RoSa luistert: Podcast Focus over vrouwelijke hormonen en de overgang (3)
In de categorie RoSa luistert raden we boeiende podcasts aan die zich bevinden op het snijvlak van gender en/of feminisme. Ditmaal kozen we voor de Nederlandse podcastreeks Focus, waarvan seizoen zes gewijd is aan vrouwelijke hormonen en de overgang. We luisterden naar de vier afleveringen en delen de inzichten die ons het meest bijbleven. In deze RoSa luistert: aflevering 3 overwat de maatschappij met hormonen doet.
In deze vierdelige serie van de Nederlandse podcastreeks Focus onderzoekt journalist en presentator Lara Billie Rense de invloed van (het uitblijven van) vrouwelijke geslachtshormonen op ons gedrag, onze hersenen, ons gemoed en ons leven. Welke impact heeft de overgang, en dus de afname van vrouwelijke geslachtshormonen, op het welzijn van non-binaire personen en vrouwen die in de zogenaamde overgang zitten? En kan de wetenschap helpen om de meest kwalijke effecten ervan te dempen?
Aflevering 3: Wat de maatschappij met hormonen doet
In de derde aflevering van de Focus-reeks over vrouwelijke hormonen staat de volgende vraag centraal: moeten vrouwen hun leven aanpassen aan hun wisselende hormoonhuishouding? Of kan/moet de maatschappij meer rekening houden met hun fluctuerende geslachtshormonen? Verslaggever Maartje Braam sprak met vrouwen van verschillende leeftijden over de invloed van hormoonwisselingen en bracht de evolutie van vrouwelijke hormonen gedurende een mensenleven in kaart. Hiervoor verzamelde ze inzichten van verschillende experts en poogt ze, samen met host Lara Billie Rense, out-of-the-box te denken, op zoek naar oplossingen voor de klachten waar het merendeel van de personen in de perimenopauze mee kampen.
Opvallend: Braam merkt op dat de roep om maatschappelijke maatregelen steeds groter wordt, tenminste als het over menstruatieklachten gaat. Wat betreft de perimenopauze ligt dat anders.
Biologische klok tijdens de puberteit
Of je het nu wil of niet, iedereen gaat door de puberteit en dat gaat gepaard met heel wat “hormonen die door je lijf gieren”. Voor meisjes betekent dit dat hun eierstokken tussen de acht en twaalf jaar oestrogeen en progesteron gaan aanmaken. Hierdoor verandert hun lichaam en gaan hun eicellen rijpen: op een gegeven moment worden ze dan ook ongesteld. Bij jongens komt de puberteit wat later op gang. Hun zaadballen gaan dan testosteron aanmaken, wat ook resulteert in lichamelijke veranderingen, zoals een zwaardere stem en gezichtsbeharing. Naast deze secundaire geslachtskenmerken, die bij jongens en meisjes verschillen, hebben hormonen ook effect op ons gedrag en gemoed. Stemmingswisselingen, impulsief gedrag, vermoeidheid… Het hoort er allemaal bij, zo besluit Braam, al is dat niet altijd even fijn. Volgens Braam moet de samenleving dan ook durven nadenken over manieren om deze periode te vergemakkelijken, en de maatschappij beter op maat van jongeren af te stemmen, bijvoorbeeld door de schooluren aan te passen. De fluctuerende hormonen van jongeren hebben namelijk ook effect op hun biologische klok, waardoor ze ‘s avonds minder moe zijn maar ‘s ochtends hun bed niet uit kunnen.
Braam verwijst naar een TedxTalk van Amerikaans slaaponderzoeker Wendy Troxel, waarin zij uitlegt dat de vroege schooluren nefast zijn zowel voor het fysieke als mentale welzijn van jongeren. Door het natuurlijke slaapritme van tieners te verstoren, onderbreken we precies dat deel van hun slaap dat essentieel is voor leerprocessen, geheugenconsolidatie en emotionele verwerking. Een van de voorstellen die Braam in de podcast formuleert is dan ook om school een uur later te starten, en zo de ontwikkeling, het welzijn en de schoolprestaties van jongeren te bevorderen.
De gewijzigde biologische klok van jongeren herstelt zich pas tegen de leeftijd van 23 jaar, niet toevallig de leeftijd waarop de menstruatiecyclus zich gemiddeld stabiliseert.
