Ook in Oceanië is en blijft abortus een controversieel thema. Hoe is het gesteld met abortusrechten in Australië en Nieuw-Zeeland? In dit subthema kom je het te weten.
Sinds 2021 is abortus gedecriminaliseerd in alle Australische rechtsgebieden. De toegang en delegaal toegestane termijn voor zwangerschapsafbreking verschilt echter van staat tot staat - net zoals in de Verenigde Staten sinds juni 2022 dankzij de schrapping van het federaal geldende Roe v Wade arrest. In de meeste staten is abortus beschikbaar op aanvraag tot de eerste zestien tot 24 weken zwangerschap, waarmee Australië een van de soepelste abortuswetten ter wereld heeft. Abortus in een latere termijn kan enkel met goedkeuring van minstens twee artsen, maar wordt in de praktijk zelden toegelaten in West-Australië gezien dit gevaarlijk is voor de gezondheid en het leven van de zwangere persoon. Er is geen verplichte wachtperiode, zoals vandaag wel het geval is onder meer België, noch heeft een minderjarige ouderlijke toestemming nodig om een abortus te bekomen. Enkel in West-Australia is dat een legale voorwaarde. Abortus wordt in Australië gedeeltelijk terugbetaald door Medicare, het federale sociale zekerheidssysteem.
De criminalisering van abortus vindt zijn oorsprong in het koloniale bestuur tijdens de Britse overheersing van Australië in de negentiende eeuw.
In 1969 is er met de historische Menhennitt uitspraak van het Hooggerechtshof van Victoria een eerste belangrijk precedent om abortus geleidelijk aan te decriminaliseren. In de vandaag bekende R v Davidson-rechtszaak oordeelt het Hof dat abortus gerechtvaardigd is wanneer dit de fysieke of mentale gezondheid van de zwangere persoon kan redden. In tal van staten bouwen verschillen uitspraken en wetshervormingen verder op dit precedent. Doorheen de jaren wordt de uitspraak steeds ruimer geïnterpreteerd, in die mate dat louter de ongewenstheid van een zwangerschap als klinisch gevaarlijk wordt gezien voor de mentale gezondheid van een zwangere persoon. Abortus wordt met de jaren steeds meer toegestaan op aanvraag, en dus als recht. Hoewel deze ontwikkelingen over het algemeen goed worden onthaald in Australië, zijn er ook tegenstanders die van zich laten horen.
Opiniepeilingen van zo vroeg als de jaren 1980 tonen aan dat de meerderheid van de Australische bevolking er progressieve ideeën inzake abortus op nahoudt. De steun voor het recht op abortus neemt met de jaren enkel toe.
Anti-abortus geweld van anti-choice activisten is dan ook zeldzaam, maar niet helemaal afwezig in Australië. In de meeste gevallen gaat het om verbale intimidatie, bedreigingen van zowel patiënten als medisch personeel en het omsingelen van abortusklinieken om de toegang te belemmeren. Wel gaan de acties en campagnes van anti-abortus activisten vaak gepaard met gewelddadige beelden en schokkend theater. Zo worden er vaak bloederige beelden vertoond van foetussen of worden er al eens activisten opgemerkt met een bloederige pop in een kinderwagen. Als reactie daarop hebben alle rechtsgebieden in de periode van 2013 en 2021 nieuwe Safe Access Zone-wetten ingevoerd die protesten en intimidatie binnen een zekere radius van abortusklinieken verbieden. In 2001 vindt er echter een eerste ernstige aanslag plaats van een anti-abortus activist en tot op heden de enige moord in naam van anti-abortus extremisme. Op 16 juli 2001 probeert de inmiddels veroordeelde Peter Knight een abortuskliniek in Melbourne binnen te dringen om alle aanwezigen te vermoorden, maar hij wordt met moeite tegengehouden door twee medewerkers in de wachtkamer. Knight is gewapend en in het gevecht om hem te ontwapenen schiet hij een beveiligingsagent van de kliniek neer. In naam van zijn ‘pro life’ standpunten wou de Rooms-Katholieke Peter Knight alle aanwezigen in de kliniek vermoorden door hen levend in brand te steken door middel van kerosine en hen zodoende “recht naar de hel te sturen”. Dankzij de twee medewerkers en de politie die snel arriveert, wordt Knight gearresteerd en niet veel later veroordeeld voor moord. Hij krijgt hiervoor een levenslange celstraf, waarvan hij minstens 23 jaar effectief moet uitzitten. Op het moment van de aanslag zijn er een veertigtal personen aanwezig. Anti-abortus manifestanten voerden heel de dag actie voor het gebouw, tot vijftien minuten voor de aanslag. Alle gekende ‘pro life’ organisaties ontkennen contact of een relatie met Knight en zijn acties. Wel laat Margaret Tighe, een woordvoerder voor de anti-abortus organisatie Right To Life, optekenen: “Unborn children are being killed there. When you know that, it is not surprising that somebody might want to take the law into their own hands.”
