08.05 | De (peri)menopauze

Gepubliceerd op 08/05/2024

De (peri)menopauze kwam het voorbije half jaar regelmatig in de media. Bekende figuren zoals politicus Gwendolyn Rutten en mediafiguren Evi Hanssens en Katja Retsin bespraken hun eigen ervaringen en vroegen meer aandacht voor de (peri)menopauze. Dit respectievelijk via een opiniestuk, de podcast ‘opvliegend wild’, en posts op sociale media. Ook internationaal bekende figuren zoals Michelle Obama, Carla Bruni, en Gwyneth Paltrow spraken zich uit over de (peri)menopauze. Oprah Winfrey sensibiliseert en informeert zelfs over dit thema via haar menopauze curriculum op Oprah Daily. Al deze stemmen samen zorgen voor een verschuiving in het publieke debat en dragen bij aan het verminderen van het taboe en aan een toenemende belangstelling. Toch bestaat er nog heel wat onwetendheid over de (peri)menopauze en blijken er inhaalbewegingen nodig op vlak van onderzoek en opleiding van medisch personeel. Dat blijkt ook uit de politieke aandacht voor de (peri)menopauze.

(Peri)menopauze uit de taboesfeer: bewustwording en dichten van de kenniskloof

Er heerst taboe over de (peri)menopauze: er wordt weinig over gepraat en er hangt schaamte en stigma rond. Het wordt vaak gezien als iets 'privé' waar niet over gepraat wordt, dat het ‘erbij hoort’ en men er gewoon ‘door moet’. Daardoor gaan er vaak eenzaamheidsgevoelens gepaard met de (peri)menopauze. Er blijkt ook heel wat onwetendheid te bestaan, net als dat er foute informatie de ronde doet over dit thema, zowel bij mensen die het (in de toekomst zullen) doormaken als bij medisch personeel. Daarnaast is er ook sprake van sekseongelijkheid in de wetenschap, waarbij het mannenlichaam nog steeds gezien wordt als de norm en het vrouwenlichaam minder onderzocht en begrepen wordt. Er is dan ook sprake van een kenniskloof en een genderdatakloof omtrent de (peri)menopauze: een historisch gebrek aan en het beperkt financieel ondersteunen van onderzoek. Deze kloven dichten is dan ook een belangrijk speerpunt in de resolutie voor een menopauzebeleid van de Belgische Senaat.

(Peri)menopauze: wat is het en hoe praten we erover

Perimenopauze, menopauze of de overgang?

In de volksmond wordt er vaak verwezen naar ‘de overgang’ en naar de menopauze. De eerder besproken kenniskloof toont echter dat er heel wat onwetendheid bestaat over wat de menopauze juist is, hoe je dit herkent, en hoe de zogenaamde overgang verloopt. 

De menopauze verwijst specifiek naar de laatste keer dat iemand menstruaties heeft gehad. Het betreft dus een specifiek moment in de tijd waarin de laatste cyclus plaatsvond. Op het moment zelf is dit vaak niet geweten, gezien je pas achteraf - na 12 maanden op rij geen menstruaties te hebben gehad - kan weten dat dat de laatste keer was. In de aanloop naar deze laatste menstruatie ervaart men reeds onregelmatige menstruatiecycli en ontwikkelen er zich vaak klachten. Deze aanloop noemt men de menopauzale transitie en duurt gemiddeld vijf jaar. De periode nà de menopauze noemt men de postmenopauze. De postmenopauze duurt tot het einde van het leven. Tegenwoordig duikt ook de term perimenopauze steeds vaker op. Perimenopauze wordt gebruikt als term om te verwijzen naar de periode vanaf de menopauzale transitie tot en met het eerste jaar van de postmenopauze. In deze periode  vinden namelijk de meeste hormonale schommelingen en (tijdelijke) klachten plaats. De perimenopauze is ook de periode die men in de volksmond ‘de overgang’ noemt. Nadien vindt het lichaam een nieuwe balans waarbij er lage maar meer stabiele vrouwelijke hormoonwaarden zijn. 

Klachten of symptomen? De medicalisering van de (peri)menopauze

De (peri)menopauze treft de helft van de populatie en is een natuurlijk proces. Met de toegenomen leeftijdsverwachtingen is de groep van mensen die in de (peri)menopauze terecht komt groter geworden en de postmenopauze langer. Dit zorgt ervoor dat deze periode meer aandacht krijgt. Ondanks dat het een natuurlijk proces is, wordt het fenomeen erg gemedicaliseerd. Zo wordt er onder meer gepraat over de ‘diagnose’ van menopauze, ‘symptomen’ die mensen in de perimenopauze ervaren en de 'behandeling'. Er is bijgevolg heel wat kritiek die stipuleert dat de menopauze ‘geen ziekte’ is. 

