Herfst 2022: Feminisme in de MENA-regio
Onze Uitgelezen, de driemaandelijkse nieuwsbrief van de RoSa-bibliotheek, zet steeds een brede waaier aan boeken in onze collectie in de kijker rond een specifiek thema. Met het oog op onze herfst-editie van 2022 snuisterden we in onze collectie en stelden we een hiaat vast rond feminisme in de MENA-regio. We besloten dan ook onze collectie aan te vullen met heel wat nieuwe titels van belangrijke stemmen uit de regio en ons te verdiepen in dit thema. Het resultaat leest u in deze nieuwsbrief.
Gepubliceerd op 22/09/2022
Met onze Uitgelezen willen we lezers niet alleen prikkelen om een bezoekje te brengen aan onze unieke bibliotheek in hartje Brussel en meer te lezen over een bepaald thema rond gender of feminisme. Deze nieuwsbrief biedt ook het RoSa-team de kans om zich te verdiepen in een thema dat in onze dagelijkse werking weinig of niet aan bod komt. Bij het kiezen van een onderwerp nemen we dus de tijd om te reflecteren op de voornaamste thema’s waarrond we werken en waarover we al veel interne expertise vergaarden, en welke relevante thema’s daarentegen onderbelicht blijven en waar een inhaalbeweging nodig is. Ook werpen we een kritische blik op onze collectie en gaan we op zoek naar hiaten. Bij deze denkoefening kwamen we ditmaal uit op feminisme in de MENA-regio.
De term MENA-regio is een acroniem voor het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Het wordt sinds het begin van de twintigste eeuw vaak gebruikt in economische, geopolitieke of academische contexten om te verwijzen naar een cluster van landen die geografisch gezien verspreid zijn over Afrika en Eurazië. Welke landen er precies toe worden gerekend, varieert al eens doorheen de tijd en naargelang de context. Het feit dat er verschillende definities en afbakeningen van de regio circuleren, duidt alvast op een problematische veralgemening die vertrekt vanuit een eurocentrische kijk op landen die op verschillende vlakken als de dominante Andere worden gepositioneerd. De MENA-regio wordt vaak getotaliseerd als ware het één pot nat en dient dan eerder als spiegel voor een westers (superieur) zelfbeeld. Deze objectiverende kijk op een twintigtal, sterk van elkaar verschillende landen ontneemt deze naties op die manier een eigen stem, agency en politieke subjectiviteit in de dominante westerse beeldvorming. Niet onbelangrijk is dat deze oriëntalistische verbeelding mogelijks nog het duidelijkste tot uiting komt in narratieven over vrouwenrechten en feminisme. Femonationalistische discoursen waarbij vrouwenrechten slechts retorisch worden verdedigd om culturele Anderen te stigmatiseren zijn steeds meer in zwang, waarbij het dominante vijandbeeld wordt geconstrueerd rond islam als religie en cultuur. Reden te meer voor RoSa om in te zoomen op het feminisme in de MENA-regio, waar islam de grootste religie is, en hierbij de stemmen uit de regio zelf aan het woord te laten over de stand van zaken met betrekking tot gendergelijkheid, vrouwenrechten en feminisme.
Onze doelstelling met het schrijven van deze Uitgelezen is dan ook tweeledig: enerzijds willen we het oriëntalistische, totalitaire plaatje van de MENA-regio doorbreken door de enorme culturele, religieuze, politieke en demografische diversiteit onder de betreffende landen in de kijker te zetten, anderzijds willen we femonationalistische en westerse superioriteitsdiscoursen nuanceren of zelfs weerleggen door feministische stemmen uit de regio of de wereldwijde diaspora zelf aan het woord te laten over gender, feminisme en vrouwenrechten in de regio. Zij vertellen uit eerste hand over de positie van vrouwen in de MENA-regio en hun strijd voor gendergelijkheid. Gendergerelateerde discriminatie en geweld komen daarbij aan bod, maar worden niet gerecupereerd door westerse stemmen in een discours dat vrouwen reduceert tot weerloze slachtoffers en mannen portretteert als gewelddadige vijand. Integendeel, de stemmen die in deze Uitgelezen centraal staan, zijn zich maar al te bewust van enerzijds hun bijna onmogelijke positie in een dubbele strijd tegen seksisme en geweld dat ze aan den lijve ervaren in hun directe omgeving, en anderzijds tegen een stereotyperend, westers discours over de MENA-regio dat veralgemeningen reproduceert over zowel vrouwen als mannen.
Met deze Uitgelezen zoeken we de nuancering en de diversiteit op in de verhalen van feministische stemmen uit de MENA-regio, en belichten we hun dubbele strijd tegen intersecterende systemen van onderdrukking.
In deze Uitgelezen
Voor iedere Uitgelezen analyseren we ons aanbod rond het gekozen thema en kopen we een aantal nieuwe boeken aan voor onze collectie. Ditmaal stelden we vast dat er een inhaalbeweging nodig was rond het thema feminisme in de MENA-regio. Onderaan vind je deze keer dus niet alleen een aanwinstenlijst, maar ook een leeslijst met titels van werken die we reeds aanbieden in onze bibliotheek of die weldra beschikbaar zullen zijn.
