Bertha von Suttner

De Oostenrijkse Bertha von Suttner (1843-1914) zet zich op diverse manieren in als vredesactiviste. Ze werkt als verslaggever, auteur en oprichter van en voortrekker binnen diverse belangrijke organisaties die strijden voor vrede en internationale bemiddeling aan de vooravond van WOI. Uiteindelijk mag ze voor haar inspanningen in 1905, als eerste vrouw ooit, de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst nemen.

Gravin Kinsky von Chinic und Tettau

Bertha von Suttner wordt op 9 juni 1843 geboren in Praag als gravin Kinsky von Chinic und Tettau. Haar familie van vaderskant behoort op dat moment tot de aristocratische kringen rond de Oostenrijks-Hongaarse monarchie. Dat milieu gaat met heel wat privileges gepaard. Als meisje krijgt von Suttner privéonderwijs door gouvernantes. Ze leert al vroeg talen en krijgt, zoals gebruikelijk in die kringen, pianoles. Alles om een jonge vrouw van adel voor te bereiden op haar rol in de maatschappij.

Bertha von Suttner blijkt een gretige lezer. Ze verslindt lectuur van o.m. Shakespeare, Goethe en G. E. Lessing. Ook etnografie, scheikunde en filosofie weten haar te boeien. Onder meer Schopenhauer en Comte staan op haar leeslijst. Over deze laatste noteert ze op een bepaald moment in haar dagboek dat deze filosofen en nog zoveel anderen haar intellectuele vrienden waren in wiens gezelschap ze een gelukkig dubbelleven leidde.

Als telg van een adellijke familie wordt Bertha von Suttner geïntroduceerd in de hogere kringen van de Weense samenleving. Ze stort zich dan ook volop in het internationale societyleven met zijn bals en recepties. Deze vinden plaats in Wenen, Rome, Baden, Venetië en Homburg. Hier bouwt von Suttner een netwerk uit van mensen die haar in haar latere leven goed van pas zullen komen. 

Arthur von Suttner & Alfred Nobel

Mooie liedjes duren vaak niet lang. De erfenis van von Suttner's vader (die voor haar geboorte sterft) wordt er door de gokverslaving van haar moeder snel doorgejaagd. Op haar dertigste besluit ze dan ook om financieel onafhankelijk te worden. Dit betekent betaald werk zoeken. Veel opties zijn er op dat moment niet voor vrouwen. Een job als gouvernante kan wel. Ze vindt een plek bij de welgestelde Weense familie van baron von Suttner. Ze wordt er naast gouvernante ook gezelschapsdame voor de vier dochters. Ze leert hen talen en muziek. 

Binnen het gezin vindt Bertha ook de liefde van haar leven, de zeven jaar jongere Arthur von Suttner. Hun geluk duurt helaas niet lang. De moeder des huizes blijkt helemaal niet opgezet met de liefdeskeuze van haar zoon. Bertha von Suttner's ontslag volgt snel. 

Bertha verkast daarop naar Parijs, waar ze secretaresse van Alfred Nobel wordt. Al blijft ze daar niet lang. Na haar terugkeer naar Wenen zal haar vriendschap met Alfred Nobel wel stand houden. De twee blijven in nauw contact tot aan Nobel's overlijden in 1896.

Terug in Wenen trouwen Bertha en Arthur in het geheim met elkaar, tegen de wil van zijn ouders. Arthur wordt onterfd. De jonggehuwden ontvluchten Wenen en reizen naar Georgië. Dit doen ze op uitnodiging van een vriendin van Bertha von Suttner en niet zomaar de eerste de beste: prinses Ekaterina.

Het koppel hoopt via de connecties van de prinses een job voor Arthur te bemachtigen. Wanneer dit niet lukt, proberen ze allebei het hoofd boven water te houden met lesgeven. Op een gegeven moment breekt de oorlog uit tussen Rusland en het Ottomaanse Rijk. Zowel Arthur als Bertha bieden zich aan als oorlogsverslaggever voor Duitse en Oostenrijkse kranten. Ze doen dit beiden onder een pseudoniem. Hun baan als verslaggever vormt de start van een preoccupatie met het onderwerp ‘oorlog’ die de rest van Bertha von Suttner's leven zou blijven bestaan.

Vredesactiviste

In de periode 1882-1885 keert het koppel von Suttner terug naar Wenen. Ze verzoenen zich met de familie van Arthur en vestigen zich in het familiekasteel even buiten Wenen. Zowel Arthur als Bertha kunnen daardoor van hun pen gaan leven. Bertha von Suttner groeit snel uit tot een overtuigde pacifiste in woord en daad. De Russisch-Turkse oorlog heeft haar ogen geopend voor de verschrikkingen en het leed die een oorlog met zich meebrengen.

Een bezoek aan Parijs die winter betekent niet alleen een hernieuwde ontmoeting met Alfred Nobel, maar ook een eerste kennismaking met de International Peace and Arbitration Association uit London. Von Suttner zet haar schouders onder de oprichting van afdelingen van deze organisatie in andere landen. Dit doet ze onder meer in Italië, Oostenrijk en Duitsland. In 1891 richt Bertha von Suttner de Oostenrijkse Vredesbeweging op, waarvan ze voorzitter blijft tot aan haar dood.

