RoSa luistert: Podcast Focus over vrouwelijke hormonen en de overgang (4)
In de categorie RoSa luistert raden we boeiende podcasts aan die zich bevinden op het snijvlak van gender en/of feminisme. Ditmaal kozen we voor de Nederlandse podcastreeks Focus, waarvan seizoen zes gewijd is aan vrouwelijke hormonen en de overgang. We luisterden naar de vier afleveringen en delen de inzichten die ons het meest bijbleven. In deze RoSa luistert: aflevering 4 over de impact van hormonen op onze hersenen.
In deze vierdelige serie van de Nederlandse podcastreeks Focus onderzoekt journalist en presentator Lara Billie Rense de invloed van (het uitblijven van) vrouwelijke geslachtshormonen op ons gedrag, onze hersenen, ons gemoed en ons leven. Welke impact heeft de overgang, en dus de afname van vrouwelijke geslachtshormonen, op het welzijn van non-binaire personen en vrouwen die in de zogenaamde overgang zitten? En kan de wetenschap helpen om de meest kwalijke effecten ervan te dempen?
Aflevering 4: Hormonen beïnvloeden de hersenen
Aan het woord in de vierde aflevering van de Focus-reeks over vrouwelijke hormonen zijn host Lara Billie Rense en hoogleraar neurocognitieve klinische psychologie Ellen de Bruijn (Universiteit Leiden). Zij onderzoekt de effecten van natuurlijke hormonale schommelingen in vrouwenlichamen op de hersenen en het gedrag van mensen. Opmerkelijk: haar onderzoeksvoorstel werd tot tweemaal toe afgewezen omdat ze uitsluitend personen met vrouwelijke hormonen wilde onderzoeken. Dat er geen mannelijke controlegroep was om het onderzoek naar vrouwelijke hormonen aan te toetsen, vond de jury aanvankelijk niet kunnen. Ook collega’s van haar stootten op dezelfde kritiek: alleen naar vrouwen onderzoek doen, kan blijkbaar niet, hoewel onderzoek dat uitsluitend mannen onder de loep neemt al lang en nog steeds heel normaal wordt bevonden.
Ook de Bruijn sloot lange tijd vrouwen uit van onderzoek omdat hun natuurlijke hormoonschommelingen “ruis” konden opleveren in haar onderzoeksresultaten. Tijdens het WK vrouwenvoetbal in 2019 komt daar echter verandering in. Toen ging er een lichtje branden bij de Bruijn en raakte ze geïnteresseerd in onderzoek naar vrouwelijke hormonen. Na de overwinning van de Amerikaanse elftal, maakten de trainers namelijk bekend dat zij de menstruatiecyclus van de spelers nauwkeurig opvolgen en alles hierop afstemmen als deel van hun trainingsstrategie: hun voeding, slaap, trainingsschema, trainingsintensiteit,... Het kwam uitgebreid in de media aan bod en zette de Bruijn aan het denken over de relevantie van vrouwelijke hormonen op uiteenlopende aspecten van ons lichaam en leven.
Neurocognitie
De Bruijn doet onderzoek naar neurocognitie, met andere woorden: cognitieve functies zoals taal, geheugen, visueel en ruimtelijk inzicht, probleemoplossend denken, enzovoort. De laatste jaren specialiseert zij zich in het aanpassingsvermogen van mensen in functie van hun (sociale) omgeving. Specifiek richt de Bruijn zich op processen die te maken hebben met het maken van fouten, want dan passen mensen hun gedrag aan en wordt duidelijk hoe flexibel zij daarin zijn. Stemmingsproblematieken, zoals angststoornissen of depressies, verstoren deze flexibiliteit echter. Bovendien lopen vrouwen twee keer zoveel kans op dergelijke aandoeningen. Dat geldt wereldwijd, dus dit verschil is niet cultuurgebonden maar vermoedelijk biologisch. De Bruijn hoopt met haar onderzoek uit te zoeken wat de rol is van geslachtshormonen, meer specifiek oestradiol, in deze processen. Dat is het belangrijkste oestrogeen, dat vooral in vrouwenlichamen vanaf de puberteit dominant aanwezig is, tot aan de overgang, maar in mindere mate ook in mannenlichamen te vinden is.
