30.06 | De val van Roe v Wade
Na maanden van paniek en commotie rond een gelekt document waaruit blijkt dat het Amerikaanse Hooggerechtshof beoogt het federaal grondwettelijk recht op abortus aan diggelen te slaan, maakte het Hof die intentie afgelopen vrijdag waar. De reactie beperkt zich niet langer tot paniek in de Verenigde Staten, maar transformeert in een mum van tijd in woede over deze regressieve beslissing. Wereldwijd reageren landen verontwaardigd en veroordelend. Tijd voor RoSa om in de geschiedenis van de Amerikaanse abortuswetgeving te duiken en de huidige ontwikkelingen te duiden in een laatste Pers:pectief voor de zomervakantie.
Gepubliceerd op 30/06/2022
Geschiedenis: het historische Roe v. Wade arrest
In 1973 oordeelt het Amerikaanse Hooggerechtshof (in het Engels de Supreme Court), oftewel het hoogste juridische orgaan in de VS, dat een ongepast strenge beperking van het recht op abortus in tegenspraak is met de grondwet. Deze baanbrekende uitspraak - intussen wereldwijd gekend als het Roe vs. Wade arrest - vrijwaart daarmee het recht op abortus in de VS op federaal niveau. Het Hof redeneert dat de beslissing om een zwangerschap al dan niet af te breken enkel de persoon zelf en diens arts aanbelangt, en dat deze individuele keuzevrijheid beschermd wordt door de grondwet via het recht op privacy. Gevierd door velen als een progressieve stap richting een betere bescherming van reproductieve en vrouwenrechten, wordt het arrest ook gedemoniseerd door conservatieve, vaak ook katholieke activisten, organisaties en politici die tegen abortus gekant zijn.
Op 22 januari 1973 gaat het Roe v Wade arrest de geschiedenis in als een mijlpaal op het vlak van reproductieve en vrouwenrechten in de VS.
De historische uitspraak is echter zo vaag dat staten zelf gaan bepalen wat die “ongepast strenge beperking van het recht op abortus” dan wel inhoudt. In de praktijk resulteert dat met de jaren steeds meer in uiteenlopende regelgeving in verschillende staten en een wildgroei van bijkomende voorwaarden. Zo zijn abortuspillen in sommige staten legaal, en in andere staten dan weer verboden, waardoor de drempel hoger wordt om een zwangerschap stop te zetten. In weer andere staten is abortus al na zes weken zwangerschap verboden, wat vaak te vroeg is om te weten of je zwanger bent. In de praktijk komt dat dus neer op een verbod. Ook moeten aanvragers van abortus in sommige staten verplicht een echografie laten nemen en die persoonlijk bekijken. Dat geldt ook voor mensen die zwanger zijn ten gevolge van verkrachting. Met bijkomende regels zoals deze probeert men aanvragers een schuldgevoel aan te praten in de hoop hen zo te overhalen de zwangerschap toch voort te zetten. Feministen en hun medestanders, die graag een einde zien aan dergelijke culpabiliserende praktijken, werpen op dat het niet aan de staat, noch aan medisch personeel is om te beslissen over de zwangerschap van een ander. Het idee van zelfbeschikking staat dan ook centraal in het pro-choice discours dat het recht op abortus, en dus de vrije keuze over het al dan niet afbreken van een zwangerschap, verdedigt. Het tegengestelde kamp dat zichzelf ‘pro life’ noemt, verdedigt op zijn beurt het ongeboren leven, kortom het recht op leven van een foetus, onafhankelijk van de zwangere ouder. Velen onder hen zijn van mening dat abortus moord is en zijn dus tegen de vrije keuze; ze zijn anti-choice en anti-abortus.
