hier komen promoties & acties

Marie Popelin

Eerste vrouwelijke doctor in de Rechten in België en sleutelfiguur in de transnationale vrouwenbeweging tijdens de eerste feministische golf

In 1888 wordt Marie Popelin de eerste Belgische vrouw met een diploma en doctoraat in de Rechten. In theorie is er geen enkele Belgische wet die vrouwen de toegang tot de balie verbiedt, maar in de praktijk worden vrouwen belet het beroep van advocaat uit te oefenen. Verontwaardigd over deze genderdiscriminatie ijvert Marie de rest van haar leven voor gelijke rechten voor vrouwen, en vooral voor het recht van de vrouw om te studeren en eender welk beroep uit te oefenen. Popelin richt bovendien verschillende organisaties op, organiseert internationale congressen en wordt zo al gauw een sleutelfiguur in de transnationale samenwerkingen tijdens de eerste feministische golf.

Marie Popelin

Onderwijs in haar jonge jaren

Geboren in Schaarbeek in 1846, groeit Marie Popelin op in een burgerlijke familie. Marie Popelin studeert voor leerkracht, in die tijd het enige middel voor meisjes om een zeker niveau van opleiding te krijgen. Op achttienjarige leeftijd gaat Marie Popelin op vraag van Isabelle Gatti de Gamond les geven aan Cours d’instruction in Brussel, het latere Lycée Gatti de Gamond. Dit is de eerste middenschool voor meisjes in België. Hoewel Marie geëngageerd is, kijkt ze toch al gauw uit naar ander werk omdat zowel Isabelle Gatti als Marie Popelin kritiek hebben op de opgelegde manier van lesgeven. In 1875 dient Popelin haar ontslag in en opent ze samen met haar zus een nieuwe lagere meisjesschool in Bergen naar het model van Isabelle Gatti de Gamond.

Bron foto: WikiCommons

Alleen doctor in de Rechten op papier

Haar carrière als directeur in Bergen  is van korte duur. In 1883, op 37-jarige leeftijd, beslist Popelin om rechten te gaan studeren aan de Université Libre de Bruxelles. Ze is een topstudent die in 1888 ook haar doctoraat in de Rechten behaalt. Hoewel er geen wet vrouwen toegang tot de balie verbiedt, mag zij het beroep van advocaat niet uitoefenen. Dit blijkt het geval zowel in België als in Rusland, Italië, Zwitserland en Denemarken. Enkel in de Verenigde Staten mogen vrouwelijke advocaten hun beroep daadwerkelijk uitoefenen. Met de hulp van de advocaat Louis Frank, doet Marie Popelin tevergeefs beroep op alle rechtsmiddelen om dit onrecht aan te vechten. Het Hof van Beroep van Brussel verwerpt haar klacht echter als volgt:

« Attendu que la nature particulière de la femme, la faiblesse relative de sa constitution, la réserve inhérente à son sexe, la protection qui lui est nécessaire, sa mission spéciale dans l'humanité, les exigences et les sujétions de la maternité, l'éducation qu'elle doit à ses enfants, la direction du ménage et du foyer domestique confiée à ses soins la placent dans des conditions peu conciliables avec les devoirs de la profession d'avocat et ne lui donnent ni les loisirs, ni la force, ni les aptitudes nécessaires aux luttes et aux fatigues du barreau » Hof van Beroep te Brussel in de zaak Popelin

Ook het Hof van Cassatie verwerpt een jaar later haar verweer. De zaak Popelin krijgt echter grote bekendheid en betekent een belangrijk scharniermoment in de eerste feministische golf in België. Haar leven lang zal Popelin opkomen voor gelijke onderwijs- en arbeidsrechten voor vrouwen, en specifiek voor het recht van de vrouw om het beroep van advocaat uit te oefenen.

Hoewel haar geen toekomst als advocaat gegund is, gaat Popelin stage lopen bij een Brusselse advocaat waar ze de emancipatie van de vrouw grondig bestudeert. Met die kennis in het achterhoofd sticht ze in 1892 samen met Louis Frank, Isala van Diest (de eerste vrouwelijke dokter in België), advocaat Henri La Fontaine en zijn zus Léonie La Fontaine La Ligue belge du droit des femmes. 

