de jongste vrouwelijke Grootmeester in het schaken
Yifan Hou (1994-) is een Chinees schaker. Als tienjarige speelt ze al internationale tornooien. Op haar veertiende mag ze zich de jongste vrouwelijke ontvanger van de titel 'Grootmeester in het schaken' noemen. Hou is daarnaast viervoudig wereldkampioen schaken bij de vrouwen, de jongste speelster ooit die het WK voor vrouwen wint en de enige vrouw in de top 100 van beste (actieve) schakers. Dit alles nog voor ze de leeftijd van 25 bereikt heeft. Niet zomaar een schaker dus, eerder een schaakwonder.
Yifan Hou wordt geboren op 27 februari 1994 in de Oost-Chinese stad Xinghua (iets boven Shanghai). Haar interesse voor het schaken zou al gewekt zijn op 3-jarige leeftijd. Yifan Hou's vader neemt haar vaak met zich mee op pad. In een boekenwinkel zien ze een glazen schaakspel staan waardoor de kleine Yifan Hou zo geïntrigeerd blijkt, dat haar vader niet anders kan dan haar een eigen schaakspel te kopen.
In een mum van tijd verslaat de kleuter zowel haar vader als grootmoeder, die best wel een partij kunnen schaken. Vader Hou moet toegeven dat zijn dochter een uitzonderlijk talent bezit en neemt een schaakcoach onder de arm. Yifan Hou's coach is niet de eerste de beste, maar Tong Yuanming, gewezen Chinees schaakkampioen alsook Internationale Meester in het schaken. Ook hij erkent het buitengewone talent van zijn pupil. Hij stuurt haar naar een nationaal opleidingscentrum in de Chinese hoofdstad Peking.
2003 zorgt voor de grote ontdekking en doorbraak voor Hou. Ze wordt het jongste lid ooit van de nationale Chinese schaakselectie en wint het Wereldkampioenschap voor meisjes -10. In 2007 kroont de dan dertienjarige Hou zich tot jongste vrouwelijke schaakkampioen van China. Niet mis, in een land met een rijke geschiedenis aan degelijke schakers. Later dat jaar bereikt Yifan Hou voldoende punten om zich Vrouwelijk Grootmeester* in het schaken te mogen noemen. Nog geen jaar later bereikt ze de algemene titel Grootmeester, als jongste vrouwelijke schaker ooit.
Met een plek op plaats 90 (augustus 2019) is Yifan Hou op dit moment de enige vrouw bij de beste 100 actieve schakers volgens de Fédération Internationale des Échecs (FIDE)-wereldranglijst. Ze is pas de derde vrouw ooit die de top 100 van beste spelers ter wereld haalt. De Georgische Maia Chiburdanidze en de Hongaarse Judit Polgár gingen haar voor. Als ook niet-actieve spelers worden meegerekend, staat Hou op plaats 96. De hoogste ranking die ze tot nu toe behaalde is 59ste (maart 2015).
Waar Judith Polgár - de enige vrouw die de top-10 heeft gehaald op de wereldranglijst - vaak gezien wordt als de beste vrouwelijke schaakspeler aller tijden, wordt Yifan Hou algemeen beschouwd als de beste actieve speler. Sinds mei 2019 is ze ook effectief de hoogst gerangschikte vrouw ter wereld. Nummer 2 wat betreft actieve spelers, de Chinese Ju Wenjun, staat pas op plaats 240 (270 indien niet-actieve spelers worden meegerekend).
Yifan Hou kiest er bewust voor om zoveel mogelijk gemengde tornooien te spelen. Dit doet ze enerzijds uit protest met hoe tornooien voor vrouwen vaak worden georganiseerd, anderzijds ook wegens het grote niveauverschil tussen de vrouwen onderling. Het vormt voor haar een veel grotere uitdaging om zich aan mannen te meten dan aan de andere hooggeplaatste vrouwen, aangezien die toch heel wat lager gerangschikt zijn dan haar.
Haar eerste deelname aan het officiële wereldkampioenschap schaken dateert van 2006. Haar deelname maakt van haar de jongste deelnemer ooit. Ze geraakt tot in ronde drie. Vier jaar later mag Hou - als jongste speelster in de geschiedenis van het WK voor vrouwen - voor het eerst echt vieren. In 2010, en vervolgens ook in 2011 en 2013 kroont Yifan Hou zich tot wereldkampioen schaken bij de vrouwen.
