Kristien Hemmerechts

Kristien Hemmerechts (1955-) beschrijft in haar literaire oeuvre het relationele, het intieme, het erotische maar ook het waanzinnige. Onbevredigde relaties tussen mensen staan steevast centraal: tussen mannen en vrouwen, tussen ouders en kinderen. Wederkerende thema’s zijn het menselijk onvermogen, seksualiteit, vrouw-zijn, ouderschap, dood en rouw. Hemmerechts is niet alleen één van Vlaanderens meest vooraanstaande auteurs, maar evenzeer een uitgesproken feminist die zich over tal van maatschappelijke thema’s kritisch uitlaat, waardoor ze zich ook vaak kritiek op de hals haalt.

Literair fragment

"... en ook voor de vrouw van wie de schijnbaar kerngezonde zoon zomaar dood neerviel, hij was dertig, haar lieveling, ze had al twee kindjes op erg jonge leeftijd verloren, en ook door haar man was ze in de steek gelaten, hij was er met een ander vandoor. Haar familie begreep niet dat ze na één jaar het verlies van haar zoon nog altijd niet had verwerkt, vond dat het tijd was om op te houden met huilen en jammeren en de morbide details van zijn dood herkauwen. Waarom liet ze zich zo gaan? Tja, waarom?"

Uit: Als een kinderhemd - Verhalenbundel (2006)

"Aangenomen mocht worden dat ze gevoelens had, maar daar liet ze nooit iets van merken tot de dag dat ze het keukenraam en de keukendeur hermetisch afsloot en haar hoofd in de oven legde. Victor had geen medelijden of begrip kunnen opbrengen. Hij had alleen maar doffe woede gevoeld en een bruut verlangen om dat hoofd open te snijden en te kijken wat erin zat."

Uit: De waar gebeurde geschiedenis van Victor en Clara Rooze (2005)

Taalliefhebber

Kristien Hemmerechts ziet het daglicht als Christien Monique Jeanne Hemmerechts op 27 augustus 1955. Ze behaalt een kandidatuur in de Germaanse filologie aan de University Faculties St Aloysius (UFSAL) - later Katholieke Universiteit Brussel (KUB) - in Brussel. Haar licentiaatopleiding volgt ze aan de Katholieke Universiteit Leuven (KUL). Daarna volgt een jaar aan het Amsterdams Instituut voor Literatuurwetenschap op basis van een beurs.

Kristien Hemmerechts is niet alleen auteur, maar ook een verwoed lezer. In de jaren tachtig wordt haar denken sterk beïnvloed door auteurs zoals Germaine Greer, Kate Millett, Marilyn French, Doris Lessing en Margaret Atwood. Sterker nog, op de vraag wie een Nobelprijs verdient zou Kristien Hemmerechts ooit Margaret Atwood geantwoord hebben. Het controversiële boek The Woman’s Room van Marilyn French is dan weer een echte eye-opener voor de Vlaamse auteur geweest.

Naast docent Engelse literatuur aan de KUB, docente Engels aan de Erasmus Hogeschool Brussel en docente creatief schrijven aan het Herman Teirlinck Instituut in Antwerpen, is Kristien Hemmerechts scheppend auteur, essayist, feminist en een veel gevraagd opiniemaker in de Vlaamse media. Als auteur breekt ze bij de publicatie van haar eerste novelle in 1987, Een zuil van zout, meteen door in zowel Vlaanderen als Nederland.

Hemmerechts heeft één dochter Kathy uit haar huwelijk met de Welshman Stephen Smith, die ze leert kennen tijdens haar periode in Amsterdam. Na de wiegendood van hun zoontjes in 1983 en 1984 loopt het huwelijk op de klippen. In 1992 hertrouwt ze met dichter Herman de Coninck. Hij overlijdt aan een hartaanval in 1997. Haar boek Taal zonder mij (1998) is een eerbetoon aan de Coninck en verhaalt onder meer over hun liefdesrelatie. In augustus 2007 trouwt ze opnieuw, met Bart Castelein, actief in het ecotoerisme.

