“Vrouwen, leven, vrijheid”: wat gebeurt er in Iran?

Op vrijdag 16 september overlijdt de 22-jarige Zhina Amini in onduidelijke omstandigheden nadat ze de dinsdag voordien hardhandig wordt opgepakt door de religieuze politie - in de media vaak de 'moraalpolitie' of 'zedenpolitie' genoemd - in Teheran, Iran. Reden van haar arrestatie: haar hijab bedekt niet al haar haren, conform de kledingvoorschriften voor vrouwen die sinds de Iraanse revolutie in 1979 gelden. Wat is er gebeurd? En hoe reageren Iraanse vrouwen en hun feministische medestanders?

Sinds de Iraanse revolutie in 1979 is het dragen van een hoofddoek verplicht voor vrouwen in Iran. Ondanks protesten houdt de verplichting stand. Dat Iran de controle van vrouwenlichamen nog wil opdrijven bleek afgelopen zomer al wanneer president Ebrahim Raisi een decreet tekende dat de kledingvoorschriften voor vrouwen nog meer verstrengt. Ook worden er meer controleposten en patrouilles opgezet in de steden. Eerder deze maand kondigde een woordvoerder van de regering aan dat de naleving van de strikte kledingvoorschriften voor vrouwen weldra nauwgezetter opgevolgd zal worden door middel van gezichtsherkenningstechnologieën in openbaar vervoer. Dat deze recente verstrengingen ook tot geweld en zelfs moord zouden leiden, werd helaas snel duidelijk: nadat de 22-jarige Mahsa Amini wordt gearresteerd omdat ze haar hijab niet volgens de voorschriften draagt, sterft ze in tot nu toe onduidelijke omstandigheden.

Sinds de ondertekening van het nieuwe decreet op 15 augustus nemen de protesten tegen de strikte kledingvoorschriften voor vrouwen toe. Over het hele land posten vrouwen video’s van zichzelf op sociale media waarin ze zich ongesluierd op straat en op het openbaar vervoer begeven, wat vaak resulteert in intimidatie en geweld door omstanders. Terwijl de video’s wereldwijd viraal gaan, slaan de Iraanse autoriteiten terug. Dankzij biometrische databanken en gezichtsherkenningstechnologieën worden de vrouwen gemakkelijk geïdentificeerd. Er volgt een reeks arrestaties, vervolgingen en gedwongen schuldbekentenissen op nationale televisie. 

In deze context van toenemende polarisering wordt de Koerdische Zhina Amini* vorige week dinsdag aangehouden door de religieuze politie in Teheran. Haar hijab bedekte niet al haar haren, zoals wordt verplicht in de kledingvoorschriften voor vrouwen. Volgens ooggetuigen en haar broer Kiarash Amini die bij de feiten aanwezig was, wordt de jonge vrouw daarop hardhandig gearresteerd, samen met nog enkele vrouwen. Later verklaart haar broer dat hij haar gevolgd is naar het detentiecentrum, waar hij geschreeuw hoorde en waar later een ambulance arriveerde. Een getuige die het centrum op dat moment buiten wandelt, vertelt hem dat de veiligheidsdiensten een jonge vrouw vermoord hebben. Zoals later zal blijken wordt Zhina Amini, nadat ze in een coma belandde, met spoed naar het ziekenhuis gebracht, waar ze drie dagen later sterft. Afgelopen dinsdag kondigt de Iraanse politie aan dat Amini kwam te overlijden ten gevolge van een plotse hartaanval terwijl ze in hechtenis was. 

* In de berichtgeving wordt er vaak naar haar verwezen met haar formele naam Mahsa Amini. Het Iraanse regime verbiedt immers Koerdische namen, zoals de naam Zhina. Omdat haar familie haar Zhina noemt, doen wij dat in deze actualiteitspost ook, getrouw aan haar roots.

Verontwaardiging en protest

Terwijl de Iraanse politie volhoudt dat Amini stierf ten gevolge van een hartaanval tijdens “een educatieve training over de hijab regels”, wordt op sociale media massaal gewezen op het verdachte karakter van haar dood. Dat Zhina Amini Koerdische is, ook in Iran een gemarginaliseerde etnische minderheid, is een bijkomende dimensie die doet vermoeden dat er meer aan de hand. Op donderdag gaan een foto en een video viraal van Amini, die bewusteloos in een ziekenhuisbed ligt met sondes in haar mond en neus, bloed en blauwe plekken in haar gezicht.

De verdachte dood van Zhina Amini ontketent een golf van publieke verontwaardiging en resulteert snel in tal van protesten en acties op sociale media. Heel wat demonstranten en activisten, maar ook bekende Iraniërs spreken zich niet alleen uit tegen het vermeende geweld tegen Amini, maar ook tegen de strikte kledingvoorschriften voor vrouwen en de wijdverspreide intimidatie van vrouwen in het algemeen.