Naar goede gewoonte mag je je ook verwachten aan een vijftiental korte en twee langere besprekingen van boeken. Voor de twee langere besprekingen - onze RoSa leest - kozen we voor Our Women On The Ground: Essays by Arab Women Reporting from the Arab World (2020), een bundel van inspirerende essays van negentien sahafiyat, oftewel vrouwelijke journalisten uit de MENA-regio. Daarnaast werpen we ook een kritische blik op Hoofddoek en maagdenvlies: waarom het Midden-Oosten een seksuele revolutie nodig heeft (2015), een bekend boek van de Egyptisch-Amerikaanse journalist en cultuurcritica Mona Eltahawy dat bij publicatie in 2015 heel wat stof doet opwaaien.
In de categorie RetroRoSa halen we een bijzondere, historische parel van onder het stof. Deze keer trok het werk Vrouwen in Marokko aan het woord (1985) van toonaangevend Marokkaans socioloog Fatima Mernissi onze aandacht. Deze klassieker omvat interviews tussen Mernissi en andere Marokkaanse vrouwen over een brede waaier van thema’s. Het boek biedt een antwoord op de vraag wat het betekent om een vrouw te zijn in Marokko in de jaren 1980.
Het feministisch rolmodel dat we in deze Uitgelezen uitlichten, is dan weer de Egyptische feminist Huda Sha’arawi (1879-1947). Sha’arawi wordt niet alleen herinnerd en gevierd als een belangrijk boegbeeld van de vroege feministische beweging in Egypte, ook was ze tijdens de eerste feministische golf de enige moslima die deel uitmaakte van transnationale vrouwennetwerken. Daar komt ze niet alleen op voor de onafhankelijkheid van vrouwen van mannelijke dominantie, maar ook voor Egyptische onafhankelijkheid van het Britse koloniale bewind.
Tot slot zetten we weer een bezoeker in de kijker, een nieuwe collega deze keer. Begin september verwelkomden we Zoë Velghe die het komende academiejaar zal werken aan een nieuwe toolkit en bijhorend lessenpakket rond het thema gender in het secundair onderwijs. We vroegen haar welke boeken zij ontleende voor haar nieuwe functie als educatief projectmedewerker.
Veel leesplezier!
RoSa leest
Een groot deel van de kennis bij RoSa is opgebouwd op basis van onze zorgvuldig gecreëerde, unieke bibcollectie vol non-fictie literatuur over gender en feminisme. Nu we voor deze Uitgelezen kozen om ons te verdiepen in het thema feminisme in de MENA-regio, selecteerden we ook twee boeken die we uitgebreid willen bespreken. We gingen voor een klassieker van een toonaangevende feministische stem over vrouwenrechten in de MENA-regio: Hoofddoek en maagdenvlies: waarom het Midden-Oosten een seksuele revolutie nodig heeft (2015) van Mona Eltahawy. Daarnaast belichten we een recenter werk, een bundel van inspirerende essays van negentien sahafiyat, oftewel vrouwelijke journalisten uit de MENA-regio: Our Women On The Ground: Essays by Arab Women Reporting from the Arab World (2020), samengesteld door Zahra Hankir en met een voorwoord van Christiane Amanpour.
Women On The Ground: Essays by Arab Women Reporting from the Arab World (2020) - Zahra Hankir (Ed.)
Met dit boek wil Hankir vrouwelijke journalisten van Arabische afkomst de ruimte bieden om te reflecteren op hun ervaringen en verwezenlijkingen als journalist, op hun rol in de internationale berichtgeving over de MENA-regio, op de geopolitieke kluwens die een hand hebben in de beeldvorming en het discours rond deze regio in andere delen van de wereld, evenals op de recentste ontwikkelingen in het journalistieke veld en de daarmee gepaard gaande bedreigingen voor een broodnodig genuanceerd begrip van de wereld.
Het doel van Hankir? De rijke diversiteit van dit werelddeel zichtbaar en kenbaar maken door de ogen van journalistieke stemmen die in westerse contreien vermoedelijk minder bekend zijn. Negentien sahafiyat van verschillende nationaliteiten, en generaties delen hun visie op de MENA-regio in buitengewoon eerlijke en genuanceerde essays.
Hoofddoek en maagdenvlies: waarom het Midden-Oosten een seksuele revolutie nodig heeft (2015) - Mona Eltahawy
"Waarom haten ze ons?" Het is de kop van een opiniestuk over misogynie in de MENA-regio van de Egyptisch-Amerikaanse journalist Mona Eltahawy in het Amerikaanse blad Foreign Policy. De publicatie uit 2012 doet heel wat stof opwaaien en katapulteert Eltahawy in een mum van tijd naar het internationale toneel als de uitgelezen woordvoerder van vrouwen in de MENA. Drie jaar later verschijnt haar eerste boek, Hoofddoek en maagdenvlies: waarom het Midden-Oosten een seksuele revolutie nodig heeft (2015) waarin ze het onderwerp verder toelicht en haar kritiek uitdiept.