Hoewel conservatief gezinde staten beperkingen blijven invoeren, worden deze telkens aangevochten in de rechtbank, en daar vaker wel dan niet weerlegd. Omdat Roe v Wade het recht op abortus op federaal niveau vrijwaart, beschikken staten immers niet over de autonomie om dit federaal grondwettelijke recht in te perken, zo wordt vaak geredeneerd. Desalniettemin blijven anti-choice activisten, politici en lobbygroepen alles op alles zetten om Roe v Wade ten val te brengen. In de eerste jaren na Roe is en blijft abortus een controversieel maatschappelijk thema. Anti-choice organisaties blijven campagne voeren en manifestaties op poten zetten, zoals de eerste March for Life in 1974 die 20.000 mensen op de been brengt. De laatste jaren leeft het thema internationaal weer op, ook in de VS. Opmerkelijk is dat de focus van het anti-choice kamp doorheen de jaren verschoven is van het maatschappelijk debat aanzwengelen door middel van campagnes en manifestaties, naar juridische veldslagen om het hoeksteenarrest Roe v Wade aan te vallen. Telkens nieuwe regelgeving uitwerken op staatsniveau en blijven procederen in de daarmee gepaard gaande rechtszaken blijkt daarbij een recentere, doordachte strategie.
De conservatieve stempel van Donald Trump tipt de balans over
De anti-choice inspanningen beginnen steeds duidelijker resultaat op te leveren. In 2016 wordt deze evolutie bovendien geruggensteund door de verkiezing van de conservatieve en anti-choice republikein Donald Trump, die tijdens zijn presidentschap maar liefst drie gelijkgestemde opperrechters - Neil M. Gorsuch in 2017, Brett Kavanaugh in 2018 en Amy Coney Barrett in 2020 - mag aanstellen aan het Hooggerechtshof en daarmee een blijvende anti-choice stempel weet te drukken op het hoogste gerechtelijke orgaan in de VS.
Tijdens het presidentschap van Trump is er een duidelijke regressie op te merken op het vlak van vrouwenrechten. Met tal van schandalen in verband met seksisme en seksueel grensoverschrijdend gedrag op zijn persoonlijke conto - zie ook zijn “Grab ‘em by the pussy” uitspraak in 2017 - vormt Trump tegelijkertijd ook een aanleiding voor verhoogde aandacht voor vrouwenrechten, hernieuwde politisering rond feministische thema’s en zelfs ongeziene massaprotesten in het hele land en daarbuiten. Zijn aanstelling van drie anti-choice opperrechters - zeker de oerconservatieve, katholieke moeder van zeven Amy Coney Barrett, die Trump nog op het nippertje, vlak voor het einde van zijn termijn, kan benoemen ter vervanging van de (relatief) progressieve, baanbrekende opperrechter en feministisch icoon Ruth Bader Ginsburg - is een finale klap in het gezicht voor het pro choice kamp en feministen aller landen. Nu er met zes conservatieve tegen drie progressieve opperrechters een zekere anti-choice meerderheid is, is de kans op het terugdraaien van Roe v. Wade immers reëler dan ooit tevoren.
In 2013 is North Dakota de eerste staat om een zogenaamde heartbeat bill te introduceren, die abortus verbiedt vanaf het moment dat er een embryonale hartslag te detecteren is. Dit resulteert in een beperking van het recht op abortus tot de zesde week zwangerschap. Vaak is een zwangere persoon zich dan nog niet eens bewust van de zwangerschap. In de praktijk komt deze maatregel dus zo goed als neer op een totaalverbod. In 2015 oordeelt het Hooggerechtshof dan ook dat deze regionale wet in strijd is met het federaal geldende Roe v Wade arrest van 1973. Sinds 2018 hebben maar liefst elf Amerikaanse staten soortgelijke wetsvoorstellen ingediend. Sinds 2019 is de beperking tot zes weken zwangerschap effectief ingevoerd in Ohio, Georgia, Louisiana, Missouri, Alabama, Kentucky, South Carolina en Texas. Met uitzondering van het wetsvoorstel in Texas worden alle wetsvoorstellen van tafel geveegd door rechterlijke tussenkomst.
Naast deze heartbeat bills, hebben ook maar liefst dertien staten zogenaamde trigger laws klaarstaan. Hiermee wordt het recht op abortus per direct ingeperkt zodra Roe v Wade wordt opgeheven en staten hiertoe de autonomie krijgen.
