Boekentips koloniseren in naam van vrouwenemancipatie
Elke editie van de Uitgelezen zet een vijftiental, al dan niet nieuwe, boeken uit onze collectie in de kijker. De zomereditie van 2025 staat in het licht van kolonialisme. Hieronder lees je onze korte besprekingen van een selectie boeken over dit belangrijke, feministische topic.
Julia Clancy-Smith & Frances Gouda [Eds.]
Domesticating the Empire: Race, Gender, and Family Life in French and Dutch Colonialism
Charlottesville: University Press of Virginia, 1998. 348 p.
Clancy-Smith en Gouda bundelen twaalf essays die een (destijds vernieuwende) vergelijkende blik werpen op de rol van gender, ras en gezinsleven als ideologisch instrument in de Franse en Nederlandse kolonisatie in de negentiende en twintigste eeuw. Onder meer dankzij het gebruik van heel wat primaire bronnen blijft dit boek ook vandaag nog een interessant referentiepunt voor wie geïnteresseerd is in de kruising van genderstudies en koloniale geschiedschrijving.
Robin Mitchell
Vénus Noire: Black Women and Colonial Fantasies in Nineteenth-Century France (binnenkort beschikbaar)
Athens: The University of Georgia Press, 2024. 208 p.
Aan de hand van drie portretten van historisch bekende vrouwen onderzoekt Robin Mitchell hoe zwarte vrouwen cultureel werden verbeeld, gemythologiseerd en geseksualiseerd in postrevolutionair Frankrijk, hoewel er destijds relatief weinig vrouwen van kleur in Frankrijk waren. Mitchell heeft specifiek interesse in de rol van deze beeldvorming in het opnieuw opbouwen en vormgeven van de Franse nationale identiteit na de Franse nederlaag tijdens de Haïtiaanse Revolutie. Mitchell duikt in de verhalen van, en vooral over Saartje Baartman, Ourika en Jeanne Duval, contextualiseert deze en brengt ze met elkaar in dialoog om de historische evenals aanhoudende rol van ras in de Franse nationale identiteit te bevragen.
Oyèróké Oyěwùmi
The Invention Of Women: Making An African Sense Of Western Gender Discourses
Minneapolis: University of Minnesota Press, 2001. 229 p.
Deze historische en epistemologische lezing van Afrikaanse culturen traceert het concept ‘gender’ als een kenmerkend westerse constructie en sociale categorie, die verkeerdelijk wordt gebruikt als lens om Afrikaanse samenlevingen te analyseren. De auteur legt het biologisch determinisme bloot dat veel westerse ideologieën schraagt en weerlegt belangrijke aannames die hieruit voortvloeien in hedendaags feministisch denken in het westen. Oyěwùmi toont dat gender geen relevante categorie was in de Yoruba gemeenschap en dat sociale hiërarchieën en relaties er veeleer georganiseerd werden door leeftijd. The Invention Of Women is een cruciaal werk om zowel Afrikaanse als westerse culturen beter te begrijpen vanuit een genderblik.
Antoinette Burton
Burdens of History: British Feminists, Indian Women, and Imperial Culture, 1865-1915 (binnenkort beschikbaar)
The University of North Carolina Press, 2000. 318 p.
Burton onderzoekt de imperialistische geschiedenis en ideologie van de middenklasse vrouwenbeweging in het Verenigd Koninkrijk van de late negentiende en begin twintigste eeuw. Victoriaanse en Edwardiaanse feministen van die tijd beschouwen gekoloniseerde Indische vrouwen als een ‘white woman’s burden’ en grijpen het imperiaal project aan als een manier om hun eigen politieke identiteit en agency op te eisen. Zo ontwikkelde zich een imperialistisch suffragettisme dat een centraal argument werd in de strijd voor gendergelijkheid en het vrouwenstemrecht in het VK. Met dit boek doorprikt Burton de mythe van een universeel zusterschap en legt ze de hypocrisie van de Britse suffragettes bloot.
Christine de Gémeaux
Femmes et génocides: la colonisation allemande du Sud-Ouest africain (Namibie): XIXe-XXIe siècle
Editions Hermann, 2025. 202 p.
Deze studie onderzoekt de Duitse kolonisatie van Zuidwest-Afrika (1884–1919), de vroegere benaming van het huidige Namibië. De auteur baseert zich op memoires en getuigenissen van Duitse vrouwen – voornamelijk verpleegkundigen en onderwijzeressen – die actief betrokken waren bij de kolonisatie. Aan de hand van hun ervaringen werpt de studie licht op de genocides die tussen 1904 en 1908 werden gepleegd tegen de Herero- en Namabevolking.
Anne McClintock
Imperial Leather: Race, Gender And Sexuality In The Colonial Context (binnenkort beschikbaar)
Routledge, 1995. 464 p.
In deze klassieker onderzoekt Anne McClintock de wisselwerking tussen ras, gender, seksualiteit en klasse in het Britse kolonialisme en de ontmanteling ervan in Zuid-Afrika. De auteur bekijkt niet alleen hoe er naar ras en gender in Afrika werd gekeken door een koloniale bril, maar ook hoe deze culturele ideeën en stereotypen terugsijpelden naar de Britse samenleving en huishoudens.
Nupur Chaudhuri & Margaret Strobel [Eds.]
Western Women And Imperialism: Complicity And Resistance
Indiana University Press, 1992. 288 p.