Als taalliefhebber houdt Kristien Hemmerechts van het combineren van lesgeven over literatuur en zelf schrijven. Als mediafiguur en auteur krijgt ze wel eens kritiek; op haar beurt geeft ze graag haar ongezouten mening.

In 2006 nam Kristien Hemmerechts deel aan RoSa's jongerenproject Bekende Feministen voor de Klas als inspirerend rolmodel.

Protest tegen de fallocratie

Na een debuut in het Engels en een proefschrift over de controversiële auteur Jean Rhys in 1986, A Plausible Story and A Plausible Way of Telling It: A Structuralist Analysis of Jean Rhys's Novels, verschijnt van Hemmerechts vooral Nederlandstalige fictie.

Ze debuteert in het Nederlands met Een zuil van zout (1987) en publiceert daarna verschillende romans, verhalen- en essaybundels. Inhoudelijk gaan haar literaire worpen voornamelijk over de verschillende relaties tussen mensen. Van in het begin krijgt het verkennen van de vrouwelijke seksualiteit een belangrijke plaats. Later verlegt ze haar blik meer naar een kritiek op het gebrek aan deze focus in andere literatuur.

Het pamflet waarin ze protesteert tegen de fallocratie (de maatschappelijke overheersing van mannen en mannelijke eigenschappen) in de literatuur, De man, zijn penis en het mes (2008), is een sereen geformuleerde aanklacht tegen seksisme en de meest gruwelijke uiting ervan, seksueel geweld. In onze samenleving bestaat een merkwaardige vorm van blindheid tegenover het overal aanwezige seksisme. Bij veel auteurs uit de wereldliteratuur ziet Hemmerechts een stuitende visie op de vrouw en de vrouwelijke seksualiteit.

Een fragment uit: De man, zijn penis en het mes (2008, pp. 10-11):

"Kerouac noemt zijn penis geen mes, maar de passage vestigt de aandacht op de averij die het lichaam van het meisje ten gevolge van een eerdere vrijpartij heeft opgelopen. Het was opensnijden of openscheuren. Hoe vaker ik de scène lees, hoe meer ze me verbijstert. Hoe kun je als man zo blind zijn? Maar hij is niet blind, want hij ziet het en benoemt het. En vervolgens negeert hij de betekenis ervan. Hij maakt zich geen zorgen over een eventuele nieuwe zwangerschap. Hij vraagt zich niet af of dit lichaam niet te broos of te gekwetst is voor zijn 'lovemaking'. Hij stelt geen vragen over het kind dat uit de buik is gehaald.  [...] Is dit gebrek aan interesse - dat ook een vorm van blindheid is, blindheid voor wie zij is, voor haar geschiedenis, voor haar noden en verlangens - eigen aan de man?"

Ook in de boeken die volgen stelt Hemmerechts de overwegend mannelijke blik op seksualiteit in de literatuur in vraag. Controverse blijft uiteraard niet uit. Daarbij komt dat ze om haar punt duidelijk te maken de keuze voor erg schokkende personages en gedachtegangen niet uit de weg gaat.

Voor haar roman De vrouw die de honden eten gaf (2014) krijgt ze bakken kritiek in Vlaanderen. Het hoofdpersonage Odette vertoont namelijk opvallende gelijkenissen met kindermoordenaar en handlanger van Marc Dutroux, Michelle Martin. Een jaar later publiceert Hemmerechts de roman Alles verandert (2015), waar ze in de huid kruipt van een vrouwelijke campusverkrachter. Ook door deze twee insteken wil Hemmerechts de overwegend mannelijke focus op seksualiteit in de literatuur aankaarten.

