RoSa luistert: Podcast Focus over vrouwelijke hormonen en de overgang (2)
In de categorie RoSa luistert raden we boeiende podcasts aan die zich bevinden op het snijvlak van gender en/of feminisme. Ditmaal kozen we voor de Nederlandse podcastreeks Focus, waarvan seizoen zes gewijd is aan vrouwelijke hormonen en de overgang. We luisterden naar de vier afleveringen en delen de inzichten die ons het meest bijbleven. In deze RoSa luistert: aflevering 2 over de impact van hormonen en de nood aan genderspecifieke zorg in de psychiatrie.
In deze vierdelige serie van de Nederlandse podcastreeks Focus onderzoekt journalist en presentator Lara Billie Rense de invloed van (het uitblijven van) vrouwelijke geslachtshormonen op ons gedrag, onze hersenen, ons gemoed en ons leven. Welke impact heeft de overgang, en dus de afname van vrouwelijke geslachtshormonen, op het welzijn van non-binaire personen en vrouwen die in de zogenaamde overgang zitten? En kan de wetenschap helpen om de meest kwalijke effecten ervan te dempen?
Aflevering 2: Genderspecifieke zorg in de psychiatrie
In de tweede aflevering spreekt Rense met Iris Sommer, die ook te zien is in de Focus-documentaire over de overgang. Sommer is psychiater, hoogleraar aan het UMC Groningen en auteur van onder meer het boek Het vrouwenbrein (2020). Haar missie? De urgente nood aan genderspecifieke zorg hoog op de academische, maatschappelijke en politieke agenda plaatsen. Dat is op wetenschap gebaseerde zorg, die rekening houdt met relevante sekseverschillen tussen mannen en vrouwen. Vandaag is onze zorg namelijk nog te veel beïnvloed door de zogenaamde bikinivisie, aldus Sommer. Daarmee bedoelt ze de veronderstelling dat vrouwenlichamen, afgezien van borsten en andere geslachtsorganen, niet zoveel verschillen van mannenlichamen. Die veronderstelling is vandaag nog verrassend dominant in de medische en farmaceutische wetenschappen, zo waarschuwt Sommer in de podcast, ondanks grote gevolgen voor de gezondheid en het welzijn van vrouwen.
Aanknopingspunt voor het gesprek is natuurlijk de perimenopauze. Sommer legt uit dat de vrouwelijke hormonen die vrijkomen zolang iemand menstrueert een belangrijke impact hebben op zowel onze fysieke als mentale gezondheid. Hormonen beïnvloeden namelijk de productie en afbraak van neurotransmitters in de hersenen, zoals dopamine en serotonine, die een cruciale rol spelen in het reguleren van onze stemming, onze emoties en ons gedrag. Dat betekent dan ook dat, wanneer die menstruatiecyclus stopt en een persoon in de overgang komt, dat ook een groot effect heeft op ons welzijn. Het probleem is dat we te weinig weten hoe die processen in elkaar zitten, wat de effecten van hormonen precies inhouden en daarbij aansluitend, hoe de wisselende hormoonspiegels (tijdens de puberteit maar ook in de perimenopauze) interageren met bepaalde medicijnen en medische behandelingen.
Genderdatakloof
Dit gebrek aan kennis heet ook wel de genderdatakloof: een gebrek aan genderspecifieke kennis. In het geval van de perimenopauze gaat het om een wetenschappelijke leemte inzake sekseverschillen in medisch onderzoek, waarin de man als norm wordt aangezien en er wordt vanuit gegaan dat vrouwen ‘kleine mannen’ zijn (de bikinivisie dus). Dat vrouwen decennialang niet betrokken werden in geneesmiddelenonderzoek heeft geleid tot een one-medicine/treatment-fits-all zorg die kwalijke gevolgen kan hebben op vrouwenlichamen. De effecten van geneesmiddelen en behandelingen op vrouwenlichamen, die in belangrijke opzichten verschillen van mannenlichamen, zijn onvoldoende onderzocht en bekend onder medisch personeel. Sommer licht toe dat dit zelfs met de beste bedoelingen heeft kunnen gebeuren: men heeft vrouwenlichamen niet willen blootstellen aan de mogelijke gevaren van farmaceutische proeven, vanwege de mogelijkheid op zwangerschap. Ze herinnert daarbij aan het thalidomide schandaal, waardoor duizenden baby’s geboren werden met ernstige misvormingen. Toch moet dit gevaar ons niet tegenhouden, aldus Sommer. De consequenties zijn anders nog veel erger. Of medicijnen nu getest worden op vrouwen of niet, later worden ze wel voorgeschreven aan en gebruikt door vrouwen. Zo zijn heel wat psychotrope geneesmiddelen die ook vandaag nog worden voorgeschreven (en vaak in dezelfde dosis) die niet werden getest op vrouwen, hoewel ze andere effecten op hen lijken te hebben, merkt Sommer bezorgd op.