Oestradiol fluctueert dus doorheen een vrouwenleven, met een piek vanaf de puberteit en een snelle afname tijdens de perimenopauze, maar ook tijdens de menstruatiecyclus: net voor de eisprong piekt het oestradiolniveau, om vervolgens weer aanzienlijk te dalen tijdens de menstruatie. Hetzelfde geldt voor progesteron, dat andere vrouwelijke hormoon dat oestradiol afwisselt tijdens de cyclus: tijdens de menstruatie is ook het progesteronniveau erg laag. “Dat speelt natuurlijk allemaal mee. Dat moet je dan ook goed in kaart brengen,” zo benadrukt de Bruijn het belang van aandacht voor de effecten van vrouwelijke hormonen.
Bron: De hormoonfactor
Consequenties van de perimenopauze
Tot voor kort werd ervan uitgegaan dat oestrogenen en progesteron enkel effect hebben op de voortplantingsorganen. Die aanname wordt steeds meer in vraag gesteld, onder andere door de Bruijn. Haar werkhypothese is dat een stijging van oestradiol, in interactie met neurotransmittersystemen zoals dopamine, leidt tot een verbeterde performance monitoring. Dat houdt niet alleen de vaststelling van fouten in, maar ook het vermogen om gedrag aan te passen in functie van de omgeving, kortom de flexibiliteit die de Bruijn bestudeert.
Dat zou dan ook grote consequenties hebben voor personen die door de perimenopauze gaan: niet alleen op het vlak van prestatie en aanpassingsvermogen, maar ook voor hun gemoedstoestand en mentaal welzijn. Dat vrouwen, vanaf de leeftijd van twaalf jaar, twee keer zoveel kans lopen op angststoornissen en depressie, wijst namelijk ook uit dat oestradiol hieraan ten grondslag kan liggen. De schommelingen van oestradiol in de perimenopauze kunnen dan ook de oorzaak zijn van de stemmingswisselingen en neerslachtigheid waarmee sommige personen in de perimenopauze geconfronteerd worden.
De Bruijn en haar team bestuderen vijf jaar lang een grote groep meisjes vanaf acht jaar tot vrouwen in de perimenopauze om de effecten van oestradiol in kaart te brengen, en daardoor meer inzicht te krijgen in de invloed van de menstruatiecyclus en de perimenopauze.
Meer onderzoek, meer bewustzijn
Met dit onderzoek hoopt de Bruijn niet alleen de kennis van artsen en werkgevers bij te spijkeren, maar ook het maatschappelijk bewustzijn te verhogen rond menstruatieklachten en de impact van de perimenopauze. Ze roept daarnaast mannelijke collega’s op om zich meer te verdiepen in het thema, want tot op heden blijft het onderzoek naar de impact van vrouwelijke hormonen door vrouwen gedomineerd.
Podcast Focus wordt gemaakt op de NTR wetenschapsredactie door: Host: Lara Billie Rense | Redactie: Maartje Braam Techniek: Sander Nieuwenhuijsen en Stijn Goossens | Eindredactie: Gerda Bosman en Sander Nieuwenhuijsen
Lees meer over aflevering 1 over tegelijkertijd in transitie en in de overgang zijn, over aflevering 2 over genderspecifieke zorg in de psychiatrie en over aflevering 3 over de invloed van de maatschappij op hormonen. Of ontdek de NTR documentaire, ook mte Lara Billie Rense als presentator, over de overgang:
Meer weten?
- RoSa thema: Genderdatakloof
- RoSa thema: Gezondheid, welzijn en veiligheid
- RoSa luistert: Podcast Focus over vrouwelijke hormonen en de overgang (1)
- RoSa luistert: Podcast Focus over vrouwelijke hormonen en de overgang (2)
- RoSa luistert: Podcast Focus over vrouwelijke hormonen en de overgang (3)
- RoSa kijkt: NTR documentaire over de overgang