Marlene Dumas

Leven

Marlene Dumas is geboren op 3 augustus 1953 in Kaapstad, Zuid-Afrika. Ze brengt haar jeugd samen met haar twee oudere broers door op de wijnboerderij van haar vader in Kuilsrivier, Zuid-Afrika. Dumas gaat naar de kostschool in Stellenbosch en toont al vanaf jonge leeftijd interesse in tekenen.

In 1972 gaat ze naar de Engelstalige Universiteit in Kaapstad. Daar behaalt ze in 1975 haar bachelordiploma in Fine Arts. Ze vertrekt met een studiebeurs naar Nederland om te doceren aan het door kunstenaars geleide postgraduaat van Ateliers '63 in Haarlem. Ze maakt de keuze voor Nederland omdat de taal verwant is met haar moedertaal, het Zuid-Afrikaans, en taal een integraal onderdeel is van haar kunst. Later studeert ze ook psychologie aan de Universiteit van Amsterdam.

Bron foto: Bakhuysfoto, CC BY-SA 4.0, via WikiCommons

Naast haar werk als schilder heeft Dumas gedoceerd aan de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg, de Academie voor Kunst en Industrie in Enschede, de Rijksacademie Van Beeldende Kunsten in Amsterdam en De Ateliers in Amsterdam.

Sinds 1989 heeft Dumas de Nederlandse nationaliteit. Ze woont en werkt in Amsterdam. Dumas is getrouwd met schilder Jan Andriesse en samen hebben ze een dochter, Helena.

Werk

Marlene Dumas is een van Nederlands meest productieve en invloedrijke schilders. Dumas werkt veel met olie op canvas en inkt op papier. Haar werken zijn psychologisch geladen en onderzoeken thema's als seksualiteit, liefde, geweld, dood en schaamte. Vaak hebben haar werken ook een actuele, politieke betekenis.

In haar vroege series werkt ze zowel met verf en inkt als met collage. Foto’s en krantenknipsels geven context aan de tekeningen. Vanaf het midden van de jaren tachtig concentreert Dumas zich op schilderen, in het bijzonder portretten. Naast beelden van zichzelf, haar dochter en vrienden, gebruikt Dumas ook foto’s uit kranten, tijdschriften of haar beeldarchief, soms van bekende mensen, onder wie Amy Winehouse, prinses Diana en Osama bin Laden. De foto’s dienen niet als basis voor een waarheidsgetrouw portret, maar om een figuratief beeld te creëren dat een emotionele toestand overbrengt. De portretten doen vaak unheimlich aan: de figuren hebben een haast doorzichtige, groen- of blauwachtige huid en hun lichamen nemen onnatuurlijke en soms expliciete seksuele poses aan.

De laatste jaren schildert Marlene Dumas ook grotere, expliciet politieke doeken, zoals The Wall uit 2009. Vaak zijn de opvallende titels bepalend voor de interpretatie van de werken.

Tentoonstellingen en retroperspectieven

In 1978 wordt het werk van Dumas voor het eerst tentoongesteld, in het Stedelijk Museum in Amsterdam, samen met de werken van negen andere jonge kunstenaars. In 1983 heeft Dumas haar eerste solotentoonstelling, Unsatisfied Desire, bij galerie Helen van der Meij / Paul Th. Andriesse in Amsterdam. In 1984 nodigt het Centraal Museum haar uit om een solotentoonstelling maken, die de titel Ons Land Licht Lager dan de Zee krijgt en bestaat uit tekst en beeld.

In 1985 maakt Dumas voor het eerst een tentoonstelling met uitsluitend schilderijen, The Eyes of the Night Creatures. De belangstelling voor Dumas groeit en haar kunstwerken worden opgenomen in Europese groepstentoonstellingen, onder meer in de Tate Gallery in Londen. Haar eerste grote buitenlandse solotentoonstelling is in 1989 in Kunsthalle in Bern: The Question of Human Pink.