Dat is het geval in maar liefst dertien staten: Arkansas, Idaho, Kentucky, Louisiana, Mississippi, Missouri, North Dakota, Oklahoma, South Dakota, Tennessee, Texas, Utah en Wyoming. In mei 2019 keurt de Senaat van Alabama een wetsvoorstel goed dat zo goed als alle abortussen criminaliseert, ook als het gaat om het stopzetten van een zwangerschap ten gevolge van verkrachting of incest. Artsen die een dergelijke abortus toch uitvoeren zouden onder de nieuwe wet tot 99 jaar celstraf riskeren. De enige voorwaarde die abortus toelaat is wanneer het leven van de zwangere persoon “ernstig bedreigd” wordt. De Senaat van Alabama bestaat uit 31 mannen, waarvan 22 voor het wetsvoorstel stemmen, en slechts vier vrouwen. Geen van de vrouwen stemmen voor het wetsvoorstel. De auteurs van het voorstel gaan ervan uit dat het tegengehouden zal worden in lagere rechtbanken, maar hopen het voor het Hooggerechtshof te brengen door te blijven procederen.
In totaal overwegen meer dan 28 van de vijftig Amerikaanse Staten wetswijzigingen die het recht op abortus op een of andere manier inperken. Meer over de geschiedenis van de Amerikaanse abortuswetgeving, waaronder een reeks van recente pogingen van conservatieve staten om het federaal grondwettelijke recht op abortus ongedaan te maken, lees je binnenkort in het ons thematisch dossier over abortus.
Commotie en paniek over een gelekt ontwerpadvies van het Hooggerechtshof
Sinds mei dit jaar is er internationaal veel commotie rond de abortuswetgeving in de VS. Oorzaak: een gelekt document van het Amerikaans Hooggerechtshof waaruit duidelijk de intentie spreekt om het federaal grondwettelijke recht op abortus terug te draaien. “We hold that Roe and Casey must be overruled,” schrijft de conservatieve opperrechter Samuel Alito in een ontwerpadvies getiteld “Opinion of the Court”. Het document wordt in februari 2022 opgesteld door Alito, in 2006 benoemd door de Republikeinse president George W. Bush, en wordt in mei 2022 opgepikt en gepubliceerd door Politico. Het voorstel wordt gesteund door de drie conservatieve opperrechters benoemd door Donald Trump, maar ook de steun van de overige conservatieve opperrechter Clarence Thomas, benoemd door George H.W. Bush in 1991, is aannemelijk. Merk op: naast anti-abortus standpunten delen Donald Trump, Clarence Thomas en Brett Kavanaugh ook een geschiedenis van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Zowel Thomas als Kavanaugh komen in de aanloop naar hun benoeming aan het Hof, respectievelijk in 1991 en 2018, onder vuur te liggen door diverse beschuldigingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Zowel Alito als Thomas zijn bovendien gekant tegen het homohuwelijk, en staan gekend voor aanvallen op LHBTQI+-rechten. Gorsuch is als ‘pro lifer’ niet alleen tegen abortus, maar ook tegen euthanasie. Wel is hij een uitgesproken voorstander van de doodstraf.
Gezien het Hooggerechtshof naast drie liberale opperrechters verder nog een conservatieve voorzitter telt - John Roberts, in 2005 benoemd door George W. Bush - lijkt het er in mei 2022 al sterk op dat het voorstel goedgekeurd zal worden en het recht op abortus daarmee op federaal niveau wordt afgeschaft. Staten zouden dan over de autonome macht beschikken om zelf te beslissen over abortuswetgeving. Aangezien maar liefst dertien staten al restrictieve trigger laws hebben klaarstaan voor wanneer Roe v Wade valt, zou het recht op abortus in die staten dus per direct ingeperkt of zelfs aan banden gelegd kunnen worden. De publicatie van het document leidt dan ook tot enorme paniek en commotie. Van begin mei tot eind juni 2022 worden er tal van manifestaties op poten gezet.