Eltahawy weet als geen ander dat ze zich in een mijnenveld begeeft wanneer ze zich uitspreekt tegen seksisme, gendergerelateerd geweld en misogynie in de MENA-regio: "Aan de ene kant staan de racistische fanatici van de westerse wereld die maar al te graag kritiek op onze regio en op de islam horen omdat ze die tegen ons kunnen gebruiken. Ik wil deze conservatieven er graag op wijzen dat dat misogynie in elk land voorkomt en dat zij door hun pogingen om zo hard bevochten voortplantingsrechten van vrouwen terug te draaien, in het kamp van onze islamisten terechtkomen.” Omgekeerd wil Eltahawy zich ook niet de mond laten snoeren over de misstanden die effectief plaatsvinden omwille van deze mogelijke politieke recuperatie. Eltahawy gaat er prat op zich te verzetten tegen ieder onrecht dat ze opmerkt in haar regio, en ze roept buitenstaanders op om hetzelfde te doen in hun eigen regio. In tegenstelling tot wat critici haar soms verwijten, zit Eltahawy niet te wachten op white saviours: “Alleen wij kunnen onszelf redden” (p. 32). Een boodschap die wereldwijd inspireert tot feministische actie tegenover plaatselijk onrecht.
Hoewel Eltahawy zich behelpt van flink opruiende taal en een tendentieuze toon die tegen de borst kan stoten, schetst ze tal van problematieken aan de hand van talrijke anekdotes en getuigenissen. Ieder hoofdstuk belicht een vorm van gendergerelateerd geweld. Wie meer wil weten over genderongelijkheid in de MENA-regio, vindt in dit boek dan ook heel wat informatie. Wie daarentegen meer inzicht wil krijgen in de complexiteit van deze wantoestanden en de structurele oorzaken van het systemische geweld tegen vrouwen, blijft mogelijk op haar honger zitten. In onze RoSa leest gaan we dieper in op de sterktes en zwaktes van Eltahawy's boek.
Korte besprekingen
Elke editie van Uitgelezen zet een vijftiental, al dan niet nieuwe boeken uit onze collectie in de kijker rond een bepaald thema. Hieronder lees je onze korte besprekingen van boeken van feministische auteurs uit de MENA-regio en/of over feminisme in deze regio.
Houzan Mahmoud (Ed.)
Kurdish Women’s Stories
London: Pluto Press, 2021. 211 p.
RoSa-ex.nr.: FI g/437
Van politiek activisme tegen Saddam Hussein tot gewapend verzet in Rojava’s PKK: voor veel Koerdische vrouwen staat leven gelijk aan strijden. In deze opmerkelijke bundeling verhalen zijn vrouwen uit een natie zonder staat aan het woord over thema’s als terreur, geweld, revolutie en identiteit. Met hun onvermurwbare feministische, antiracistische en antifascistische overtuigingen slaan de auteurs uit de vier delen van Koerdistan en de diaspora tal van exotiserende stereotypen en patriarchale representaties aan diggelen. Essentiële literatuur voor wie zich wil verdiepen in de strijd van Koerdische vrouwen in hun eigen woorden.
Leila Ahmed
A Quiet Revolution: The Veil’s Resurgence, from the Middle East to America
New Haven: Yale University Press, 2011. 382 p.
RoSa-ex.nr.: FII h/385
Vanuit een kritisch historisch perspectief analyseert Leila Ahmed het dragen van een hoofddoek als een heroplevende, belangrijke tendens in de moderne identiteitsvorming van moslims en daagt ze lezers uit hun vooroordelen hierover in vraag te stellen. Deze vlot geschreven klassieker geeft meer inzicht in thema’s als nationalisme, socialisme, Islam en anti-imperialisme, en biedt een antwoord op de vraag waarom vrouwenlichamen - zowel in het verleden als vandaag - vaak als politiek strijdtoneel worden toegeëigend.
Sania Sharawi Lanfranchi
Casting off the Veil: The Life of Huda Shaarawi, Egypt’s First Feminist
London: I.B. Tauris, 2012. 308 p.
RoSa-ex.nr.: T/1226
In deze biografie over Huda Sha’arawi verweeft auteur Sania Sharawi Lanfranchi het inspirerende levensverhaal van de vrouw die algemeen gekend staat als Egypte’s eerste feminist met de geschiedenis van het land. Aan de hand van nieuwe materialen zoals briefwisselingen en geschriften van het feministische icoon brengt Lanfranchi het nalatenschap van Sha’arawi op ongeziene wijze tot leven.
Fatima Mernissi
Sultanes: de macht van vrouwen in de wereld van de islam
Breda: De Geus, 1992. 302 p.