In Western Women and Imperialism bundelen Chaudhuri en Strobel bijdragen die de rol van vrouwen binnen het imperialistische project centraal stellen. Het boek richt zich op de actieve betrokkenheid van witte, middenklassevrouwen bij het Britse imperialisme in de negentiende en vroege twintigste eeuw, met specifieke aandacht voor India, Afrika én Ierland. De auteurs hebben als gezamenlijk doel om Europese vrouwen die deelnamen aan het kolonialisme niet simpelweg als racistisch te bestempelen, maar om hun betrokkenheid beter te begrijpen door in te zoomen op hun geleefde ervaringen.
Amanda Lock Swarr
Envisioning African Intersex: Challenging Colonial And Racist Legacies In South African Medicine
Duke University Press, 2023. 248 p.
Sinds de 17de eeuw heerste het stereotiepe en onjuiste idee dat intersekse variaties disproportioneel vaak voorkwamen bij zwarte Zuid-Afrikanen. Koloniale ideologieën en wetenschappelijk racisme lagen hier mee aan de basis. Auteur Amanda Lock Swarr legt uit wat het verband is tussen kolonialisme en genderverhoudingen, en hoe dit tot deze aanname heeft geleid. Ze stelt intersekse activisten in Zuid-Afrika centraal in dit boek, en toont aan hoe zij koloniale visies op gender ontkrachten en aanzetten tot beleidsveranderingen.
Gloria Wekker
Witte onschuld: paradoxen van kolonialisme en ras
Aup Algemeen, 2018. 346 p.
De bijdragen van Gloria Wekker vallen niet weg te denken uit het dekoloniale en feministische discours in Europa. Als hoogleraar Gender en Etniciteit is ze een vaste waarde in zowel activistische als academische kringen. In Witte Onschuld duikt ze in een paradox in de Nederlandse samenleving, namelijk dat ras enerzijds agressie en passie oproept, terwijl anderzijds ontkend wordt dat het bestaat. Hoe dit wortels heeft in het Nederlandse dekoloniale verleden, ontdek je in dit boek.
Philippa Levine [Ed.]
Gender and Empire
Oxford University Press, 2007. 306 p.
In Gender And Empire wordt het Britse koloniale verleden bekeken vanuit een gender perspectief. In de verzameling van dertien essays komen uiteenlopende thema’s samen onder de paraplu van gender en kolonialisme: politiek, geneeskunde, religie, en seksualiteit bijvoorbeeld. Ook de rol van zowel mannen als vrouwen in het uitbouwen van het Britse imperium worden onderzocht. Waarom gender en kolonialisme onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en welke gevolgen dit heeft, kom je te weten in dit boek.
Ian Christopher Fletcher, Philippa Levine & Laura E. Nym Mayhall [Eds.]
Women’s Suffrage in the British Empire: Citizenship, Nation and Race (binnenkort beschikbaar)
Routledge, 2001. 274 p.
De Britse Women’s Suffrage, ook wel de strijd voor vrouwenstemrecht genoemd, wordt vaak voorgesteld als het hoogtepunt van Europees feminisme in de vroege twintigste eeuw. Toch zijn hier ook kanttekeningen bij te maken, onder andere over hoe het gedachtegoed van de suffragettes in verband stond met het Britse imperialisme en nationalisme. Dit boek analyseert de suffragettes kritisch. Hoe ging de strijd voor vrouwenrechten eraan toe in de Britse kolonies in die tijd, en welke allianties waren daar te vinden?
Martine Spensky
Le contrôle des femmes dans les empires coloniaux. Empires, genre et biopolitiques (binnenkort beschikbaar)
Karthala, 2015. 264 p.
Dit boek werpt een licht op hoe koloniale machten aan de hand van biopolitiek, controle uitoefenden op vrouwenlichamen via seksualiteit en voorplanting. Het laat zien hoe dit een grote rol speelde in het versterken van koloniale macht. Aan de hand van casestudies uit Afrika, Latijns-Amerika en het Caribisch gebied wordt aangetoond hoe vrouwen, ondanks onderdrukking, zich toch hebben verzet. Het boek legt verbanden tussen koloniale macht en gender, ras en klasse en toont aan hoe instellingen zoals de kerk en de staat deze controle in stand konden houden.
Nancy Rose Hunt, Tessie P. Liu & Jean Quataert [Eds.]
Gendered Colonialisms in African History
Wiley-Blackwell, 1997. 152 p.
Aan de hand van vijf artikelen, krijg je inzicht in de ervaringen van zowel Afrikaanse als Europese vrouwen en mannen binnen de context van koloniale machtsstructuren. Deze tonen, aan de hand van thema’s zoals meisjes in Kenia die zich verzetten tegen vrouwelijke genitale verminking, de rol van witte Zuid-Afrikaanse politievrouwen… aan hoe macht, geweld en cultuur verweven waren met gender.
Meer weten?
- Uitgelezen Zomer 2025: Koloniseren in de naam van vrouwenemancipatie
- RoSa's leeslijst: Koloniseren in naam van vrouwenemancipatie
- RoSa luistert: Podcast The Queer Is Yet To Come over vrouwen in Frans-Algerije
- RoSa leest: Feminism’s Empire - Carolyn J. Eichner
- RoSa leest: Gender and German Colonialism - Chunjie Zhang & Elisabeth Krimmer