Anti-oorlogsboek 'Die Waffen Nieder' (1889)

In 1889 schrijft Bertha von Suttner de roman Die Waffen Nieder. De publicatie wordt één van de meest gelezen anti-oorlogsboeken van die periode. Het verschijnt in 37 drukken en wordt vertaald in 12 talen. Het boek is geen heldenepos geworden. Erin beschrijft von Suttner wat oorlog doet met mensen. Die Waffen Nieder (1889) is geschreven vanuit het perspectief van een vrouw die weduwe wordt en haar zoon verliest. Het boek laat de lezer kennismaken met de rauwe emoties en wonden die een oorlog veroorzaakt. Het boek krijgt door de jaren verschillende Engelse titels, maar Lay Down Your Arms wordt uiteindelijk de frequentst toegepaste.

Met die onverbloemde beschrijving van de oorlog zorgt von Suttner voor opschudding in militaristische kringen waar begrippen als heldenmoed, eer en vaderland de boventoon voeren. Maar ze wordt ook geprezen voor haar boek. De beroemde auteur Leo Tolstoi schrijft haar het volgende: 

Von Suttner is ambitieus als auteur. Omdat ze vreest dat haar publicaties ongelezen zullen blijven als mensen zien dat ze van de hand van een vrouw komen, stuurt ze sommige manuscripten naar uitgevers met de nadrukkelijke vraag deze anoniem te publiceren. Zo ook het manuscript voor Das Machinenzeitalter (The Age of Machinery).

Vrouw, dus niet welkom op de Vredesconferentie van Den Haag (1899)

Naast het schrijven van boeken houdt Bertha von Suttner ook talrijke lezingen in binnen– en buitenland. Ze pleit voor de oprichting van een internationaal Hof van Arbitrage. De idee is dat landen hun conflicten dan kunnen voorleggen aan dit Hof in plaats van met de wapens hun geschillen op te lossen. In 1899 wordt in Den Haag de Eerste Vredesconferentie op regeringsniveau gehouden. 

Bertha von Suttner mag zelf niet deelnemen aan de conferentie omdat ze een vrouw is. Ze houdt daarop dan maar ‘salon’ voor internationale pacifisten, journalisten en politici in het Kurhaus. Ze is de enige vrouw die een rol (hoe marginaal dan ook) op zich mag nemen. Op de vredesconferentie in kwestie wordt uiteindelijk besloten om het door von Suttner zo gewenste Hof van Arbitrage op te richten. Ongetwijfeld een hoogtepunt in haar leven als pacifiste en activiste.

Vanaf 1912 wordt von Suttner zich steeds meer bewust van het gevaar van een internationale vernietigingsoorlog. Deze dreiging wordt de focus in haar volgende lezingen. 

Von Suttner staat niet enkel bekend als vredesactiviste. Ze is ook bekommerd om allerlei sociale kwesties en vrouwenrechten. Vooral toegang tot onderwijs en het etablissement staan hoog op de agenda van von Suttner. Ook kaart ze het gebrek aan persoonlijke en politieke rechten voor vrouwen aan.

Nobelprijs voor de Vrede (1905)

Iedereen kent de Nobelprijs, maar wat velen niet weten is dat het idee voor die prijs niet van Alfred Nobel zelf afkomstig was. Bertha von Suttner is de persoon die Alfred Nobel overhaalt om een prijs in te stellen voor de vrede. Op 10 december 1905 wordt ze, ongeveer tien jaar na Alfred Nobel's overlijden, de eerste vrouw die deze Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst mag nemen. Dat maakt haar, na Marie Curie (1903 - Natuurkunde), de tweede vrouwelijke Nobelprijswinnares in de geschiedenis.

In haar thuisland Oostenrijk, waar ze veel minder populair is bij de machthebbers, wordt met geen woord gerept over het feit dat von Suttner deze prijs toegekend krijgt. Later zal de Oostenrijkse staat dit proberen goed maken door de beeltenis van von Suttner op de Oostenrijkse twee euro munten te plaatsen.

In 1913 wordt het Vredespaleis, vestigingsplaats van het Arbitragehof, geopend in aanwezigheid van Bertha von Suttner. Een eeuw later, in 2013, wordt er als eerbetoon een buste van haar in de centrale hal van het Vredespaleis geplaatst.

Bertha von Suttner sterft uiteindelijk op 21 juni 1914, vlak voor het uitbreken van WOI.

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek

• Bertha von Suttner: Lassen wir unser Herz sprechen und unseren Verstand / Chantal Louis - Artikel in Emma, juli-augustus, 2014, p. 80-81
• Champions for peace: women winners of the Nobel Peace Prize / Judith Stiehm, 2006 - RoSa-ex.nr.: W2/92
• Peace women / Angelika U. Reutter & Anne Rüffer, 2004 - RoSa ex.nr.: T/830
• Bertha von Suttner: a life for peace / Brigitte Hamann, 1996 - Rosa-ex.nr.: T/898