Het taalgebruik van Alito in het omstreden ontwerpadvies is kenmerkend voor zijn stijl, maar ook opmerkelijk vernietigend voor de analyse van de Amerikaanse Constitutie, de juridische conclusies en de algemene argumentatie die ten grondslag ligt aan het intussen bijna vijftig jaar oude Roe v. Wade arrest. Zo lijkt zijn toon sarcastisch wanneer hij schrijft dat “Roe expressed the ‘feel[ing]’ that the Fourteenth Amendment was the provision that did the work, but its message seemed to be that the abortion right could be found somewhere in the Constitution and that specifying its exact location was not of paramount importance.” Ook noemt hij artsen en medisch personeel die abortus uitvoeren consequent “abortionists”, waardoor hij de focus van hun werk niet legt op de zorg die ze bieden, maar op de procedure zelf die hij poogt te demoniseren.
Het is geweten dat voorzitter Roberts aanstoot neemt aan dergelijke opruiende taal. Ook zocht hij in het verleden naar meer gematigde vormen om het recht op abortus in te perken dan het terugdraaien van het Roe v. Wade arrest. Hoe hij zal stemmen, is op dat ogenblik dus niet zeker. De drie liberale opperrechters - Sonia Sotomayor aangesteld door Barack Obama in 2009, Elena Kagan aangesteld door Barack Obama in 2010 en Stephen Breyer aangesteld door Bill Clinton in 1994, die deze zomer vervangen zal worden door Ketanji Brown Jackson, de eerste zwarte vrouw aan het Hof, aangesteld door Joe Biden april 2022 - werken intussen samen aan een beroep. Velen vrezen dat de discussie over, en een mogelijke afschaffing van het recht op abortus kadert binnen een bredere conservatieve backlash en dat ook andere rechten onder vuur zullen komen te liggen, zoals het recht op anticonceptie en holebirechten.
Zoals gevreesd: Roe v Wade is niet meer
Na jaren van lobbywerk en juridische veldslagen bij het Amerikaanse Hooggerechtshof, is het een rechtszaak in de staat Mississippi die de laatste klap uitdeelt en Roe v Wade op vrijdag 24 juni 2022 officieel van tafel veegt. Nadat lokale rechtbanken in Mississippi een nieuwe wet tegenhouden die het recht op abortus zou inperken tot vijftien weken zwangerschap en in hun oordeel in de zaak beroep doen op Roe v Wade (dat abortus tot 23 weken zwangerschap toelaat oftewel wanneer een foetus levensvatbaar is), komt het verhitte dossier - zoals gepland - op het bord van het Hooggerechtshof. In deze zaak staat de vraag centraal: kan een staat abortus verbieden vóór een foetus levensvatbaar is zonder daardoor de grondwet te schenden? Terwijl voor het Hooggerechtshof duizenden mensen verzamelen om het recht op abortus te verdedigen en tientallen anti-choice activisten zich aanmelden om hun tegenovergestelde ideeën te laten gelden, valt het verdict. Zes van de negen opperrechters stellen dat het recht op abortus niet wordt gewaarborgd in de Amerikaanse grondwet en keuren daarmee de inperking op abortus in Mississippi goed. Enkel John Roberts, de eerder gematigd conservatieve voorzitter van het Hof, keurt de abortuswetten van Mississippi wel goed, maar sluit zich verder niet aan bij zijn vijf conservatieve collega’s in hun oordeel om het baanbrekende hoeksteenprecedent Roe v. Wade ongedaan te maken.
Vrijdag 24 juni 2022 stemmen vijf conservatieve opperrechters voor de afschaffing van het federaal grondwettelijke recht op abortus: Clarence Thomas, Samuel Alito, Neil Gorsuch, Brett Kavanaugh en Amy Coney Barrett.
