haar vraagt.

In 1972 richt ze met collega Betty Friedan en enkele vrouwelijke leden van het Amerikaanse congres de National Women’s Political Caucus op, een orgaan dat voor gendergelijkheid in de Amerikaanse politiek ijvert. Ze staat ook mee aan de wieg van drukkingsgroepen als het Women’s Action Alliance (voor het promoten van niet-seksistische en anti-racistische opvoeding), het Women’s Media Center (voor het promoten van een positieve beeldvorming van vrouwen in de media) en Voters for Choice (een pro-choice actiecomité).

Of het nu over racisme gaat, over seksuele rechten, over politieke of economische rechten, over vrouwenhandel, misbruik en geweld: ze gebruikt haar stem om de thema's bij het grote publiek te brengen.  

Sociale kameleon

De kritiek dat Steinem een aantal unieke privileges geniet, waardoor ze dit alles kan verwezenlijken, klopt voor een deel. Dat Steinem voldoet aan het normatieve, westerse en witte schoonheidsideaal, is een belangrijk vehicel gebleven in het begin van haar carrière, waardoor ze deels wegkomt met de onpopulaire waarheid die ze verkondigt. Ook is ze een sociale kameleon die overal thuis lijkt te horen. Van een exclusieve ladies lunch met rijke sponsors voor een van de organisaties die mee bestuurt tot opvangtehuizen voor mishandelde vrouwen. Of dat nu in Alaska is of in India, ze past zich moeiteloos aan. Ze gaat zitten, luistert naar de verhalen en vertelt ze op haar beurt door. Is dit een privilege of de keerzijde van opgroeien zonder vaste basis? Het is in ieder geval een voordeel dat ze met zoveel mogelijk vrouwen wil delen.

Dat ze daarnaast nog tijd heeft voor een persoonlijk leven mag verbazen, maar het is er wel degelijk. Ze reist constant, heeft een loyaal vriendennetwerk op elk continent, trekt haar dansschoenen aan bij elke gelegenheid daartoe, en is een verwoed lezer. Wat haar liefdesleven betreft: meer dan één man viel als een blok voor haar charmante brutaliteit. En hoewel ze altijd heeft gezegd nooit te trouwen (ze vergeleek de Amerikaanse huwelijkswet met slavernij) en in haar jonge jaren twee verlovingen verbrak, laat ze zich halfweg de zestig toch nog een ring aan de vinger schuiven. Helaas overlijdt haar echtgenoot drie jaar later aan een hersentumor.  

De fakkel

Op haar vijventachtigste is Gloria Steinem nog steeds omnipresent. Tijdens de Internationale Vrouwenmars van 2017 geeft ze een speech waarin ze oproept tot weerbaarheid en een blijvend geloof in de vrouwenzaak. Ze is nog steeds een bron van inspiratie voor jonge vrouwen. Als je haar vraagt wanneer ze de fakkel eindelijk zal doorgeven, antwoordt ze geërgerd:

“Er is niet één fakkel, er zijn er vele. En ik gebruik de mijne om andere fakkels mee aan te steken.”

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• My life on the road / Gloria Steinem, 2015 – RoSa-ex.nr.: S/697
• Outrageous acts and everyday rebellions / Gloria Steinem, 1983 – RoSa-ex.nr.: S/361
• De revolutie zit in jezelf / Gloria Steinem, 1992 – RoSa-ex.nr.: C f/191
• Moving beyond words / Gloria Steinem, 1994 – RoSa-ex.nr.: FII a/556
• Gloria Steinem: a biography / Patricia Cronin Marcello, 2004 – RoSa-ex.nr.: T/873
• Revolution from within: a book of self-esteem / Gloria Steinem, 1992 – RoSa-ex.nr DIII4 f/151