Martha Graham

Als danser en choreograaf verandert Martha Graham de danswereld voorgoed met haar revolutionaire visie op beweging. Door onder meer de gekende contract and release beweging te introduceren laat ze het strak afgelijnde en onnatuurlijke karakter van klassiek ballet achter zich en brengt ze meer variatie in beweging. Wereldwijd wordt ze gevierd als de moeder van moderne dans.

Leven

Geboren in 1894 groeit Martha Graham op in Pennsylvania, Verenigde Staten. Op jonge leeftijd kijkt ze op naar haar vader, een psychiater gespecialiseerd in neurose. Overtuigd dat het lichaam de onderdrukte innerlijke gevoelswereld kan uitdrukken, experimenteert hij met bewegingstherapie, een concept dat Martha’s toekomstige carrière als professionele danseres sterk zal beïnvloeden.

Pas op zeventienjarige leeftijd woont Martha voor het eerst een dansvoorstelling bij. In de ban van Ruth St. Denis’ elegantie tijdens de opvoering schrijft Martha zich niet veel later in aan de Denishaw school – van Ruth St. Denis en Ted Shawn – waar ze als jongvolwassene haar eerste danspassen zet. Wanneer ze na tien jaar de school verlaat, ambieert ze af te stappen van het beheerste en precieze karakter van ballet. Stilaan ontwikkelt Martha haar eigen stijl, gegrond in de menselijke beleving van het lichaam en de natuur.

Bron foto: WikiCommons

In 1926 richt Graham haar eigen dansgezelschap op in New York. Haar choreografieën snijden gevoelige maatschappelijke thema’s aan, zoals de Wall Street crash van 1929 en de daaropvolgende financiële crisis, de Spaanse burgeroorlog, de dreiging van het opkomend fascisme en de Tweede Wereldoorlog. Waar ze een uitnodiging van Hitler afslaat, gaat ze wel in op de uitnodiging van de Roosevelts waardoor ze de eerste danser wordt om op te treden in het Witte Huis. In 1976 ontvangt ze de Presidential Medal of Freedom, de hoogste onderscheiding voor burgers.

De Graham techniek

Tegenstellingen staan centraal in haar beeldvorming. Geïnspireerd door de natuurlijke getijden van ademhaling, creëert Martha Graham wat zou uitgroeien tot haar handelsmerk: een wisselwerking tussen samentrekken en loslaten. Deze ontladende contrasten tussen ronde vormen van contration and release worden voortdurend afgewisseld met scherpe, hoekige en ogenschijnlijk ongecontroleerde bewegingen die afwijken van de elegante, vloeiende maar gecontroleerde lijnen van klassiek ballet. In tegenstelling tot klassiek getrainde dansers die trachten de illusie van moeiteloze gewichtloosheid op te wekken, benadrukken haar dansers hun inspanningen en gebruiken ze gewicht juist als een instrument in dramatische esthetiek. Expressief grondwerk en sprekende lichaamstaal versterken deze theatrale spanning. Bovendien was Martha Graham uitzonderlijk flexibel, waardoor veel van haar bewegingen moeilijk en pijnlijk zijn om uit te voeren.

Feminisme

Aanvankelijk bestaat Grahams dansgezelschap uitsluitend uit vrouwelijke dansers. Pas in 1938 wordt de eerste mannelijke danser verwelkomd. Graham zelf staat bekend voor haar doorgedreven herhaling om beweging te initiëren vanuit de stuwende kracht van de pelvis, of zoals ze het zelf verwoordde: “to move from the vagina”. Zo ontspringt ook haar kenmerkende contraction and release vanuit de bekkenbodem, wat de rol van seksualiteit in Grahams stijl onderschrijft. Haar hyperbolische en dwingende figuren vertrekken vanuit de connectie tussen de lichamelijke en mentale ervaring van kracht, controle en kwetsbaarheid. Academica Dee Reynold linkt dit samenspel aan de eind negentiende eeuwse representatie van de vrouwelijke hysterica, een veronderstelde seksuele stoornis. Graham herschrijft als het ware de fragiele, frivole esthetiek van klassiek ballet en baant de weg voor een krachtige, autonome invulling van vrouwelijkheid.

Graham zelf choreografeert en danst de hoofdrol in verschillende stukken gebaseerd op Griekse mythologie, gebracht door de ogen van het vrouwelijke personage. Zo wordt haar interpretatie van Clytaemnestra (1958) beschouwd als een modernistisch meesterwerk, wat haar de bijnaam “de Picasso van de dans” oplevert.

Nalatenschap

Martha Graham wordt herinnerd als een vrijgevochten rebel die de danswereld op zijn kop zette en durfde tegen de stroom in te dansen. Ze speelt met de elementaire bewegingen van het lichaam en herschrijft de esthetiek van moderne dans. Op zeventigjarige leeftijd danst Martha Graham nog steeds en ook choreograferen doet ze met passie tot aan haar dood in 1991. Haar innovatieve kijk op lichamelijkheid en beeldende kunst maakt van Graham een van de belangrijkste artiesten van de twintigste eeuw en leeft voort in het naar haar vernoemde dansgezelschap en in de typerende Grahamtechniek, die nog steeds overal ter wereld wordt aangeleerd.

Bron foto: WikiCommons

Het sociaal engagement dat Graham in haar choreografieën verwerkte, wordt ook vandaag voortgezet. Ter ere van Juneteenth 2020 – de Amerikaanse feestdag op 19 juni die de bevrijding van slavernij viert – herwerkt de Graham Company een historisch stuk van Martha Graham dat verloren werd geacht. Op basis van achttien teruggevonden foto’s voeren de dansers elks een eigen interpretatie van het maatschappijkritische stuk uit – thuis weliswaar, vanwege de coronacrisis. Graham schreef het stuk aanvankelijk als kritiek op de Spaanse burgeroorlog. Vandaag klaagt de Graham Company met het cultstuk het voortdurend geweld en racisme in de Verenigde Staten aan.

In de pers:

• The Graham Company Is Making Quarantine Magic With its Archives (Dance Magazine, 13/06/2020)
• Martha Graham Dance’s long-lost “Immediate Tragedy”: your must-watch of the day (Los Angeles Times, 10/06/2020)
• Martha Graham Dance Company Reinterprets “Immediate Tragedy” for 2020 (WWD, 19/06/2020)
• BWW Review: Martha Graham’s IMMEDIATE TRAGEDY in Honors of Juneteenth (Broadway World, 22/06/2020)

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Barbara Morgan / Sally Bald, Susanne Kassung, 1999 - RoSa-ex.nr.: GIV2 a/273
• The body in contemporary art / Sally O’Reilly, 2009 - RoSa-ex.nr.: GIV2 a/660
• Een leven in dans / Martha Graham, 1994 - RoSa-ex.nr.: S/233
• Martha Graham in love and war: the life in the work / Mark Franko, 2012 - RoSa-ex.nr.: T/1218