Negen staten hebben bij het vallen van het verdict abortus per direct illegaal gemaakt dankzij trigger laws. Dat is het geval in Arkansas, Kentucky, Louisiana, Missouri, Oklahoma, South Dakota, Utah en Wisconsin, hoewel er onderlinge verschillen zijn. Waar het verbod in sommige staten absoluut is en dus ook geldt in het geval van verkrachting, vormt die omstandigheid een uitzondering in andere staten. Ook verschillen de straffen voor het uitvoeren van abortus van tien jaar in de meeste staten, tot vijftien jaar in bijvoorbeeld Missouri. Momenteel is enkel het verbod van Louisiana, dat afgelopen vrijdag door middel van een trigger law ingevoerd werd, tegengehouden. In Utah roept een rechter het bijna totaalverbod op abortus voorlopig een halt toe om de rechtbank in de komende twee weken nog de tijd te geven bezwaren, zoals die van Planned Parenthood, in overweging te nemen. In Florida blijft gouverneur Ron DeSantis niet bij de pakken zitten om de inperking van het recht op abortus tot vijftien weken zwangerschap die daar in april werd doorgevoerd te herleiden tot zes weken. Ook in South Dakota wordt het momentum aangegrepen om na de bekrachtiging van hun trigger law afgelopen vrijdag nog meer verstrengingen door te voeren. Missouri doet dan weer inspiratie op bij Texas, waar al een half jaar een fel omstreden ‘premiejagerswet’ geldt, en wil een soortgelijke wet invoeren die nog verder gaat en ook abortustoerisme criminaliseert. Concreet zou het wetsvoorstel van Mary Elizabeth Coleman uit Missouri burgers toelaten om inwoners uit Missouri die naar andere staten reizen voor een abortus, evenals eenieder die hen daarbij op welke manier dan ook helpt, te ‘verklikken’ en voor het gerecht te dagen. In ruil zou de verklikker een premie krijgen. Hiermee installeert de overheid in feite een heksenjacht onder burgers.
Er wordt verwacht dat twintig tot dertig staten in de komende maanden een verbod zullen invoeren.
Terwijl progressief Amerika bloedt, vieren conservatieve Republikeinen hun overwinning en worden er nieuwe plannen gesmeed. Republikein Mike Pence, die vicepresident was onder Trump, spreekt zelfs al zijn wens uit voor een nationaal totaalverbod. Dat het turbulente tijden zijn, is een understatement. Nieuwe ontwikkelingen volgen zich razendsnel op. Een aantal gouverneurs van conservatieve staten (Florida, South Dakota, Indiana, Nebraska en Missouri) overwegen hun volksvertegenwoordigers terug te roepen uit zomerreces om het ijzer te smeden wanneer het heet is en zo snel mogelijk strengere abortuswetten in te voeren. Op deze kaart van De Morgen en De Standaard kan je de ontwikkelingen volgen.
Wat nu? Abortuspillen en abortustoerisme
Terwijl de gouverneurs van Californië en andere Democratische staten beloven het recht en de toegang tot abortus te blijven beschermen, kondigen gouverneurs in Republikeinse staten als Missouri, South Dakota en Georgia de sluiting van abortusklinieken af. De situatie zoals ze is ziet er niet goed uit voor personen in de VS die ongewenst zwanger kunnen worden. Minister van Justitie Merrick Garland belooft er alles aan te doen om reproductieve rechten zoveel mogelijk te beschermen. Dat zou bijvoorbeeld kunnen door ongewenst zwangere personen gratis transport aan te bieden naar staten waar abortus wel toegankelijk is. Hij beschouwt de beslissing van afgelopen vrijdag bovendien als een aanval op mensen van kleur (die disproportioneel economisch achtergesteld zijn ten opzichte van hun witte medeburgers) en economisch achtergestelde mensen tout court. Voor ongewenst zwangere mensen in armoede of in conservatieve streken, waar ook voorheen amper abortusklinieken te vinden ware, zijn abortuspillen altijd al de enige oplossing geweest. Abortuspillen als mifepristone en misoprostol zijn gemeengoed in de VS: ongeveer de helft van de abortussen worden er met zo’n pil uitgevoerd. Artsen kunnen na een (online) consultatie een abortuspil voorschrijven en opsturen. Terwijl Republikeinen nu bekijken hoe ze ook abortuspillen kunnen criminaliseren, wat een grondwettelijk kluwen wordt, is de Minister van Justitie hen een stap voor. Die liet de pillen afgelopen vrijdag al goedkeuren door de federale gezondheidsdienst. Ook heeft hij bevolen dat ze in alle staten beschikbaar moeten zijn.