In 1992 opent in het Van Abbemuseum in Eindhoven haar tentoonstelling Miss Interpreted, die daarna op tournee door Europa en aansluitend de VS gaat. Vanaf midden jaren negentig doet Dumas mee aan internationale, interdisciplinaire projecten als The 21st Century, met onder meer Damien Hirst en Roni Horn. In 1993 maakt Dumas de tentoonstelling Give the People What They Want bij Zeno X Gallery in Antwerpen. Van 2014 tot 2015 is de tentoonstelling The Image as Burden te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam en in 2018 opent Myths and Mortals bij de David Zwirner Gallery in New York. In 2020 opent in Antwerpen de overzichtstentoonstelling Marlene Dumas: 25 years of collaboration in Zeno X Gallery. De werken van Dumas zijn tot op heden onderdeel van een groot aantal overzichtstentoonstelling in vooraanstaande instellingen in de VS en Europa.

In 2001 was in het Centre Pompidou haar eerste retrospectief van werk op papier te zien, onder de titel Nom de Personne. Deze tentoonstelling reisde verder onder de titel Name No Names naar het New Museum in New York en museum De Pont in Tilburg. Tussen 2007 en 2009 is een retrospectief van haar volledige oeuvre te zien in Japan, Zuid-Afrika, Los Angeles, New York en Houston.

Dumas is ook te zien in een aantal films en documentaires: Miss Interpreted uit 1997, Alice Neel uit 2007, Kentridge en Dumas in Conversation uit 2009 en The Future is Now! uit 2011. Over haar werk verschijnen verschillende boeken, waaronder Marlene Dumas: Myths and Mortals, Marlene Dumas: Against the Wall, Marlene Dumas: Sweet Nothings en Marlene Dumas: The Image as Burden.

Commercieel succes

In 2004 wordt het schilderij Die Baba van Dumas voor $500.000 verkocht. Een paar maanden later volgt haar werk Jule, die Vrou, voor $1 miljoen. Daarmee positioneert Dumas zich als een van de weinige levende vrouwelijke kunstenaars die de kaap van $1 miljoen overschrijden. Haar werk The Teacher verkoopt een jaar later voor $3,34 miljoen. In 2008 wordt er $6,3 miljoen betaald voor haar werk The Visitor uit 1995. Daarmee bevinden haar werken zich in een prijscategorie voor levende kunstenaars die doorgaans gedomineerd worden door mannelijke kunstenaars als Damien Hirst.

Prijzen en onderscheidingen

Het werk van Marlene Dumas is bekroond met een groot aantal prijzen en onderscheidingen. In 1989 ontvangt ze de Sandberg Prijs. In 1998 ontvangt ze de David Röell Prijs/Prins Bernhard Cultuurfonds Prijs voor Beeldende Kunst voor haar tekeningen, alsook de Coutts Contemporary Art Award.

In 2011 wint ze de Rolf Shock Prize for Visual Arts in Stockholm. In 2012 wordt haar volledige oeuvre bekroond met de Johannes Vermeer Prijs. In 2017 wordt haar de Hans Theo-Richter Preis Für Zeichnung und Grafik toegezwezen door de Sächsischen Akademie der Künste in Dresden.

Ook mag Dumas enkele eredoctoren in ontvangst namen, met name van de Universiteit van Stellenbosch, de Universiteit van Kaapstad, de Rhodes Universiteit en de Universiteit van Antwerpen.

Meer lezen ?

• RoSa rolmodel: Linda Nochlin
• RoSa thema: Cultuur

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Marlene Dumas: Female / Matthias Winzen (Ed.), 2005 – RoSa-ex.nr.: GIV2 a/481
• Marlene Dumas / Dominic Van den Boogerd, Barbara Bloom & Mariuccia Casadio, 1999 – RoSa-ex.nr.: GIV2 a/256
• The body in contemporary art / Sally O’Reilly, 2009 – RoSa-ex.nr.: GIV2 a/660
• Elles@centrepompidou: artistes femmes dans la collection du musée national d’art moderne, centre de création industrielle / Camile Morineau (Ed.), 2009 – RoSa-ex.nr.: V3/0482
• Heimwee naar de mens : essays over kunst, literatuur en filosofie / Jokes J. Hermsen, 2003 – RoSa-ex.nr.: M/204