In 2015 doet Hou - op dat moment als drievoudig kampioen - geen nieuwe gooi naar de wereldtitel. Haar beslissing volgt uit onvrede over de tornooiopzet. In tegenstelling tot de mannen (bij wie de regerend kampioen elk jaar worden uitgedaagd door de winnaar van een daarvoor geselecteerd kandidatentornooi), worden er bij de vrouwen jaar om jaar knockouts gespeeld. De andere jaren is er géén knockoutsysteem, maar een serie van wedstrijden tussen de regerende wereldkampioen en de winnaar van de FIDE Women's Grand Prix van de afgelopen periode als uitdager.
In 2016 eist Hou als winnaar van de FIDE Women's Grand Prix 2013-2014 haar wereldtitel weer op in een rechtstreeks duel met de wereldkampioen van het jaar voordien. Het jaar erna stuurt ze opnieuw haar kat naar het wereldkampioenschap, wederom uit protest met de tornooiopzet. Het systeem zoals het er dan voor de vrouwen uitziet, eist van de regerend wereldkampioen dat die verschillende FIDE-evenementen speelt, waaronder de Grand Prix-toernooien, indien ze haar titel wil verdedigen. Bij de mannen wordt er van de regerende wereldkampioen echter niks geëist. Die kan gewoon zijn titel verdedigen zonder ook maar één wedstrijd te spelen dat jaar.
In een interview met de Nederlandse nieuwssite NRC.nl (10 januari 2018) zegt Hou daarover het volgende:
"Als je steeds zoveel beter bent dan de anderen heeft het geen zin om zo’n lang kwalificatieproces te doorlopen. Ik was ook aan het studeren en wilde liever laten zien dat ik me in algemene toernooien kon meten met de beste spelers."
Hou's langdurig protest werpt uiteindelijk ook z'n vruchten af. Na afloop van het WK 2018 kondigt de kersverse nieuwe baas van de FIDE aan dat vanaf het WK 2019 voor de vrouwen dezelfde regels zullen gelden als voor de mannen: de regerend wereldkampioen kan worden uitgedaagd door de winnaar van een daarvoor geselecteerd kandidatentornooi, dat voor 2019 gehouden wordt in juni van dat jaar.
Voor het gloednieuwe kandidatentornooi worden de acht beste vrouwelijke spelers van de wereld uitgenodigd. Yifan Hou is daar uiteraard ook bij, maar legt de invitatie naast zich neer. De keuze zou niet langer uit protest zijn, maar uit studieoverwegingen. Ze volgt momenteel een erg veeleisende opleiding aan de Britse University of Oxford.
In tegenstelling tot haar mannelijke collega's in het topschaken, beschouwt Hou schaken als haar (ietwat uitgelopen) hobby, niet haar beroep. Ondanks dus dat ze op het hoogste niveau speelt en haar geld wel kan verdienen met de sport, opteert ze er voor om ook een opleiding te volgen.
Ze kiest in 2012 voor de opleiding Internationale Betrekkingen aan de universiteit van Peking met een major in Diplomatie. Hou excelleert niet alleen aan de schaaktafel. Ook in haar studies is ze een primus. Haar hoge resultaten leveren haar een prestigieuze internationale studiebeurs op om les te volgen aan de gerenommeerde University of Oxford. Ze volgt er momenteel een master in Publiek Beleid.
Meer nog dan de beste (vrouwelijke) schaker zijn, wil Yifan Hou bijdragen aan een betere maatschappij. Onderwijs is volgens haar de schakel om kinderen uit kansarmere regio's gelijke(re) kansen te bieden en ook schaken kan volgens haar daarbij een middel zijn om ze die kansen te geven. Hou, in een interview met NRC.nl (10 januari 2018):
"Het zou mooi zijn als het werk dat ik ooit hoop te doen verband houdt met schaken, maar het moet in elk geval internationaal zijn en idealiter te maken hebben met educatie.”
Als adviseur van de Commission for Women's Chess (WOM) en lid van de Chess in Schools Commission (CIS) van de FIDE, is Yifan Hou betrokken bij het opstellen van beleid in de schaakwereld gericht op gendergelijkheid en gelijke kansen. Ze zet zich via deze engagementen ook in voor het promoten van schaken bij kinderen die anders geen toegang tot een dergelijke sport zouden hebben.
*Vrouwelijke schakers kunnen zowel de titel 'Vrouwelijke Grootmeester' als de algemene titel 'Grootmeester' behalen.
Bron hoofdafbeelding: Wikimedia Commons / Creative Commons - auteur: Andreas Kontokanis