Ook heel wat procureur-generaals lieten van zich horen en spraken hun ongenoegen uit. Een groep van 22 procureur-generaals uit evenveel staten publiceert maandag een verklaring met daarin de belofte om de krachten te bundelen om ongewenst zwangere personen te helpen in staten waar abortus illegaal is. In de verklaring weerklinken echoes van bekende feministische adagio’s als “‘I am not free while any woman is unfree, even when her shackles are very different from my own.” van Audre Lorde en “Still I Rise” van Maya Angelou.
Opvallend is ook de reactie uit de bedrijfswereld. Heel wat Amerikaanse bedrijven bekijken al in mei, na het gelekte document, hoe zij werknemers die een abortus wensen (al dan niet in een andere staat, waar het legaal is) financieel kunnen ondersteunen, en spelen nu - na de beslissing van vrijdag - kort op de bal. Apple, Microsoft, Netflix, Tesla, Amazon, Starbucks, Levi Strauss, Disney, Meta (Facebook), H&M, JP Morgan en de lijst van bedrijven die terugbetalingen aanbiedt voor reiskosten voor een legale abortus wordt steeds langer. Google biedt werknemers zelfs aan te verhuizen naar een andere staat waar abortus legaal is. Tegelijkertijd wordt naarstig gewerkt aan wetten die bedrijven die zich zodoende “medeplichtig maken aan abortus’ aansprakelijk stellen. In Texas dreigen Republikeinen met wetgeving die bedrijven verbiedt in Texas actief te zijn als ze Texanen helpen elders een abortus te ondergaan. Het is duidelijk dat de polarisering rond het thema grote gevolgen zal hebben op het volledige sociaaleconomische landschap van de VS en daarbuiten.
Reactie in de VS en daarbuiten
De beslissing om Roe terug te draaien staat haaks op de publieke opinie: uit een peiling van het onderzoeksbureau PEW in 2021 blijkt dat 70% van de Amerikanen – 88% van de Democratische kiezers, maar ook 50% van de Republikeinse stemmers – vindt dat Roe v. Wade moet blijven. Slechts 28% zou achter de beslissing staan om het arrest af te schaffen. In een YouGov opiniepeiling van CBS in mei 2022 verschuiven die cijfers al naar 64% van de Amerikanen die vindt dat Roe aangehouden moeten worden zoals het is ten opzichte van 36% die het arrest liever ongedaan gemaakt ziet.
57% van de Amerikanen vreest dat ook andere verworven rechten in het gedrang zullen komen. Die angst lijkt gegrond. Zo schrijft Clarence Thomas in een opinie bij de beslissing van het Hooggerechtshof om de abortuswet af te schaffen of ook het recht op anticonceptie, het recht voor mannen om seks te hebben met elkaar en het homohuwelijk niet herbekeken moeten worden. "We hebben de plicht om de fouten die in deze precedenten werden gemaakt, recht te zetten", laat Thomas optekenen terwijl andere rechters in dezelfde opinietekst net verzekeren dat er niet geraakt zal worden aan (andere) verworven rechten. Zo stelt Brett Kavanaugh, die ook voor de afschaffing van Roe stemt: "Roe onwettig verklaren, bedreigt op geen enkele manier en zaait op geen enkele manier twijfel over andere precedenten.” President Biden bekritiseert de finale beslissing van het Hof en toont zich kritisch ten opzichte van het regressief gedachtegoed van Thomas:
Ook onze premier Alexander De Croo (Open VLD) betreurt de afschaffing van Roe v Wade. Via Twitter spreekt hij zijn solidariteit uit alsook zijn intentie om internationaal samen te werken om seksuele en reproductieve rechten wereldwijd te bevorderen. Daarop komen zowel lovende als kritische reacties. Zo merkt iemand op schamper op dat De Croo dan wel bezorgd is over de huidige ontwikkelingen in de VS maar dat de Belgische abortuswetgeving vandaag veel restrictiever is dan vele van de strengere abortuswetten die conservatieve Amerikaanse staten zoals Mississippi nu invoeren.
