Angela Davis

Angela Yvonne Davis is een boegbeeld van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging, feministische filosoof, gerenommeerd auteur en gelauwerd professor aan tal van universiteiten over de hele wereld. Haar omvangrijke oeuvre omvat zowel academische artikelen en radicaal feministische opiniestukken als maatschappijkritische essays, politieke manifesten en ook heel wat boeken die de geschiedenis in gaan als heuse klassiekers, zoals Women, Race and Class (1981). In haar werk verkent ze steevast de intersecties tussen ras, gender en klasse waarbij ze aantoont hoe het patriarchaat nauw verweven is met wit suprematiedenken en sociaaleconomische achterstelling. Daarbij deconstrueert en bekritiseert ze ook normatieve kaders zoals genderbinariteit die ons allen in rigide hokjes duwen en geen ruimte laten voor individuele vrijheid en fluïditeit. Wereldwijd gekend voor haar activisme voor sociale rechtvaardigheid op alle fronten, wordt Angela Davis beschouwd als een intersectioneel feminist avant la lettre, die sinds jaar en dag opkomt tegen elke vorm van onderdrukking en onrecht.

Leven

Angela Yvonne Davis wordt geboren op 26 januari 1944 in Birmingham, Alabama, destijds een van de meest gesegregeerde plekken in Amerika. Ze groeit op in een progressief en maatschappelijk geëngageerd gezin in een middenklasse wijk, waar de spanningen van de rassensegregatie zo hoog oplopen dat de buurt bekend komt te staan als “Dynamite Hill”: de woningen van zwarte gezinnen worden namelijk geregeld met dynamiet en ontploffingen geterroriseerd door de Ku Klux Klan.

Haar ouders zijn beiden politiek betrokken bij de Communistische Partij en haar moeder is bovendien een prominent organisator in de zwarte vrijheidsbeweging. Het politiek gedachtengoed en activistisch engagement van haar ouders zal een grote invloed hebben op Angela Davis.

Marxisme als intellectuele reddingsboei

Davis loopt school op een gesegregeerde zwarte basisschool. Op haar vijftiende ontvangt ze een beurs voor de progressieve Elisabeth Irwin High School in New York. Daar komt ze in contact met het radicale socialisme en wordt ze lid van de communistische jeugdbeweging Advance. In de klas leest ze voor het eerst het Communistisch Manifest van Karl Marx en Friedrich Engels. De schellen vallen van haar ogen.

Het racisme, de rassensegregatie en het gewelddadige wit suprematiedenken waarmee ze in haar jeugd te maken krijgt, plaatst ze voor het eerst in een breder kader: de achterstelling van één groep door de ander komt niet voort uit persoonlijke haat, zo leert Davis. Het wordt veroorzaakt en ondersteund door het genadeloze kapitalistische systeem, dat zichzelf in stand houdt door onderdrukking te cultiveren, met winst als ultieme doel. Al deze vormen van onderdrukking zijn niet alleen met elkaar verbonden, de systemen die deze ongelijkheden in stand houden versterken elkaar ook. Het marxistisch gedachtengoed verschaft Davis een coherent kader dat haar persoonlijke ervaringen kan duiden: de rassensegregatie op de bus en in de scholen, de verborgen wapens en het bloedvergieten op de speelplaats, de politierazzia's, de wanhoop en de angst. Voor de leergierige adolescent is het marxisme een intellectuele reddingsboei, maar van enig politiek engagement is er op dat ogenblik nog geen sprake. Daar zou Davis geleidelijk naartoe groeien.

Bron foto: Columbia GSAPP / CC BY

Angela Davis krijgt een beurs voor de overwegend witte Brandeis universiteit in Massachusetts, waar ze in 1965 een diploma filosofie haalt. Tussendoor trekt ze een jaar naar Parijs voor een grondige studie van de Franse taal en van het existentialisme van Jean-Paul Sartre. Bij een actie tijdens de Cubaanse rakettencrisis ontmoet ze de marxistische socioloog en filosoof Herbert Marcuse. Ze is onder de indruk van zijn ideeën en eens terug aan Brandeis volgt ze college bij hem. Hij noemt haar zijn beste student ooit. Met een magna cum laude diploma op zak doctoreert ze vervolgens bij de Duitse socioloog en filosoof Theodor Adorno aan het Institut für Sozialforschung in Frankfurt, West-Duitsland. Daar bestudeert ze Marx, Hegel en Kant - vooral zijn analyse van het geweld in de Franse Revolutie.