Erkenning en prijzen

Hemmerechts is op relatief korte tijd uitgegroeid tot één van de bekendste en meest gelezen auteurs in het Nederlandse taalgebied. Haar werk valt ook bij critici in de prijzen. In België krijgt ze de Driejaarlijkse Prijs voor het Proza van de Provincie Brabant voor haar debuut Een zuil van zout (1987). In 1988 wordt ze genomineerd voor de NCR-prijs. De Driejaarlijkse Belgische Staatsprijs voor Verhalend Proza mag ze in ontvangst nemen in 1990.

In Nederland wordt haar, nog geen vijf jaar na haar Nederlandstalige debuut, de Frans Kellendonkprijs 1993 toegekend voor haar gehele oeuvre. In datzelfde jaar krijgt haar boek Kerst en andere liefdesverhalen (1992) een nominatie voor de AKO Literatuurprijs. De roman Zonder grenzen (1998) wordt genomineerd voor de Prix Jean Monnet de Littérature Européenne in 1999. Voor De waar gebeurde geschiedenis van Victor en Clara Rooze (2007) wordt Hemmerechts genomineerd voor de Anna Bijnsprijs. Haar naam komt ook verschillende keren voor op de longlist van de Libris literatuurprijs.  

Kristien Hemmerechts treedt enige tijd op als bestuurslid van de Anna Bijnsstichting (die instaat voor de uitreiking van de Anna Bijnsprijs voor Nederlandstalige literatuur). In 1990 fungeert ze ook als voorzitter van de stichting.

In 2008 krijgt ze da kans om het negentiende Groot Dictee der Nederlandse Taal op te stellen. Ze geeft het de titel “Hartenpijn”. Hemmerechts is de eerste Vlaming die deze eer te beurt valt.

Hemmerechts gebruikt haar bekendheid ook om andere maatschappelijke taboes bekendheid te geven. Zo is ze meter van Te Gek?!, een project dat geestelijke gezondheidsproblemen in de media en bij het grote publiek bespreekbaar wil maken.

Meer lezen?

• Ontdek Kristien Hemmerechts literaire helden in de portretten over Kate Millett, Marilyn French, Doris Lessing en Margaret Atwood.
• Kristien Hemmerechts is verbonden aan de Anna Bijnsstichting. Lees er meer over in het portret over Anna Bijns.
  
• Het orakel genaamd Atwood (Kristien Hemmerechts in De Standaard, 06/09/2019)
• 20 levensvragen aan… Kristien Hemmerechts (Knack, 21/12/2015)
• Kristien “The woman you love to hate” Hemmerechts wordt 60 (Knack, 26/08/2015)

Boeken in de RoSa-bibliotheek:

• De man, zijn penis en het mes / Kristien Hemmerechts, 2008 - RoSa-ex.nr.: M/349
• De dood heeft mij een aanzoek gedaan: over dood, leven en liefde / Kristien Hemmerechts, 2010 - RoSa-ex.nr.: S/587
• Fatale vrouwen, 1860-1910 / Kristien Hemmerechts, Henk Os et al., 2003 – RoSa-ex.nr.: V3/353
  
• A Plausible Story and A Plausible Way of Telling It: A Structuralist Analysis of Jean Rhys's Novels / Kristien Hemmerechts, 1987 – RoSa-ex.nr.: GIV2 a/112
  

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Bloot zijn en beginnen: het oeuvre van Kristien Hemmerechts / Mark Cloostermans, 2008 - RoSa-ex.nr.: GIV2a/612
• Over sprookjes en spookjes: een verkenning van het feminisme in de roman Brede heupen van Kristien Hemmerechts / Sonja Vandekeybus, 1998 - RoSa-ex.nr.: GIV2a/353
• Geletterde vrouwen: interviews / Elisabeth Lockhorn, 1996 - RoSa-ex.nr.: T/466
• Als een wilde tuin: schrijfsters in Vlaanderen 2 / Lisette Keustermans & Brigitte Raskin, 1996 - RoSa-ex.nr.: T/462
• Vrouwen die lezen zijn gevaarlijk / Stefan Bollmann & Kristien Hemmerechts (Inl.), 2006 – RoSa-ex.nr.: GIV2 a/720