Are you aware that your own country has more restrictive abortion laws than the Mississippi law the Supreme Court just upheld?
— Matt Whitlock (@mattdizwhitlock) June 25, 2022
Tal van staatshoofden en regeringen reageren afkeurend en bezorgd op de ontwikkelingen in de VS. Zo noemt Jacinda Adern, de premier van Nieuw-Zeeland, waar abortus nog maar recentelijk gedecriminaliseerd werd, de beslissing van het Amerikaanse Hof om Roe v Wade te vernietigen “incredibly unsetting”. In een korte verklaring op sociale media laat ze weten dat iedereen recht heeft op zijn eigen overtuigingen over abortus, maar dat die overtuigingen nooit mogen worden aangewend om anderen te beroven van hun zelfbeschikkingsrecht. Israël heeft niet alleen woorden, maar daden in reactie op de val van Roe v Wade: de eigen abortuswetgeving wordt versoepeld door onder meer de toegang tot abortuspillen te verbreden.
Tegelijkertijd zijn er ook landen die de afschaffing van Roe op gejuich onthalen. Zo prijst Vaticaanstad het abortusbesluit van het Amerikaanse Hooggerechtshof. In tal van landen zijn anti-choice organisaties en groeperingen lyrisch over deze betekenisvolle overwinning in de VS, die mogelijk precedenten kan zetten op wereldschaal. Zo spreekt Tiziana Drago van de Italiaanse, extreemrechtse partij Fratelli d’Italia over een buitenkans om ook na te denken over restricties in eigen land. In het VK dromen verschillende anti-choice organisaties zoals SPUC Pro Life en Christian Concern er luidop van om “de volgende in lijn te zijn”.
“When we say ‘The UK is next’, this isn't some sort of threat, this is a message of hope, for babies and women. Legal protection of the unborn in this country can be restored, and we should take heart in today's Supreme Court decision that it WILL.” Tweet van de Britse anti-choice organisatie SPUC Pro Life
Wat zeker is, is dat de val van Roe v Wade de hele wereld in rep en roer heeft gezet.
Wat betekent dit voor ons?
De ontwikkelingen in de VS beroeren ook in ons land de gemoederen. Terwijl de PS, MR en Open VLD oproepen om het recht op abortus te verankeren in onze grondwet, is het de Ecolo-Groen-fractie die een wetsvoorstel neerlegt. Concreet willen de ecologisten de zinsnede "dit recht omvat het recht op abortus" toevoegen aan het artikel 22 van de grondwet, dat het recht op privé- en familieleven beschermt en voor herziening vatbaar is verklaard, waardoor een wijziging mogelijk is. Om een wijziging aan te brengen in de grondwet, is er een tweederdemeerderheid nodig.