RoSa-ex.nr.: FII g/334
In dit boek maakt socioloog Fatima Mernissi een overzicht van de vrouwelijke staatshoofden die de islamitische wereld gekend heeft. Dat doet ze om deze 'sultanes' uit de vergetelheid te halen: vaak zijn ze gewist uit de geschiedenis en Mernissi geeft hen opnieuw de aandacht die ze verdienen. Met haar scherpe pen en kritische analyses vertelt Mernissi de verhalen van vrouwen die tussen 622 en 1989 aan het hoofd stonden van staten waarbinnen politiek vooral beschouwd werd als een mannelijke aangelegenheid.
Lila Abu-Lughod (Ed.)
Remaking Women: Feminism and Modernity in the Middle East
New Jersey: Princeton University Press, 1998. 300 p.
RoSa-ex.nr.: FII g/534
Remaking Women daagt de idee uit dat moderniteit en traditie tegenpolen zijn. Het boek betoogt dat moderniteit niet zomaar gelijk staat aan vooruitgang enerzijds, en vrouwenemancipatie anderzijds. Ook de verhouding tussen Europa en de MENA-regio wordt kritisch in vraag gesteld vanuit een postkoloniaal perspectief. De acht wetenschappelijke essays bespreken de intersectie tussen feminisme, modernisme en postkolonialisme van de negentiende tot einde twintigste eeuw, voornamelijk in de context van Egypte en Iran.
Antelak Al-Mutawakel
Gender and the Writing of Yemeni Women Writers
Dutch University Press, 2005. 206 p.
RoSa-ex.nr.: GIV2 g/58
Gender and the Writing of Yemeni Women Writers is een direct resultaat van het doctoraatsonderzoek van de Jemenitische Dr. Antelak Al-Mutawakel tijdens haar studies aan de universiteit van Tilburg. In het boek onderzoekt de auteur hoe en waarom vrouwelijke Jemenitische schrijvers in het verleden werden genegeerd én in welke mate gender van invloed is geweest op de levens en het werk van deze auteurs. Doel van het boek: (het werk van) deze schrijvers de erkenning geven die ze verdienen. Momenteel is Al-Mutawakel actief als docent en onderzoeker aan Sana'a University in Jemen. Ze doceert er aan het departement Engelse Literatuur en bij het Centrum voor Gender en Ontwikkeling. Daarnaast is Al-Mutawakel medeoprichter en voorzitter van de raad van bestuur van de Youth Leadership Development Foundation.
Leïla Tauil
Féminismes arabes: Un siècle de combat: Les cas du Maroc et de la Tunisie
Editions L'Harmattan, 2018. 186 p.
RoSa-ex.nr.: FII m/852
Een goede introductie tot de centrale strijdpunten, opmerkelijkste ontwikkelingen, cruciale keerpunten en voornaamste figuren in de geschiedenis van Arabische feminismen, met specifieke aandacht voor zowel de seculiere als de religieuze feministische bewegingen in Marokko en Tunesië. Tauil toont een brede diversiteit aan opvattingen en deconstrueert het oriëntalistische stereotype van “de onderdrukte Arabische vrouw”. Zonder tegenstellingen uit het oog verliezen houdt Tauil de verschillende feministische stromingen van de Arabische wereld tegen het licht van een universele strijd voor de emancipatie van vrouwen.
Adele Newson-Horst
The Essential Nawal El Saadawi: A Reader London: Zed Books, 2010. 346 p.
RoSa-ex.nr.: M/415
Vooraanstaand boegbeeld van het moslimfeminisme, gynaecoloog, psychiater, politiek activist en auteur van meer dan vijftig essays, kortverhalen, toneelstukken, fictie- en non-fictieboeken over de onderdrukking van, de uitbuiting van en het geweld tegen vrouwen in de Arabische wereld: The Guardian noemt de Egyptische Nawal El Saadawi niet voor niets “the leading spokeswoman on the status of women in the Arab world”. De Zed Essential Feminists reader van haar indrukwekkende oeuvre is een geschenk voor iedereen die zich wil inlezen in de toonaangevende ideeën van El Saadawi.
Anbara Salam Khalidi
Memoirs of an Early Arab Feminist: The Life and Activism of Anbara Salam Khalidi
Pluto Press, 2013. 184 p.
RoSa-ex.nr.: S/746
Memoirs of an Early Arab Feminist brengt voor het eerst de memoires tot leven van de baanbrekende Libanese feminist, activist, auteur en vertaler Anbara Salam Khalidi (1897-1986). Waar deze memoires door historici uit de MENA-regio al veel langer beschouwd worden als een essentieel onderdeel van de sociale geschiedenis van de Arabische wereld van de negentiende en twintigste eeuw, resoneren hun inzichten nu - met deze Engelstalige vertaling - binnen een bredere geschiedkundige blik.
Samira Bendadi
Dolle Amina’s: Feminisme en de Arabische wereld
Antwerpen: Meulenhoff/ Manteau, 2008. 269 p.