Om te breken met deze medicaliserende visie kiezen verschillende auteurs ervoor om niet langer te praten over symptomen maar over klachten. Deze klachten worden veroorzaakt door sterke hormonale schommelingen en kunnen zich bij iedere persoon anders manifesteren. 25% van de mensen in de overgang merken zelfs niks van de (peri)menopauze, de overige 75% ervaart klachten in meerdere of mindere mate. Sommige zijn breed bekend zoals de zogenaamde ‘vapeurs’ of warmteopwellingen en gemoedsschommelingen. Tegelijkertijd worden dergelijke fenomenen vaak clichématig en op een soms denigrerende humoristische manier besproken waardoor voorbij wordt gegaan aan de ernst en de reële impact ervan. 

Andere mogelijke, minder bekende klachten zijn onder meer gewrichts- en spierpijn, vaginale droogte en jeuk, een slechtere slaap en moeheid, concentratieproblemen en depressieve gevoelens. Ook professionals kennen deze klachten niet altijd waardoor mensen soms niet weten dat ze in de perimenopauze zitten en klachten vaak niet worden herkend, geminimaliseerd, gerelativeerd of verkeerdelijke gediagnosticeerd als burn-out of depressie. Zo worden er vaak onterecht slaapmiddelen of antidepressiva voorgeschreven. Het niet weten dat men in de perimenopauze zit, zorgt er bovendien voor dat men soms te weinig aandacht heeft voor het verhoogde risico op bepaalde aandoeningen zoals hart- en vaatziekten en botontkalking. Nochtans is het net belangrijk om vroeg te weten wanneer men in de perimenopauze zit, zodat men tijdig ook ondersteunende maatregelen kan starten zoals bijvoorbeeld HRT (hormone replacement therapy), niet-hormonale behandelingen of eventuele aanpassingen in de levensstijl. Vroege ondersteunende maatregelen zorgen er tevens voor dat ze effectiever zijn.

De (peri)menopauze impacteert niet enkel (vijftigplus) vrouwen 

De relativiteit van de leeftijd

In artikels en boeken wordt er vaak gesproken over vrouwen rond de vijftig. Toch leeft er een verkeerd beeld: de (peri)menopauze impacteert niet enkel vrouwen van vijftigplus. Eerst en vooral ligt de gemiddelde leeftijd van de menopauze op 51 jaar, hoewel hier ook heel wat variatie op zit. Deze gemiddelde leeftijd betekent dat de perimenopauze gemiddeld start midden de veertigerjaren. Door de misconceptie dat de (peri)menopauze vijftigplussers treft, zijn heel wat veertigers zich niet bewust van of alert voor de menopauzale transitie. Daarnaast zijn er ook heel wat uitzonderingen waarbij deze periode vroeger start. Denk bijvoorbeeld aan mensen met premature ovariële insufficiëntie (POI) en vervroegde menopauze door kankerbehandeling of een chirurgische menopauze die onmiddellijk tot stand komt door het verwijderen van beide eierstokken voor bijvoorbeeld de behandeling van PMDD of de preventie van eierstokkanker. Daarover bestaat echter nog weinig bewustzijn. 

Genderinclusie

Heel wat recente boeken geven tevens - terecht - duiding bij het feit dat de menopauze niet enkel cisvrouwen treft maar ook andere personen zoals non-binaire personen en trans personen. Zowel in deze boeken als daarbuiten is er echter weinig informatie te vinden over de perimenopauze bij genderqueer personen: hun ervaringen en informatie over deze specifieke realiteit komen zelden aan bod en de taal die gebruikt wordt is vaak niet inclusief ten aanzien van genderqueer personen. Dat is dan ook meteen de missie van queermenopauze.com, een initiatief van Tania Glyde om meer (gender)inclusief bewustzijn en informatie en bronnen te delen rond de menopauze voor individuen op zoek naar informatie, therapeuten en zorgverleners.

(Peri)menopauzebeleid: stappen vooruit

Als de toegenomen aandacht voor de (peri)menopauze zich verder zet, kan dit alleen maar positieve gevolgen hebben. Nu al raken professionals steeds beter op de hoogte van de problematiek en beseffen steeds meer mensen dat ze met hun klachten bijvoorbeeld naar menopauzeconsulenten kunnen stappen. Ook bij vakbonden en werkgevers ontstaat het inzicht dat het alleen maar rendeert om werknemers met (peri)menopauzeklachten te faciliteren. Mensen in de overgang zitten ondanks hun klachten vaak in een periode van hun leven waarin hun ervaring maximaal zou kunnen renderen. Werkgevers die dit beseffen, plukken daar de vruchten van.