Tegelijkertijd wordt de kersverse CD&V-voorzitter Sammy Mahdi de afgelopen dagen het vuur aan de schenen gelegd over de christendemocratische standpunten van zijn partij inzake abortus. Nog maar in 2020 vormt een versoepeling van onze abortuswetgeving, waar tal van experts al groen licht voor hadden gegeven, de spil van de formatiegesprekken. CD&V werkt op dat moment samen met het extreemrechtse Vlaams Belang, die vindt dat abortus enkel mogelijk zou mogen zijn wanneer het leven van de zwangere persoon in gevaar is, het ongeboren kind niet levensvatbaar is of in het geval van verkrachting, om het hangende wetsvoorstel dat de Belgische abortuswetgeving wil versoepelen een halt toe te roepen. Terwijl de meerderheid in de Kamer akkoord is om de toegestane termijn uit te breiden van twaalf naar achttien weken en de verplichte wachttermijn terug te brengen van zes dagen naar 48u, eist CD&V de intrekking van het wetsvoorstel als voorwaarde voor regeringsdeelname, die noodzakelijk is om de Vivaldi-regering te vormen. Vandaag reageert Mahdi dat er een expertencommissie moet komen die een multidisciplinair onderzoekt voert om te kijken hoe een versoepeling eruit moet zien. Dat is nochtans al meermaals gebeurd. Hij lijkt de hete appel door te willen schuiven door zijn zorgen te uiten over het Vlaams Belang, die zich voorstander tonen van een zo goed als totaalverbod. De partij reageert dat dit standpunt niet nieuw is en dat een versoepeling van de bestaande abortuswetgeving in België geen prioriteit voor hen vormt. Volgens politicoloog Karen Celis (VUB) kan dat nog veranderen in de aanloop naar de verkiezingen van 2024. Celis waarschuwt dat abortus ook in België een haalbare kaart zal worden voor politiek winstbejag aan uiterst rechterzijde. De voorspelde opmars van Vlaams Belang naar de verkiezingen van 2024 toe, de internationale verrechtsing en het feit dat abortus de jongste jaren in sommige Oost-Europese landen effectief al werd teruggeschroefd heeft daar alles mee te maken, aldus Celis.
In de pers:
- 'Alleen solidariteit kan vrouwenrechten redden'(MO*, 30/06/2022)
- Groen legt voorstel neer om recht op abortus te verankeren in de grondwet (VRT NWS, 28/06/2022)
- Ook in Europa is het recht op abortus in gevaar (De Standaard+, 27/05/2022)
- Nu debat over (versoepeling van) abortus opnieuw oplaait: zo staan CD&V en Vlaams Belang er anno 2022 tegenover (VRT NWS, 26/06/2022)
- As states ban abortion, demand for birth control and abortion pills is rising. (The New York Times+, 26/06/2022)
- Vrouwen in de VS zijn niet langer baas in eigen buik: een kroniek van 50 jaar abortusdebat (VRT NWS, 25/05/2022)
- Hooggerechtshof VS verwerpt historisch arrest 'Roe versus Wade': staten kunnen abortus verbieden (De Morgen, 24/06/2022)
- The End of Roe v. Wade: What You Need to Know About Abortion Access (The New Yorker, 24/06/2022)
- We're Not Going Back to the Time Before Roe v. Wade. We're Going Somewhere Worse (The New Yorker, 24/06/2022)
- Ongewenst (De Standaard+, 06/05/2022)
Meer weten?
- RoSa thema: Geschiedenis van abortuswetgeving in België
- RoSa thema: Abortus in België vandaag
- RoSa thema: Abortus in Europa
- Pers:pectief 02/06/2022: Abortus
- Pers:pectief 29/10/2020: Abortusrechten onder druk
- RoSa luistert: Podcast van De Standaard over Roe v. Wade
- RoSa schrijft: Baas in eigen buik-strijd gaat door
- Abortus en mensenrechten (Amnesty International)
Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:
- After Roe: The Lost History of the Abortion Debate / Mary Ziegler, 2015 - RoSa-ex.nr.: Cm/0083
- Beyond the Abortion Wars: A Way Forward For A New Generation / Charles Christopher Camosy, 2015 - RoSa-ex.nr.: Cg/0173
- Good Catholics: The Battle Over Abortion in the Catholic Church / Patricia Miller, 2014 - RoSa-ex.nr.: FII h/0042
- The Criminalization of Abortion in the West: Its Origins in Medieval Law / Wolfgang P. Müller, 2012 - RoSa-ex.nr.: CI/0002
- 'Adolescence', Pregnancy and Abortion: Constructing A Threat of Degeneration / Catriona Macleod, 2011 - RoSa-ex.nr.: DII4e/0007
- Reproductive Freedom: In the Context of International Human Rights and Humanitarian Law / Maja Kirilova Eriksson, 2000 - RoSa-ex.nr.: Cc/122