Maar in 1967 barst in de Verenigde Staten de zwarte protestbeweging uit. Angela Davis moet en zal erbij zijn. Met instemming van haar promotor Adorno, volgt ze Marcuse naar de universiteit van Californië in San Diego, waar ze de opkomst van de Zwarte Panterbeweging van nabij volgt. Ze is een tijd lang woordvoerder van de beweging. Daarna reist ze terug naar Duitsland om haar doctoraat in filosofie af te ronden aan de Humboldt Universiteit in Oost-Berlijn, waar volgens Davis op een kritischere manier wordt omgegaan met de erfenis van het fascisme dan in West-Duitsland.

Tussen witte feministen en mannelijke burgerrechtenactivisten

Zwarte vrouwen worden zowel sociaal als economisch achtergesteld en dus op drie fronten onderdrukt: op grond van hun sociale klasse, hun ras en hun geslacht. In haar klassieker Women, Race & Class (1981) legt Angela Davis de historische evolutie bloot van de intersectie tussen de vrouwenbeweging, de zwarte bevrijdingsbeweging en de klassenstrijd. Ook in de praktijk ondervindt Davis keer op keer hoe moeilijk het is om die drie verstrengelde vormen van discriminatie tegelijkertijd te bestrijden. Zo wordt haar in de (dominant witte) vrouwenbeweging verweten dat ze enkel aandacht heeft voor ras en klasse, en genderdiscriminatie steevast op de achtergrond laat. Die verwijten maken nogmaals het privilege van witte, middenklasse feministen duidelijk voor wie klasse en ras als een aparte problematiek gezien kan worden omdat zijzelf op die gronden geen onderdrukking ervaren.

Ondanks de weerstand van sommige witte feministen wordt Angela Davis een begenadigd spreker op internationale vrouwenrechtencongressen. De strijd tegen seksisme en patriarchale onderdrukking staat in al haar werk namelijk even centraal als structureel racisme en sociaal-economische achterstelling. Davis wordt gezien als een van de voornaamste theoretische grondleggers van de zwarte feministische beweging in de VS die andere prioriteiten naar voren schuiven dan de dominant witte vrouwenbeweging. Immers, terwijl witte, middenklasse feministen zich willen ontvoogden van hun onderdrukkend huisvrouwenbestaan en voornamelijk streven naar het recht op een job en het recht op anticonceptiemiddelen, hebben zwarte vrouwen andere prioriteiten in hun emancipatiestrijd. Zwarte vrouwen hebben veelal een job, hoewel vaak slecht betaalde jobs als meid. Hun strijd richt zich dan ook niet zozeer op het recht op arbeid, dan wel op het recht op een eerlijke verloning en gelijke behandeling. Ook de strijd voor abortus ligt voor zwarte vrouwen anders. Veel zwarte vrouwen hebben namelijk nog herinneringen aan de geschiedenis van de wit suprematische eugeneticapolitiek van de voorgaande eeuw die “minderwaardige rassen” trachtte te elimineren.

Ook in de burgerrechtenbeweging stoten zwarte vrouwen vaak op de conflicterende agenda van de mannelijke leiders en organisatoren. Het is moeilijk opboksen tegen de seksistische attitudes en patriarchale macht binnen de door mannen gedomineerde burgerrechtenbeweging. Verschillende thema’s die voor zwarte vrouwen specifiek van belang zijn krijgen maar zelden gehoor.