RoSa-ex.nr.: FII g/835
Samira Bendadi portretteert in Dolle Amina’s: feminisme en de Arabische wereld de vrouwenbeweging in de moslimgemeenschap. Bendadi gaat in op feministische stromingen met wortels in Egypte en Marokko, om uiteindelijk in te zoomen op Frankrijk en nadien België. Ze doet dit door mét (moslim)vrouwen te praten, in plaats van over de hoofden van deze vrouwen heen. Ze gaat in op de oorsprong van het feminisme in de Arabische wereld, en hoe dit zich vertaalt naar de moslimgemeenschap in Europa. Bendadi rekent af met stereotiepe beeldvorming en belicht een dubbele strijd: de antiracistische én feministische strijd.
Sarah Irving
Leila Khaled: Icon of Palestinian Liberation (Revolutionary Lives)
London: Pluto Press, 2012. 170 p.
RoSa-ex.nr.: T/1380
Sinds ze in 1969 een passagiersvliegtuig kaapte, staat Leila Khaled bekend als een boegbeeld van de Palestijnse verzetsbeweging. Beelden van haar met de kenmerkende Palestijnse geruite sjaal circuleerden snel doorheen heel de wereld en leken destijds even iconisch en exemplarisch voor de tijdsgeest als beelden van Che Guevara. Op basis van interviews met Khaled zelf en degenen die haar kennen, vertelt auteur Sarah Irving het levensverhaal van deze ongewone vrouw en gaat ze dieper in op (de context van) haar politiek activisme.
Ghadeer Malek
Min Fami: Arab Feminist Reflections on Identity, Space & Resistance
Inanna Publications and Education Inc., 2014. 310 p.
RoSa ex.nr.: M/593
In deze bloemlezing komen persoonlijke verhalen, academische essays en poëzie van meer dan veertig Arabische feministen aan bod. Ze schrijven onder andere over feminisme, grenzen, gender, seksuele identiteit, solidariteit, taal en (de)kolonisatie. Door diverse stemmen aan bod te laten komen, wil dit boek een einde maken aan de eendimensionale beeldvorming van Arabische vrouwen.
Fatima Sadiqi & Moha Ennaji (Eds.)
Women in the Middle East and North Africa: Agents of Change
Abingdon: Routledge, 2011. 297 p.
RoSa-ex.nr.: FII g/882
Experten die er zelf wonen, schrijven in dit boek over de positie van vrouwen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika (MENA). Want hoewel de regio cultureel enorm divers is, zijn er ook gelijkenissen te vinden, bijvoorbeeld in de manier waarop vrouwen er aanwezig zijn en leven in een systeem waar religie, traditie en moderniteit met elkaar verweven zijn. De hoofdstukken belichten de agency en kracht van deze vrouwen, in (lokale) politiek, sociaal activisme en religie.
Wafa’ Tarnowska
Amazing Women of the Middle East: 25 Stories from Ancient Times to Present Day
Crocodile Books, 2021. 111 p.
RoSa-ex.nr.: DII3 a/334
In dit historische kinderboek, dat zich uitstekend leent als voorleesboek, pent de in Libanon geboren meertalige verhalenverteller en auteur Wafa’ Tarnoswka de kronieken neer van vijfentwintig inspirerende vrouwen uit de MENA-regio. Sommige namen, zoals Nefertiti, Zaha Hadid of Nadia Murad zullen bij velen een belletje doen rinkelen, maar ook de verwezenlijkingen van andere, vaker vergeten vrouwen zoals Theodora, May Ziadeh of Anousheh Ansari worden in dit boek in ere hersteld. De verhalen worden vergezeld van prachtige illustraties van de hand van Margarida Esteves, Hoda Hadidi, Sahar Haghgoo, Kristal Al-Halal en Estelí Meza.
Marjane Satrapi
Persepolis 1
Atlas, 2002. 75 p.
RoSa-ex.nr.: Q/87
Marjane Satrapi
Persepolis 2
Atlas, 2003. 86 p.
RoSa-ex.nr.: Q/93
Marjane Satrapi
Persepolis 3
Atlas, 2003. 95 p.
RoSa-ex.nr.: Q/99
Marjane Satrapi
Persepolis 4
Atlas, 2004. 98 p.
RoSa-ex.nr.: Q/106
In deze vierdelige stripreeks vertelt de in Iran geboren, maar later naar Europa geëmigreerde, illustrator, auteur en filmregisseur Marjane Satrapi haar levensverhaal als jonge vrouw tussen culturen, van haar jeugd tot jongvolwassen leeftijd. Met de titel verwijst de auteur naar de ceremoniële hoofdstad van het gewezen Achaemenidisch, ook wel Oud-Perzische rijk (550-330 voor de gangbare jaartelling). Persepolis 1 volgt Satrapi als jong meisjes tijdens de Iraanse revolutie eind jaren 1970. Ook de impact ervan op haar dagelijkse leven wordt duidelijk gemaakt. In Persepolis 2 vertelt de auteur hoe het met haar familie gaat in de nasleep van de revolutie. Steeds vaker komt de jonge Satrapi, voor wie het nieuwe keurslijf niet past, in aanvaring met het gezag. Persepolis 3 volgt Satrapi’s verhuis naar het buitenland en de confrontatie met de westerse maatschappij. Later keert de auteur terug naar Iran, wat dit allemaal teweegbrengt, lees je in Persepolis 4.