Haar relaas schetst een verontrustend beeld van de gebrekkige zorg die vrouwen en personen met vrouwelijke lichaamskenmerken al decennialang krijgen. Hoe kan dat? Sommer schuift twee hypotheses naar voren. Enerzijds oppert ze dat het taboe op de perimenopauze pas de laatste jaren stilaan wordt doorbroken. Anderzijds speelt ook de geschiedenis van vrouwenemancipatie een rol, volgens Sommer: onze samenleving heeft de laatste decennia een ongelooflijke maatschappelijke omwenteling doormaakt, waarbij vrouwen steeds meer hun plek zijn gaan opeisen en binaire, beperkende gendernormen in vraag zijn gaan stellen. Door zich te profileren als ‘niet zo anders als mannen’, zijn vrouwen doorgebroken in heel wat domeinen die voorheen enkel aan mannen besteed waren. Deze geschiedenis maakt het erkennen van sekseverschillen misschien minder verteerbaar, maar daarom niet urgent, aldus Sommer.
Aan het UMC Groningen waar Sommer werkt, maken ze alvast werk van een inhaalbeweging. Sommer stelde een standaardlijst op voor collega’s die hen helpt om de nodige data te verzamelen bij patiënten over menstruatieklachten, de regelmaat van de cyclus, seksualiteit maar ook symptomen van de perimenopauze.
Probleem voor vrouwen, opgelost door vrouwen?
Ook interessant is de laatste vraag die Rense afvuurt op de Nederlandse hoogleraar: of de groeiende aandacht voor, en dito onderzoek over vrouwelijke hormonen niet te verklaren is doordat er vandaag meer vrouwelijke wetenschappers zijn dan pakweg vijftig jaar geleden? Hoewel dat geen onredelijke hypothese is, onderschrijft Sommer die correlatie niet. Volgens haar willen ook mannelijke artsen een goede behandeling kunnen bieden aan hun vrouwelijke patiënten, maar is het veeleer een vicieuze cirkel van gebrek aan kennis. Ze benadrukt dan ook de urgente nood aan meer onderzoek naar sekseverschillen. Enkel zo kan de medische praktijk zich aanpassen aan de nieuwste inzichten en kan er werk worden gemaakt van genderspecifieke, kwalitatieve zorg met aangepaste medicijnen, doseringen en behandelingen.
Podcast Focus wordt gemaakt op de NTR wetenschapsredactie door: Host: Lara Billie Rense | Redactie: Maartje Braam | Verslaggever: Maartje Braam | Techniek: Sander Nieuwenhuijsen, Stijn Goossens | Eindredactie: Sander Nieuwenhuijsen, Gerda Bosman
Lees meer over aflevering 1 over tegerlijktijd in transitie en in de overgang zijn, over aflevering 3 over de invloed van de maatschappij op hormonen en over aflevering 4 over de impact van hormonen op onze hersenen. Of ontdek de NTR documentaire, ook mte Lara Billie Rense als presentator, over de overgang:
Meer weten?
- RoSa thema: Genderdatakloof
- RoSa thema: Gezondheid, welzijn en veiligheid
- RoSa luistert: Podcast Focus over vrouwelijke hormonen en de overgang (1)
- RoSa luistert: Podcast Focus over vrouwelijke hormonen en de overgang (3)
- RoSa luistert: Podcast Focus over vrouwelijke hormonen en de overgang (4)
- RoSa kijkt: NTR documentaire over de overgang