In januari 2009 wordt een kliniek in Western Australia aangevallen met Molotov cocktails. De schade blijft beperkt. De graffiti met de tekst “baby killers” die na de aanval op de gebouwen wordt opgemerkt doet vermoeden dat de aanval gemotiveerd wordt door anti-abortus extremisme. In de bewuste kliniek wordt echter geen abortus uitgevoerd.
Ook in buureiland Nieuw-Zeeland is het recht op abortus wettelijk geregeld. Dankzij de Abortion Legislation Act 2020 is abortus op aanvraag legaal indien dit wordt uitgevoerd door een daartoe opgeleide arts, en dit tot aan de geboorte. Wel is er voor een abortus na twintig weken zwangerschap een akkoord van minstens twee artsen nodig dat een zwangerschapsafbreking klinisch verantwoord, en dus veilig, is. Dat was tot 2020 het geval voor iedere aanvraag voor abortus, ook in de eerste twintig weken zwangerschap. Ook voorziet de Abortion Legislation Act 2020 nieuwe amendementen in de abortuswetgeving over de rechten en plichten van medisch personeel. Enerzijds beschikking artsen nog steeds over het recht zich moreel te onthouden van het uitvoeren van abortus. Anderzijds zijn zij voortaan wel verplicht om door te verwijzen naar collega’s die wel bereid zijn abortus uit te voeren. Ook in België bestaat, sinds 2018, een dergelijke doorverwijsplicht. Daarnaast verbiedt sectie 19 van de Act medisch personeel om aanvragers van abortus te verplichten om counselling te zoeken als voorwaarde om een abortus te bekomen. Dergelijke verplichtingen zijn gangbaar in andere landen. Ook in België geldende er dergelijke moralistische en paternalistische voorwaarden om een abortus te bekomen, zoals de verplichte wachttermijn. Tot slot wordt abortus via de Abortion Legislation Act 2020 ook volledig uit het strafrecht gehaald en daarmee gedecriminaliseerd. Minister van Justitie Andrew Little, die het wetsvoorstel dat zou leiden tot de hervorming al in 2019 voorlegt, zegt hierover: “Abortus is de enige medische procedure die nog steeds als misdrijf wordt gezien. Het is tijd voor verandering.”
Een opiniepeiling van het Newshub-Reid Research center uit 2019 toont aan dat de meerderheid van de Nieuw-Zeelandse bevolking (70%) achter de decriminalisering staat.
De hervorming van de abortuswetgeving, die in 2020 van kracht gaat, wordt gesteund door de libertarische ACT Party die abortus als een vrouwenrecht beschouwt, de Green Party van Aotearoa New Zealand die stelt dat abortus over het recht op zelfbeschikkings gaat, en veruit de meeste parlementsleden van Labour, waaronder de huidige premier Jacinda Ardern en Andrew Little die het desbetreffende wetsvoorstel introduceert in 2019.
In sectie 20F van de Abortion Legislation Act 2020 staat te lezen dat het Nieuw-Zeelandse parlement gekant is tegen abortus met als doel “sex-selection”, maar het wordt niet expliciet verboden. De reden daarvoor is dat deze praktijk volgens onderzoek niet (veel) voorkomt in Nieuw-Zeeland. Een clausule die abortus voor geslachtsselectie criminaliseert, lijkt dan ook overbodig. Bovendien is geweten dat dergelijke clausules vaak een opening bieden voor anti-choice politici en andere actoren om de motieven van aanvragers van abortus in twijfel te trekken.
De meest prominente pro choice actiegroep Abortion Law Reform Association of New Zealand (Alranz) is tevreden over de vernieuwingen van de Nieuw-Zeelandse abortuswetgeving, maar vindt die hervorming niet ver genoeg gaan. Woordvoerder Terry Bellamak wijst erop dat er rond twintig weken zwangerschap echografieën plaatsvinden. De toegestane termijn beperken tot twintig weken zwangerschap geeft zwangere personen (en hun eventuele partners) onvoldoende tijd om na te denken over de resultaten van die echografie met het oog op eventuele zwangerschapsafbreking.
Het amendement in de Abortion Legislation Act 2020 dat zogenaamde safe zones rondom abortusklinieken wil bewerkstelligen wordt in 2020 afgewezen vanuit de redenering dat dit een inbreuk vormt op de vrijheid van expressie. Een jaar later wordt een soortgelijk wetsvoorstel alsnog goedgekeurd. Sindsdien gelden er safe zones van een 150 meter radius rondom abortusklinieken, waarbinnen geen anti-choice acties of protesten toegelaten zijn.