Menstruatiecyclus
Wanneer Rense en Braam inzoomen op de menstruatiecyclus, benadrukt deze laatste dat de regelmaat en de ervaring van ongesteld zijn, maar ook eventuele menstruatieklachten bij iedere persoon verschillend kunnen zijn. Toch zijn er een aantal patronen op te merken in een menstruatiecyclus. Dit ligt Braam toe aan de hand van een metafoor, namelijk de vier seizoenen (naar het boek De Cyclusstrategie van Maisie Hill, nvdr). De eerste fase van de cyclus, “de lente”, is de fase voor de eisprong: door de stijgende oestrogeenlevels heb je meer energie en meer zin in sociaal contact. Tijdens de eisprong, “de zomer”, ben je het meest vruchtbaar en is er vaak sprake van een verhoogd libido. Hierna komt de premenstruele fase, “de herfst”. Wie last heeft van PMS of hormoonschommelingen, zal deze fase zeer goed herkennen: minder energie, somberheid, melancholie. Jammer genoeg duurt deze fase vaak het langst, zo geeft Braam aan. Hierna komt “de winter”, oftewel je menstruatie. Op de eerste dag zijn je hormoonlevels het laagst. Dat kan voor de een gepaard gaan met krampen en stemmingswisselingen, en voor de ander net met meer innerlijke rust, focus of zelfs een verhoogde pijngrens en prestatievermogen. Zo vertelt voormalig profwielrenner Leontien Van Moorsel dat ze (gepland) ongesteld was toen ze in 2003 het wereldrecord op de wielerbaan in Mexico-stad vestigde:
De premenstruele fase is kortom de fase waarin de meeste personen klachten hebben: maar liefst 77% volgens een bevraging van Women Inc. en Motivation. Ook opvallend is dat jonge vrouwen met ernstige menstruatieklachten minder vaak dan oudere vrouwen hulp zoeken, terwijl ernstige klachten kunnen wijzen op een aandoening. Toch is er nog veel te weinig kennis over menstruatie- en hormoongerelateerde klachten. Dat geldt niet alleen voor onderzoekers en artsen, maar ook mensen die zelf menstrueren zijn zich vaak maar weinig bewust dat de klachten of stemmingsschommelingen die ze ervaren mogelijk hormoongerelateerd zijn. Er is dus nood aan meer sensibilisering. Een dagboek bijhouden waarin je zowel fysieke klachten als je mentaal welzijn, energieniveau, libido en seksuele activiteiten in kaart brengt, kan helpen om inzicht te krijgen in je eigen menstruatiecyclus, zo wordt getipt in de podcast.
“Fix the system, not the women”
Women Inc. trok naar de Tweede Kamer om mannelijke politici te laten ervaren hoe heftig menstruatiekrampen kunnen zijn én om aandacht te vragen voor het gebrek aan kennis op het gebied van menstruatieklachten en -aandoeningen. Laurens Dassen (Volt), Nico Drost (ChristenUnie), Sjoerd Warmerdam (D66) en Joris Thijssen (PvdA) deden mee, waren met verstomming geslagen en hebben toegezegd om in actie te komen. “Mannen martelen,” grapt Rense, “dat is het enige wat helpt om dit voor elkaar te krijgen, om verandering teweeg te brengen.” Braam reageert bovendien dat de hevige reacties van de mannen haaks staan op hoe vrouwen over het algemeen menstruatieklachten minimaliseren.
Overgang
Over naar de overgang. In de laatste vijf minuten zoomt het duo nog even in op de overgang. Rense beschrijft het als een periode van zeven à tien jaar, waarin de vrouwelijke hormonen in snel tempo afnemen, wat heel wat consequenties heeft. Van opvliegers en minder energie, over een haperend geheugen, tot ‘doorlekken’ en hevigere menstruatie: bij iedere persoon gaat de overgang gepaard met andere kwaaltjes.
Volgens een onderzoek van TNO geeft zeven op tien personen aan dat de overgang invloed heeft op hun werk. Bovendien signaleert 45% dat ze hierdoor minder goed kunnen werken. Dat gaat niet per se over prestaties, maar ook over iemands welbevinden op het werk. Toch gaat, ondanks deze hoge cijfers, slechts 3% in gesprek met de werkgever.
Braam reageert dat de maatschappij in deze kwestie een belangrijke rol kan en moet spelen. Er bestaat al onderzoek naar maatregelen en beleid om rekening te houden met de overgang op de werkvloer. “We hebben die vrouwen immers nodig op de arbeidsmarkt,” vult ze aan. Flexibele werktijden en meer aandacht voor de temperatuur en ventilatie op de werkplek zijn bijvoorbeeld slechts enkele tips. Wie meer concrete handvatten zoekt, kan onder meer terecht op de website van Women Inc.
Podcast Focus wordt gemaakt op de NTR wetenschapsredactie door: Host: Lara Billie Rense | Redactie: Maartje Braam | Techniek: Sander Nieuwenhuijsen | Eindredactie: Gerda Bosman en Sander Nieuwenhuijsen
Lees meer over aflevering 1 over tegelijkertijd in transitie en in de overgang zijn, over aflevering 2 over genderspecifieke zorg in de psychiatrie en over aflevering 4 over de impact van hormonen op onze hersenen. Of ontdek de NTR documentaire, ook mte Lara Billie Rense als presentator, over de overgang:
Meer weten?
- RoSa thema: Genderdatakloof
- RoSa thema: Gezondheid, welzijn en veiligheid
- RoSa luistert: Podcast Focus over vrouwelijke hormonen en de overgang (1)
- RoSa luistert: Podcast Focus over vrouwelijke hormonen en de overgang (2)
- RoSa luistert: Podcast Focus over vrouwelijke hormonen en de overgang (4)
- RoSa kijkt: NTR documentaire over de overgang