24.06 | De dubbele moraal in kledingvoorschriften op school
RoSa vzw licht elke twee weken een specifiek gendergerelateerd thema uit of bespreekt de genderdimensie van een actueel thema. Deze week belichten we het seksisme in kledingvoorschriften op school. Naar aanleiding van het protest hieromtrent de afgelopen maand, bespreken we de achterliggende logica’s en gevolgen van strenge kledingregels: de seksualisering van meisjeslichamen en de reproductie van de dubbele (seksuele) standaard en problematische genderstereotypen en genderrolpatronen.
Gepubliceerd op 24/06/2021
Bron foto: NeONBRAND op Unsplash
Protest van Rotselaar tot Californië
Kledingvoorschriften op school: ze behelzen meestal slechts een paar zinnen binnen een schoolreglement, maar kunnen flink wat stof doen opwaaien. Dat bleek begin deze maand opnieuw, toen de veertienjarige Beatrix Yavuz het opnam tegen het seksisme dat zij detecteerde in een mail van de directeur van haar school in Rotselaar met betrekking tot kledijvoorschriften. Yavuz klaagt aan dat vooral meisjes en hun kleding geviseerd worden en vraagt in haar brief aan de directie dan ook om een gelijke behandeling van meisjes en jongens. Haar actie ging viraal op Twitter en werd door vele media opgepikt.
Volgens haar schooldirecteur is het “geen genderkwestie (…) maar is het nu eenmaal zo dat er vaker bij meisjes moet worden ingegrepen”. Volgens hem is er dus geen sprake van seksisme. Op papier gelden in de meeste scholen effectief uniseksregels, maar in de praktijk zijn die regels voor interpretatie vatbaar, waardoor genderstereotypen een rol kunnen spelen en genderdiscriminatie mogelijk is. In dat licht is het niet toevallig dat, eveneens begin deze maand, leerlingen van het Gentse Sint-Pietersinstituut in actie kwamen omdat jongens die oorbellen of nagellak dragen door de school op de vingers getikt worden. Via een petitie en een open brief willen ze een genderneutrale regelgeving bekomen. In oktober vorig jaar ontstond omtrent dergelijke vorm van discriminatie trouwens ook al ophef op sociale media, als gevolg van een tweet van MNM-dj Dorianne Aussems, waarin ze verontwaardigd is over het onderscheid dat sommige scholen in hun kledingvoorschriften nog maken tussen meisjes en jongens.
Enkele dagen na het nieuws uit Rotselaar en Gent, kantten ook leerlingen uit een atheneum in Etterbeek zich tegen de strenge kledingvoorschriften die de schooldirectie hen, en dan vooral de meisjes, oplegt. En deze problematiek overstijgt uiteraard onze landsgrenzen: een middelbare school in Californië kende eerder deze maand een golf van protest tegen seksistische kledingregels. Opvallend in beide gevallen is trouwens de solidariteit van jongens in het protest tegen regels die vooral meisjes viseren en benadelen: sommige jongens kwamen naar school in crop tops en topjes met spaghettibandjes.
Zelfexpressie van jongeren
De Vlaamse Scholierenkoepel (VSK) ijvert al jaren voor de afschaffing van gedateerde en beperkende kledingvoorschriften.
Ook Onderwijs Vlaanderen beklemtoont dat kledingregels niet in strijd mogen zijn met fundamentele rechten van leerlingen en hun ouders, én dat de regels voor iedereen hetzelfde moeten zijn.
Wanneer we even uitzoomen, zien we dat het rebelleren van adolescenten tegen kledingvoorschriften van alle tijden is, en in opmars kwam vanaf de jaren ’50 van de vorige eeuw, toen er een echte jongerencultuur ontstond. Kathy Lindekens, expert kinderen- en jongerencultuur, stelt in De Morgen dat de jeugd steeds mondiger wordt en minder bang is om te strijden tegen onrechtvaardigheden. Dit jongerenactivisme wordt uiteraard geïnspireerd en gevoed door sociale media als Twitter, Instagram en TikTok.
Discussie over kledingvoorschriften kan overigens kansen scheppen voor minderheidsgroepen als non-binaire personen, transpersonen en moslima’s. Vaak komen hun wensen inzake zelfexpressie niet overeen met traditionele verwachtingen gebaseerd op kledingvoorschriften in schoolreglementen, waarin uitgegaan wordt van een rigide tweedeling op basis van biologisch geslacht. Op die manier worden lichamen gedisciplineerd volgens een binaire gendernorm en worden afwijkingen van die norm afgestraft.
De ironie van seksualisering
We kunnen er echter niet omheen dat kledingvoorschriften vooral meisjes viseren. “Hoe meisjes zich kleden, wordt meer geseksualiseerd dan bij jongens”, zo stelt onderwijssocioloog Mieke Van Houtte. Er is sprake van een dubbele moraal, en dus seksisme.
Enkele voorbeelden van zaken die als ‘ongepast’ omschreven worden in schoolreglementen van Vlaamse scholen: spaghettibandjes, diepe uitsnijdingen op borst en rug, minirokken, shorts, blote schouders, blote buiken, crop tops.