Saiyma Aslam
From Stasis to Mobility: Arab Muslim Feminists and Travelling Theory Karachi: Oxford University Press, 2017. 342 p.
RoSa-ex.nr.: FII g/977
In dit boek verbindt auteur Saiyma Aslam de ideeën van twee toonaangevende stemmen uit de MENA-regio, de Marokkaanse socioloog Fatima Mernissi en de Egyptische arts Nawal El Saadawi, over de schijnbaar gestagneerde positie van Arabische vrouwen. In weerwil van dominante discoursen over Arabische moslima’s als weerloze slachtoffers, theoretiseert Aslam Arabisch moslimfeminisme als een dynamische theorie, steeds in beweging en in dialoog met wereldwijde politieke verschuivingen. Aslam roept op om de dominante mythen en ideologieën die zowel binnen als buiten de moslimwereld circuleren rond de status en de rol van Arabische moslima’s in vraag te stellen en benadrukt de diversiteit onder Arabische moslima’s en hun feminismen.
Nahla Abdo
Captive Revolution: Palestinian Women’s Anti-Colonial Struggle within the Israeli Prison
Pluto Press, 2014. 264 p.
RoSa ex.nr.: FII g/986
De rol van vrouwen in revoluties, nationale bevrijding en antikoloniaal verzet wordt niet vaak onderzocht of besproken. Dat wil voormalig politiek gevangene Nahla Abdo veranderen met Captive Revolution. Ze doorbreekt het stilzwijgen over Palestijnse vrouwelijke politieke gevangenen in Israëlische gevangenissen en vertelt hun verhalen. Hun antikoloniale strijd, macht en behandeling als gevangenen worden dan ook geanalyseerd in dit boek.
RetroRoSa
Al veertig jaar wordt er gebouwd aan de RoSa-collectie, die momenteel al meer dan 40.000 titels omvat. Met onze Retro RoSa tonen we je een bijzondere parel uit onze bibliotheek. Voor deze Uitgelezen kozen we een klassieker uit 1985: Vrouwen in Marokko aan het woord van de Marokkaanse socioloog Fatima Mernissi.
Voor dit werk interviewt socioloog Fatima Mernissi vrouwen in Marokko. Over verschillende leeftijden, dagelijkse leefwerelden en geografische locaties heen tracht Mernissi een beeld te geven van wat het betekent om vrouw te zijn in Marokko in de jaren 1980. Een vernieuwend boek volgens Mernissi zelf, omdat het de dominante, eenzijdige - mannelijke - waarneming doorbreekt door vrouwen zelf aan het woord te laten. Deze aanpak laat toe de veranderde realiteit van vrouwen in kaart te brengen. Zo stelt Mernissi de vraag: “welke diepgaande en onherroepelijke veranderingen hebben zich voorgedaan, en wat zijn daarvan de gevolgen?”. Het boek biedt een antwoord op deze vraag en een blik op thema’s zoals man-vrouw verhoudingen, gezinsleven, anticonceptie, seksualiteit, arbeid en zorg, opvoeding en onderwijs.
Portret van een RoSa-rolmodel: Huda Sha'arawi
In deze Uitgelezen brengen we een iconische, historische feminist uit de MENA-regio onder de aandacht: Huda Sha’arawi (1879-1947), door velen gevierd als Egyptes eerste feminist, strijdt ten tijde van de eerste feministische golf niet alleen voor de ontvoogding van vrouwen, maar speelt ook een belangrijke rol in de nationale onafhankelijkheidsstrijd van Egypte, dat sinds 1882 gebukt gaat onder een Brits koloniaal bewind.
Sha’arawi wordt geboren in 1879 in een welgestelde familie in Caïro. Zoals de norm is voor de Egyptische aristocratie in die tijd, wordt haar een leven van afzondering opgelegd in een harem. Dat zijn besloten ruimtes waar meisjes en vrouwen leven in afzondering van mannen die niet hun directe familie zijn. Daar verblijft ze tot ze op dertienjarige leeftijd trouwt met haar veertig jaar oudere neef, Ali Pasha Sha’arawi, een weduwnaar en vader van drie kinderen. Na vijftien maanden huwelijk vlucht ze echter terug naar het ouderlijke huis, waar ze vervolgens onder het wakende toezicht van haar moeder tweetalige privéonderwijs geniet. Hoewel Huda Sha’arawi tot haar grote frustratie niet dezelfde academische uitdagingen voorgeschoteld krijgt als haar broer, wordt onderwijs tout court in die tijd in Egypte als een privilege beschouwd voor meisjes. Zij worden destijds maar zelden onderwezen. Het vormt Sha’arawi tot een zelfstandige en kritische vrouw, die op latere leeftijd een belangrijke rol zal spelen in de vroegfeministische vrouwenbeweging alsook in de nationale onafhankelijkheidsstrijd van Egypte. De waarde van onderwijs voor de emancipatie van vrouwen zal Sha’arawi altijd bijblijven. Zo richt ze later een academische meisjesschool op met de steun van de koninklijke familie en wordt basisonderwijs voor zowel jongens als meisjes in 1925 verplicht dankzij het lobbywerk van de Egyptische Feministische Unie die Sha’arawi in 1923 opricht.