Sinds de dood van Amini zijn er demonstraties gaande in Teheran en in de provincie Koerdistan, waar Amini vandaan komt. Zes dagen later lijkt het er nog steeds niet op dat de protesten afnemen, ondanks het geweld waarmee de Iraanse autoriteiten de demonstranten trachten terug te dringen en neer te slaan. De Koerdische mensenrechtenorganisatie Hengaw sprak afgelopen zondag van minstens 38 gewonden in de Koerdische steden Saqez en Sanandaj alleen. Op maandag meldde Hengaw twee doden tijdens een confrontatie met de politie in nog een andere stad in Koerdistan. Er zou ook een tienjarig meisje neergeschoten zijn in Bukan, een stad in West Azerbaijan. De protesten van woensdag leiden opnieuw tot drie doden, waaronder een lid van de veiligheidsdiensten. Mensenrechtengroeperingen spreken intussen van minstens zeven doden en 450 gewonden over het hele land.

Veel vrouwen werpen hun hoofddoek af tijdens de acties, knippen hun haren af en/of verbranden hun hoofddoek in protest tegen het geweld tegen vrouwen in Iran.

Video’s tonen de mensenmassa’s die slogans als “Vrouwen, leven, vrijheid” scanderen, vrouwen die hoofddoeken en foto’s van de Iraanse Hoogste Leider Ayatollah Ali Khamenei verbranden, en demonstranten die zich verzetten tegen hardhandige politiediensten. De protesten van vandaag markeren nu al een historisch moment in de Iraanse geschiedenis omwille van de omvang van de aanhoudende protesten en de expliciete feministische aard van de acties en boodschappen. Ook online wordt er strijd gevoerd: op sociale media circuleren talloze video’s van vrouwen die hun hoofddoek afzetten en hun haren afknippen om de strikte kledingvoorschriften voor vrouwen aan te klagen. De hashtag #MahsaAmini bereikte al bijna 4 miljoen vermeldingen op Twitter. 

In de pers:

• Le régime iranien réprime, encore et toujours (Le Monde, 21/09/2022)
• En Iran, la colère grandit après la mort de Mahsa Amini, devenue le symbole de la brutalité du régime (Le Monde+, 21/09/2022)
• En Iran, trois personnes ont été tuées lors des manifestations en faveur de Mahsa Amini (Le Monde, 20/09/2022) 
• Al dagenlang protest in Iran na dood van jonge vrouw die werd opgepakt door zedenpolitie: "Kledingvoorschriften zijn onhoudbaar geworden" (VRT NWS, 20/09/2022)
• Head of Iran’s morality police reportedly suspended amid protests (The Guardian, 19/09/2022)
• En Iran, la mort suspecte d’une jeune femme suscite la colère (Le Soir+, 19/09/2022)
• En Iran, de nouvelles manifestations après la mort d’une jeune femme arrêtée par la police des mœurs (Le Monde, 19/09/2022) 
• Iraniërs protesteren tegen strikte islamwetten en hard optreden shariapolitie na dood arrestante (De Morgen, 18/09/2022)
• Mahsa Amini: dozens injured in Iran protests after death in custody (The Guardian, 18/09/2022)
• Protests in Iran at death of Kurdish woman after arrest by morality police (The Guardian, 17/09/2022)
• Protesten in Iran na dood van opgepakte vrouw  (De Standaard, 17/09/2022)
• Demonstraties in Iran na dood van gearresteerde jonge vrouw (NRC Handelsblad, 17/09/2022)
• En Iran, la mort d’une jeune femme arrêtée par la police des mœurs suscite des protestations (Le Monde, 17/09/2022) 
• In Iran, Woman’s Death After Arrest by the Morality Police Triggers Outrage (New York Times, 16/09/2022)
• Woman Dies After Being Arrested By Cops Under Iran’s Strict Hijab Law (VICE, 16/09/2022)
• Iranian authorities plan to use facial recognition to enforce new hijab law (The Guardian, 05/09/2022)

Meer weten?

• 28.04 | Feminisme en de hoofddoek
• Yassmin Abdel-Magied - "Wat betekent mijn hoofddoek voor jullie?"
• Samina Ali - "Wat zegt de Koran echt over de hoofddoek van een moslima?"
• Uitgelezen Herst 2022: Feminisme in de MENA-regio

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Women and Politics in the Islamic Republic of Iran: Action and Reaction / Sanam Vakil, 2011 - RoSa-ex.nr.: FII b/1358
• Rethinking Global Sisterhood: Western Feminism and Iran / Nima Naghibi, 2007 - RoSa-ex.nr.: FII g/812
• Women, Religion and Culture in Iran / Sarah Ansari & Vanessa Martin, 2002 - RoSa-ex.nr.: FII g/604
• Islam and Gender: The Religious Debate in Contemporary Iran / Ziba Mir-Hosseini, 2000 - RoSa-ex.nr.: FII h/196
• Women, Work and Islamism: Ideology and Resistance in Iran / Maryam Poya, 1999 - RoSa-ex.nr.: FII b/654
• Islam and Feminisms: An Iranian Case-Study / Haleh Afshar, 1998 - RoSa-ex.nr.: FII h/173
• Women and the Political Process in Twentieth Century Iran / Parvin Paidar, 1995 - RoSa-ex.nr.: FII b/439
• In The Eye of the Storm: Women in Post-Revolutionary Iran / Erika Friedl & Mahnaz Afkhami (Eds.), 1994 - RoSa-ex.nr.: FII g/391
• The Women's Rights Movement In Iran: Mutiny, Appeasement, And Repression From 1900 To Khomeini / Eliz Sanasarian, 1982 - RoSa-ex.nr.: FII m/869