Meisjes krijgen, direct dan wel indirect, vaker te horen dat hun kledij ‘ongepast’ is. Hierbij moeten we uiteraard de vraag stellen voor wie dit ongepast is. Door welke bril wordt er gekeken en geëvalueerd? Een dominante male gaze in kledingvoorschriften problematiseert bepaalde kledij bij meisjes, en seksualiseert daarmee de lichamen van deze meisjes. Geheel in lijn met de buitenproportionele focus op het uiterlijk en de lichamen van vrouwen in de bredere maatschappij, mogen meisjes zich op school vooral niet te ‘onthullend’ of ‘aanstootgevend’ kleden.
Ironisch genoeg creëren kledingvoorschriften op die manier net het probleem dat ze willen aanpakken: de seksualisering van meisjes. De dubbele (seksuele) standaard in onze maatschappij, die zich uit in genderongelijkheid en seksisme, wordt op die manier gereproduceerd en aangeleerd op de schoolbanken. Strenge kledingvoorschriften op school insinueren dat ‘ongepaste’ kledij leidt tot seksueel grensoverschrijdend gedrag:
Reproductie van problematische stereotypen en rolpatronen
Wanneer meisjes zich uitspreken tegen kledingvoorschriften op school, gaat het dus vaak om meer dan expressie van identiteit of rebelleren tegen een oudere generatie: het gaat om een reactie van jongeren die zich geobjectiveerd en geseksualiseerd voelen en opkomen tegen deze onrechtvaardigheid. Seksistische kledingvoorschriften houden immers problematische genderrolpatronen in stand en reproduceren onderdrukkende genderopvattingen. Deze reproductie wordt bijvoorbeeld aangetoond in onderzoek door de Amerikaanse professor Shauna Pomerantz.
In dergelijke discoursen worden meisjes neergezet als mogelijke slachtoffers of zelfs uitlokkers van seksueel geweld, en jongens als mogelijke daders. Jongeren leren hieruit dat een ‘ongepaste’ kledingkeuze kan leiden tot ongewenst gedrag, en dat meisjeslichamen in essentie uitdagend zijn en dus gedisciplineerd moeten worden, zoals Laura Bates, oprichter van The Everyday Sexism Project, het stelt. Ook Willy Van Berlo, deskundige seksueel geweld bij Kenniscentrum Rutgers, noemt dit de verkeerde boodschap, naar aanleiding van het oplaaien van de discussie over seksisme in kledingvoorschriften in Nederland. Het is cruciaal de verantwoordelijkheid voor seksueel geweld bij de daders te leggen.
Naast het potentieel uitlokken van seksueel overschrijdend gedrag, is de logica van vele strenge kledingvoorschriften ook dat ‘ongepast’ geklede meisjes hun mannelijke medeleerlingen (en zelfs leraren!) zouden ‘afleiden’. Dat zou negatieve gevolgen hebben op hun leerproces en de ontwikkeling van hun intellectuele capaciteiten. Uit een analyse van de kledingvoorschriften van 481 Amerikaanse middelbare scholen blijkt dat in 76% van de reglementen woorden als ‘afleiden’ of ‘verstoren’ voorkomen. Ook hier krijgen meisjes de verantwoordelijkheid (en eventuele schuld), en wordt het gedrag van jongens simpelweg gekaderd met uitspraken als ‘boys will be boys’. De Amerikaanse communicatiewetenschapper Meredith Neville-Shepard illustreert dit bijvoorbeeld via een analyse van retoriek pro kledingvoorschriften op school in nieuwsberichtgeving tussen 2013 en 2018.
De idee dat meisjes in ‘ongepaste’ kledij jongens zouden afleiden en aanzetten tot ongewenst (grensoverschrijdend) gedrag is uiteraard ook problematisch voor jongens. In dergelijk discours worden zij gecriminaliseerd, in lijn met hoe mannen lange tijd gezien werden als beesten met oncontroleerbare verlangens en driften waartegen vrouwen zich moesten beschermen door vooral geen aanleiding te geven.
Enerzijds moeten jongens en mannen dus verantwoordelijk gesteld worden voor hun eigen (grensoverschrijdend) gedrag. Anderzijds dringt zich juist een andere visie op jongens en mannen op, en vooral een bredere invulling van wat mannelijkheid behelst. Na de ophef en het protest begin deze maand riep Sarah Schlitz, staatssecretaris voor Gendergelijkheid en Gelijke Kansen, dan ook op om discriminerende kledingvoorschriften te herzien via de geldende anti-discriminatieregels, ook met het oog op het opheffen van een binaire kijk hierop.
Op weg naar gendergelijkheid: de oplossing is dialoog
In het belang van de gendergelijkheid zou het goed zijn mochten genderspecifieke kledingregels verdwijnen en vervangen worden door genderneutrale richtlijnen. Niet alleen meisjes zijn daarmee beter af, ook jongens, non-binaire jongeren en transjongeren. Onze collega Myriam Halimi geeft alvast een voorbeeld in een recent interview met Klasse: “Met ‘schouders en bovenbenen bedekt voor alle leerlingen’ voelt niemand zich benadeeld of in een hokje geplaatst.”