Na zeven jaar, en op aansporen van haar familie, keert Huda Sha’arawi – nu eenentwintig jaar – terug naar haar echtgenoot met wie ze twee kinderen krijgt in 1903 en 1905: eerst een dochter, Bathna, en later nog een zoon, Muhammad. Toch ruilt ze al gauw de huiselijke sfeer weer in voor politiek engagement. Als pionier organiseert ze lezingen over thema’s die Egyptische vrouwen nauw aan het hart liggen, zodat veel vrouwen zich schoorvoetend voor het eerst in het publieke leven wagen. De tijden zijn aan het veranderen en Sha’arawi is een van drijvende krachten die deze verandering mee aanzwengelt. Kritisch ten opzichte van het westerse moderniteitsdiscours dat koloniale bestuurders uitdragen in Egypte, gaat Sha’arawi op zoek naar een authentiek Egyptische conceptualisatie van vooruitgang. Onderwijs, cultuur, gendergelijkheid en liefdadigheid staan daarbij centraal.
Bron foto: WikiCommons
Wanneer Egypte de onafhankelijkheid geweigerd wordt in 1918, richt Ali Pasha Sha’arawi de nationalistische partij Wafd op. Sha’arawi, die van mening is dat Egyptische mannen en vrouwen zij aan zij moeten strijden tegen het koloniale bewind, richt vervolgens het Wafdist Women’s Central Committee op. De tijden van segregatie zijn voorbij: de harems blijven leeg en de ongeziene feministische acties van vrouwen worden gekaderd en gegrond in de strijd voor nationale bevrijding, met boegbeeld Huda Sha’arawi voorop.
Ook de internationale vrouwenbeweging beleeft haar hoogdagen. Als enige moslima in de International Alliance of Women behartigt Sha’arawi de belangen van vrouwen in het Midden-Oosten, maar haar interventies worden niet altijd gehoord omdat ze “nationalistisch”, en niet feministisch, zouden zijn. De Egyptische roep om onafhankelijkheid gaat dan ook rechtstreeks in tegen de belangen van Britse middenklasse-vrouwen die hun emancipatie opeisen door zich in te zetten in het koloniale systeem. Het levert heel wat spanningen op binnen de transnationale netwerken, waar Sha'arawi onvermoeibaar de belangen van Egyptische vrouwen blijft verdedigen en pleit voor dekolonisatie.
Lees meer over het boeiende leven en de impact van Huda Sha’arawi op de feministische beweging in Egypte in haar portret. Of breng een bezoekje aan onze RoSa-bibliotheek en leen de biografie van deze baanbrekende feminist uit. Leer je Sha’arawi liever kennen in haar eigen woorden? Ook haar mémoires vind je terug in onze collectie. Wees welkom!
Leestip:
- Harem Years: The Memoirs of an Egyptian Feminist, 1879 – 1924 / Huda Shaarawi, 1986 - RoSa-ex.nr.: S/209
- Casting Off The Veil: The Life of Huda Shaarawi Egypt's First Feminist / Sania Sharawi Lanfranchi, 2012 - RoSa-ex.nr.: T/1226
Bezoeker in de kijker
Voor elke Uitgelezen vragen wij aan een van onze bezoekers waarom ze een bezoekje brengen aan onze bibliotheek en welke boeken hun interesse konden aanwakkeren. In deze editie zetten we graag onze nieuwe collega, Zoë Velghe, in de kijker. Rond welk project zal Zoë werken bij RoSa? Welke boeken ontleende ze daarvoor?
Het RoSa-team heeft er een nieuwe collega bij: Zoë Velghe is sinds september bij ons aan de slag als educatief projectmedewerker. De komende tien maanden zal zij werken aan een nieuwe toolkit en een bijbehorend lessenpakket rond gender in het secundair onderwijs. Een nieuwe job betekent uiteraard dat je je in de thema’s van de organisatie inleest, en daar is geen betere plek voor dan de RoSa bibliotheek. De boeken op Zoë's leeslijst gaan over verschillende aspecten van gender in het secundair onderwijs: de verschillende schoolse resultaten van jongens en meisjes, de impact van gender op de interactie tussen leerkrachten en hun leerlingen, hoe jongens en meisjes onbewust anders behandeld worden in de klas, op welke manier genderstereotypen in het onderwijs sluipen en nog veel meer interessante bevindingen. Het doel van het project is het ontwerpen van een nieuwe toolkit die leerkrachten in het secundair onderwijs concrete tips, tricks en werkvormen aanreikt om genderbewust(er) aan de slag te gaan en zo gelijke kansen te bevorderen op school. Om leerkrachten optimaal te ondersteunen zal Zoë ook een lessenpakket uitwerken rond onze educatieve video De Grote Gendershow met kant-en- klare (klas)opdrachten en lesideeën. Wordt verwacht in het voorjaar van 2023!