Vandaar ook dat er vanuit het beleid steeds vaker concrete stappen worden gezet. Zo kwam de senaat dit jaar met een voorstel van resolutie teneinde een menopauzebeleid uit te stippelen. Daarin wordt onder andere aangestuurd op het doorbreken van het taboe, meer maatschappelijke bewustwording en informatie die de gehele bevolking moet bereiken, net als het onderwijs. Ook stuurt het voorstel van resolutie aan op meer onderzoek, inclusief het verzamelen van data, research naar mogelijke behandelingen en naar POI. Daarnaast wordt er gevraagd om zorgverleners beter op te leiden en te zorgen voor menopauzeklinieken en -consulenten, net zoals dat de resolutie meer aandacht wil voor menopauze op de werkvloer. Afgelopen dinsdag 29/04/2024 organiseerde het Agentschap Binnenlands Bestuur het Symposium (peri)menopauze waar Minister van Gelijke Kansen Gwendolyn Rutten (Open Vld) het Vlaams actieplan ondertekende ‘Taboes bespreekbaar maken op de werkvloer’.

In de pers:

• Perimenopausal women have 40% higher risk of depression, study suggests (The Guardian, 01/05/2024)
• Employers must make ‘reasonable adjustments’ for women going through menopause (The Guardian, 22/02/2024)
• Feiten en fabels over de menopauze: ‘Veel vrouwen beseffen niet dat ze al in de overgang zitten’ (De Morgen, 02/11/2023)
• De menopauze is geen vrouwendingetje, het is politiek (De Standaard+, 06/10/2023)
• ‘Mevrouw Rutten, u zit in de overgang’ (De Standaard+, 02/10/2023)
• Gwendolyn Rutten getuigt over de "perimenopauze": wat is dat precies? En bestaat er een behandeling voor? (VRT NWS, 02/10/2023)
• Misinformation preventing women from getting effective menopause treatment, study finds (The Guardian, 06/09/2023)
• Meer dan helft van vrouwen met menopauze-klachten ondervindt hiervan hinder op werkvloer (VRT NWS, 31/05/2023)
• Werk en menopauze: ‘Per se willen meedoen met de jongens helpt vrouwen niet vooruit’ (Knack, 27/02/2023) 
• Menopauze mag stilaan uit de taboesfeer: ‘Ook dan kun je als vrouw nog knallen’ (De Standaard+, 15/02/2023) 

Meer weten?

• Pers:pectief: Menopauze 
• RoSa kijkt: NTR documentaire over de overgang
• Rosa luistert: Podcast Focus over vrouwelijke hormonen en de overgang aflevering 1 Rosa luistert: Podcast Focus over vrouwelijke hormonen en de overgang aflevering 2 
• Rosa luistert: Podcast Focus over vrouwelijke hormonen en de overgang aflevering 3
• Rosa luistert: Podcast Focus over vrouwelijke hormonen en de overgang aflevering 4
• Opkomend event: Kanker, vroegtijdige menopauze en effecten van antihormoontherapie bij borstkanker (UZ Leuven), 23/05 (online) en 20 juni (live)

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Hormonen en vrouwen : de invloed van hormonale veranderingen op hersenen, gedrag en emoties /  Estrella Montoya, 2024 - RoSa.ex.nr: C k/115
• Black and Menopausal: Intimate Stories of Navigating the Change / Yansie Rolston & Yvonne Christie, 2023 - Binnenkort beschikbaar
• Bloody Hell! and Other Stories: Adventures in Menopause from across the Personal and Political Spectrum / Mona Eltahawy, 2022 - Binnenkort beschikbaar
• Fuck de menopauze : wat niemand je vertelt over de overgang / Liesbeth Gijsel, 2023 - RoSa.ex.nr.: C k/114
• The definitive guide to the perimenopause & menopause / Louise Newson, 2023 - RoSa.ex.nr: C k/116 
• Unwell women : misdiagnosis and myth in a man-made world / Elinor Cleghorn, 2021 -  RoSa.ex.nr: C k/108
• What fresh hell is this? Perimenopause, menopause and other indignities, and you / Heather Corinna, 2021 - Binnen kort beschikbaar

Bron banner: Pixelshot via Canva

#RoSaschrijft #Perspectief #Nieuwsbrief #Gender #Rollen #Menopauze #Perimenopauze #Paingap #Gezondheid