Opkomen voor vrouwenrechten met La Ligue belge du droit des femmes

Stilaan ontstaan er meningsverschillen binnen de vereniging. Popelin, die al kwaad is over de onrechtvaardigheid van de justitiële overheid, verdraagt hoe langer hoe minder de overheersende invloed van mannen op belangrijke beslissingen, onder andere van Louis Frank, Algemeen Secretaris van de Ligue. 

Ze gaat zo ver dat ze de mannen uit de vereniging zet en zichzelf uitroept tot Algemeen Secretaris. Van dan wijdt ze al haar tijd aan de strijd voor de gelijke rechten voor vrouwen en mannen. Via alle mogelijke kanalen sensibiliseert ze rond vrouwenrechten: zo modereert ze de debatten van de Cercles d’Etudes, fungeert ze als voorzitter van de Dîners féministes, heeft ze contacten met leden van de regering en de Kamers, bereidt ze wetteksten voor en vindt ze nog tijd om zich te ontfermen over de uitgave van het driemaandelijkse tijdschrift van de Ligue.

In 1897 organiseert ze een Internationaal Feministisch Congres ter gelegenheid van de Wereldtentoonstelling in Brussel. Op dit ogenblik valt het op dat ze meer steun krijgt van de buitenlandse vertegenwoordigers dan van de Belgische. Zelf gaat ze ook als afgevaardigde van de Ligue naar congressen in het buitenland: Parijs in 1896 en 1900, Londen in 1899 en Berlijn in 1904.

Marie Popelin groeit uit tot een belangrijk sleutelfiguur in de transnationale vrouwenbeweging van de eerste feministische golf.

In 1905 richt Marie Popelin de Belgische aftakking van de Conseil internationale des femmes op, met name de Conseil National des femmes belges – de nog altijd bestaande Nationale Vrouwenraad – waarin ze de verschillende feministische strekkingen in België weet samen te brengen.

In 1912 organiseert Popelin haar laatste feministisch congres in het Paleis der Academiën gewijd aan drie grote thema’s: de juridische situatie van de vrouw, de economische situatie van de vrouw (waarbij Popelin zich nog eens uitspreekt tegen de onmogelijkheid van de vrouw het beroep van advocaat uit te oefenen) en de politieke situatie van de vrouw waar er gepleit wordt voor het kiesrecht.

Ziek en ook mentaal uitgeput door haar vergeefse strijd, sterft Marie Popelin op 5 juni 1913. Niet veel later staakt de feministische beweging ook haar activiteiten wegens de oorlog van 1914-1918. Uiteindelijk komt de beslissing om vrouwen toe te laten tot het beroep van advocaat in België pas in 1922, te laat voor de dan reeds overleden Marie Popelin.

Nalatenschap en erkenning

Marie Popelin wordt herinnerd door de Nederlandstalige Vrouwenraad door de vijfjaarlijkse prijs, vernoemd naar Popelin, die ze uitreiken aan een vrouw die zich verdienstelijk heeft gemaakt in de strijd voor gelijkberechtiging en emancipatie van vrouwen in België.

In 2011 wordt ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van de eerste vrouwendag in België een muntstuk van twee euro gewijd aan Marie Popelin. Ook haar feministische strijdgenote Isala Van Diest krijgt dat jaar een muntstuk met haar gezicht op.

Verschillende straten en pleinen in België werden naar Marie Popelin vernoemd.

Marie Popelin's activisme heeft niet alleen de transnationale samenwerkingen tijdens de eerste golf gefaciliteerd en versterkt, ook heeft haar niet aflatende strijd voor betere onderwijskansen en gelijke toegang tot de arbeidsmarkt van vrouwen bijgedragen aan de nodige mentaliteitswijziging om die zaken wettelijk te verankeren. Popelin is een waar icoon van de eerste feministische golf in België én ver daarbuiten. Tot vandaag blijft ze nieuwe generaties feministen inspireren en leeft haar strijd voort in de geest van de Nederlanstalige Vrouwenraad.


In de pers:

Meer lezen?

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

The first women lawyers: a comparative study of gender, law and the legal professions​ ​​/ Mary Jane Mossman, 2006
Beroemde feministes : de strijd voor vrouwenrechten

Deze website maakt gebruik van cookies om uw gebruikservaring te optimaliseren. Door op ‘Ik ga akkoord’ te klikken of door gebruik te blijven maken van deze website, gaat u akkoord met het plaatsen van deze cookies. Wil u meer weten over cookies? Meer info

Ik ga akkoord