Wil je op de hoogte blijven van de nieuwe educatieve tools die RoSa ontwikkelt? Schrijf je in op onze nieuwsbrief ‘Educatieve tools’ en ontvang elke keer een mail wanneer we een nieuwe tool gepubliceerd hebben (max. drie mails per jaar).
Een greep uit de boeken die Zoë op haar eerste werkdag selecteerde in de RoSa-bibliotheek om zich in te werken in het thema:
- Gender op school: Leidraad voor een genderinclusieve leeromgeving / Myriam Halimi, Saray Declercq & Els Consuegra, 2017 - RoSa-ex.nr.: DII3 f/181
- Gender op school: Meer dan een jongens-meisjeskwestie / Dimitri Van Maele, Nathalie Michalek, e.a., 2015 - RoSa-ex.nr.: DII3 a/313
- Meisjes zus, jongens zo: Hoe omgaan met gender op school? / Jos Van Thienen (Ed.), 2013 - RoSa-ex.nr.: DII3 f/155
- Learning the Hard Way: Masculinity, Place and the Gender Gap in Education / Edward M. Morris, 2012 - RoSa-ex.nr.: DII3 a/301
- Sex Roles and the School / Sara Delamont, 2012 - RoSa-ex.nr.: DII3 a/283
- Still Failing At Fairness: How Gender Bias Cheats Girls and Boys in School and What We Can Do About It / David Sadker, Myra Sadker & Karen Zittleman, 2009 - RoSa-ex.nr.: DII3 a/291
- Creating Gender-Fair Schools and Classrooms: Engendering Social Justice 14-19 / Lynn Raphael Reed & Tina Rae, 2007 - RoSa-ex.nr.: DII3 f/84
- The SAGE Handbook of Gender and Education / Christine Skelton, Becky Francis & Lisa Smulyan, 2006 - RoSa-ex.nr.: DII3 a/267
- Gender and Physical Education: Contemporary Issues and Future Directions / Dawn penney (Ed.), 2002 - RoSa-ex.nr.: DII3 g/138
Aanwinstenlijst
De aanwinstenlijst is een up-to-date overzicht van alle nieuwe literatuur (boeken en digitale documenten) in de RoSa-bibliotheek. Daar zal je heel wat titels over feminisme in de MENA-regio vinden, maar ook over tal van andere thema’s. Je bent meer dan welkom om deze nieuwe werken in onze bibliotheek te raadplegen en uit te lenen. Digitale documenten kunnen naargelang de auteursrechten online en/of ter plaatse in de bibliotheek geconsulteerd worden.
Samenstelling: Anne April
Leeslijst
Bij de selectie van nieuwe titels voor onze collectie over feminisme in de MENA-regio hebben we vooral ingezet op het aankopen van klassiekers, naslagwerken en recentere werken. Wil je je - net zoals wij de afgelopen periode deden - verdiepen in het thema? Neem dan zeker een kijkje in onze leeslijst. Daar vind je een mooi overzicht van titels die (binnenkort) beschikbaar zijn in de RoSa-bibliotheek over dit thema.
Meer weten?
- RoSa rolmodel: Huda Sha’arawi
- RoSa rolmodel: Fatima Mernissi
- RoSa rolmodel: Nawal El Saadawi
- RoSa rolmodel: Shirin Ebadi
- RoSa thema: Islamitisch en moslimfeminisme
- RoSa leest: Women On The Ground - Zahra Hankir (Ed.)
- RoSa leest: Hoofddoek en maagdenvlies - Mona Eltahawy
- RoSa schrijft: "Vrouwen, leven, vrijheid": wat gebeurt er in Iran?
- Leeslijst feminisme in de MENA (RoSa vzw, 22/09/2022)
- International Men and Gender Equality Survey (Images): Middle East and North Africa (MENA) (UN Women)
Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:
- Kurdish Women’s Stories / Houzan Mahmoud (Ed.), 2021 - RoSa-ex.nr.: FI g/437
- Amazing Women of the Middle East: 25 Stories from Ancient Times to Present Day / Wafa’ Tarnowska, 2021 - RoSa-ex.nr.: DII3 a/334
- Féminismes arabes: Un siècle de combat: Les cas du Maroc et de la Tunisie / Leïla Tauil, 2018 - RoSa-ex.nr.: FII m/852
- From Stasis to Mobility: Arab Muslim Feminists and Travelling Theory / Saiyma Aslam, 2017 - RoSa-ex.nr.: FII g/977
- Women in the Middle East and North Africa: Agents of Change / Fatima Sadiqi & Moha Ennaji (Eds.), 2012 - RoSa-ex.nr.: FII g/882
- A Quiet Revolution: The Veil’s Resurgence, from the Middle East to America / Leila Ahmed, 2011 - RoSa-ex.nr.: FII h/385
- The Essential Nawal El Saadawi: A Reader / Adele Newson-Horst, 2010 - RoSa-ex.nr.: M/415
- Remaking Women: Feminism and Modernity in the Middle East / Lila Abu-Lughod, 1998 - RoSa-ex.nr.: FII g/534