Zwarte vrouwen beginnen zich daarom apart te organiseren, afzonderlijk van de dominant witte vrouwenbeweging en de door mannen gedomineerde burgerrechtenbeweging waar de specifieke belangen van zwarte vrouwen niet gehoord werden. De vereniging van zwarte vrouwen leidt tot een nieuwe beweging met een eigen radicaal feministische theorievorming die de strijd tegen al deze vormen van onderdrukking met elkaar verbindt en de weg naar zelfbeschikking vrijmaakt. De geleefde ervaringen van zwarte vrouwen worden gehanteerd als het vertrekpunt van theorie.  Omdat seksisme, racisme en klassenstrijd onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, zo wordt geredeneerd, zal de bevrijding van de zwarte vrouw de vrijheid van eenieder betekenen aangezien het een einde betekent van racisme, seksisme én sociale uitbuiting. Het is dan ook in deze zwart feministische kringen dat intersectionaliteit als theoretisch kader geboren wordt.

Angela Davis' gerenommeerde klassieker Women, Race & Class (1981) bestaat uit dertien essays en vormt een brede intersectionele analyse van de positie van zwarte vrouwen in de VS. Het feminisme van Davis is bovenal antiracistisch, maar ook sterk gekenmerkt door inzichten van het radicaal feminisme en het marxistisch feminisme. Davis spreekt zich herhaaldelijk uit tegen het witwassen van de feministische geschiedenis en feministische theorie, en heeft in haar antiracistisch engagement niet alleen oog voor de structurele onderdrukking van zwarte vrouwen maar evenzeer voor het toenemende islamofoob klimaat waarmee moslima's geconfronteerd worden.

Feminist en activist tot in de kist 

De voorbije drie decennia doceert Davis aan universiteiten overal in de VS, Europa, Afrika, de Caraïben en de voormalige Sovjet-Unie. In 1970 wordt ze ontslagen aan UCLA vanwege haar associatie met de Amerikaanse Communistische Partij en vanwege haar “opruiende taal”. Vervolgens bekleedt ze een permanente positie aan San Francisco State University, Rutgers University en de Universiteit van Californië Santa Cruz waar ze bovendien directeur is van het departement Feminist studies. Ze publiceert tal van artikels, essays en boeken. Ze is een internationaal vooraanstaand denker en activist die zich kritisch uitlaat over tal van thematieken, waaronder Amerikaanse gewelddadige en imperialistische buitenlandbeleid en het racistische en geprivatiseerde gevangenissysteem in de VS. Sinds Davis zelf een tijd in gevangenis zat vanwege haar dissidente opinies, is ze eveneens een vurig pleitbezorger van het abolitionisme, de beweging die strijdt naar de afschaffing van gevangenissen. Penitentiaire hervorming is een van haar vele academische specialisaties.

Davis blijft een te duchten factor in de internationale strijd tegen sociaal onrecht en meervoudige discriminatie omwille van ras, gender, klasse en seksuele geaardheid. Ze houdt overal lezingen rond racisme in relatie tot seksueel geweld, de geschiedenis van de slavernij en het perspectief van zwarte vrouwen. Angela Davis is meer dan een gerespecteerde stem op vlak van sociale rechtvaardigheid, zwart nationalisme en radicaal en marxistisch feminisme, ze is een waar intersectioneel icoon zoals geen ander.

In de pers:

• 5 januari 1971: 50 jaar geleden pleitte Angela Davis onschuldig voor moord (De Wereld Morgen, 05/01/2021)
• Angela Davis Still Believes America Can Change (The New York Times, 19/10/2020)
• Angela Davis Addresses the Whitewashing of Feminism and Islamophobia (VICE, 19/03/2019)

Meer lezen?

• RoSa thema: Intersectionaliteit
• RoSa thema: Radicaal feminisme
• RoSa thema: Marxistisch en socialistisch feminisme
• RoSa thema: Postkoloniaal feminisme

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Women, race & class / Angela Y. Davis, 1983 – RoSa-ex.nr.: FII b/117
• The Angela Y. Davis reader / Joy James, 1998 – RoSa-ex.nr.: M/109
• With my mind on freedom: an autobiography / Angela Davis, 1978 – RoSa-ex.nr.: S/43
• If they come in the morning : voices of resistance / Angela Y. Davis (e.a.), 1971 – RoSa-ex.nr.: FII b/182
• Lectures on liberation / Angela Y. Davis, [s.a.] – RoSa-ex.nr.: FII b/58