Sensoa schrijft dat het belangrijk is om kledingregels op school voldoende te kaderen en te verduidelijken met objectieve argumenten, zodat leerlingen inzicht krijgen in het waarom ervan. De meeste experten in het debat over de kledingvoorschriften raden scholen aan om via overleg en uitwisseling tussen directie en leerlingen tot nieuwe, inclusieve en bijdetijdse voorschriften te komen.
Als leerlingen het gevoel hebben inspraak te hebben en gehoord te worden, wordt hun betrokkenheid ten opzichte van en respect voor de regels groter, waardoor conflicten vermeden worden. “Een compromis en wederzijds begrip kunnen de huidige situatie zo ontmijnen”, aldus Louis Notte van de VSK. Op die manier zijn de regels goed beargumenteerd en breed gedragen.
Cruciaal hierbij is ook dat schooldirecties, en andere partijen die het schoolreglement mee vormgeven, zich bewust worden van de latente vooroordelen en blinde vlekken in hun opvattingen over jongeren. Om vooroordelen, en dus discriminatie, aan te kunnen pakken, worden deze best eerst erkend.
Het instellen van genderneutrale kledingvoorschriften kan dus helpen in het algemene streven naar een genderbewuste, en op termijn genderinclusieve, schoolcultuur. Een open conversatie over kledingvoorschriften op school, over de noodzaak en mogelijke gevolgen ervan, en over de onderliggende opvattingen en denkbeelden, is uiteindelijk in het voordeel van iedereen die betrokken is bij de schoolgemeenschap.
Meer weten?
- RoSa thema: Genderinclusief schoolbeleid
- RoSa thema: Seksueel grensoverschrijdend gedrag
- Pers:pectief 22/04/2021: Seksueel geweld in het strafrecht
- Pers:pectief 01/10/2020: Sexting, victim blaming en slut shaming
In de pers:
- Kledingvoorschrift op scholen? 'Doe iets aan seksuele intimidatie'(NOS, 14/07/2021)
- Meisje uit derde middelbaar zet schooldirectie op haar plaats over voorschriften kledij: ‘Hopelijk komt er ook een mail voor de jongens’ (De Morgen 02/06/2021)
- Mogen jongens meer dan meisjes? (De Standaard+, 02/06/2021)
- Tieners in Gent en Rotselaar hekelen "seksistische" kledingvoorschriften op school: "Dubbele standaarden moeten weg" (VRT NWS, 02/06/2021)
- 14-jarige in opstand tegen kledingvoorschriften op school: ‘Laat iedereen dragen wat hij wil’ (De Morgen+, 03/06/2021)
- Onderwijsconsultant over kleding op school: "Er moet genoeg debat zijn, zodat leerlingen zich niet beknot voelen" (VRT NWS, 03/06/2021)
- 'Kledingregels creëren net het probleem dat ze moeten aanpakken: ze seksualiseren meisjes' (Knack, 04/06/2021)
- Grenzen aftasten met felgekleurde veters (De Standaard+, 04/06/2021)
- Jongeren hekelen ‘seksistische’ kledingvoorschriften op school: ‘Leven we nog in de middeleeuwen?’ (De Morgen+, 06/06/2021)
- Waarom kledij niet in een schoolreglement thuishoort (De Wereld Morgen, 07/06/2021)
- Keer op keer blijkt dat het vrouwenlichaam publiek domein is (De Standaard+, 07/06/2021)
- Schlitz roept scholen op kledingvoorschriften te herzien (De Standaard, 08/06/2021)
- Geen strandbar, maar een plek waar dialoog met jongeren mogelijk is (De Morgen+, 09/06/2021)
- Leerlingen protesteren tegen kledingregels in Etterbeekse school (BRUZZ, 09/06/2021)
- Spaghettibandjes en korte rokjes betekenen niet dat iemand ‘erom vraagt’ en moet je dus niet verbieden (NRC Handelsblad, 09/06/2021)
- Teens protest ‘sexist’ dress code policy at high school (The Independent, 10/06/2021)
- Rutgers roept scholen op: noem meisjeskleding niet ‘uitdagend’, want zo ontstaan misverstanden over seksueel wangedrag (Trouw, 19/06/2021)
Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:
- Bloot of bedekt: van niets om het lijf naar strak in het pak / Minneke Schipper, 2015 - RoSa-ex.nr.: FI m/265
- Getting real: challenging the sexualisation of girls / Melinda Tankard Reist (ed.), 2010 - RoSa-ex.nr.: M/428
- Meisjes kijken, of: Meisjescultuur in de spiegel / Linda Duits & Pedro Debruyckere, 2013 - RoSa-ex.nr.: DII6 a/93
- Meisjes zus, jongens zo : hoe omgaan met gender op school? /Jos Van Thienen, 2013 - RoSa-ex.nr.: DII3 f/155
- Girls, style, and school identities: dressing the part / Shauna Pomerantz, 2008 - RoSa-ex.nr.: DII3 n/2
- Understanding teenage girls: culture, identity, and schooling / Andrea Brown-Thurston & Horace R. Hall, 2011 - RoSa-ex.nr.: DII3 e/17