02.12 | Spiking

Gepubliceerd op 02/12/2021

Van 25 november, sinds 2000 de Internationale dag tegen geweld op vrouwen, tot en met 10 december, de Internationale dag van de rechten van de mens, loopt de internationale campagne 16 dagen van activisme tegen gender gebaseerd geweld. Aanleiding genoeg voor RoSa om in deze Pers:pectief dieper in te gaan op een vorm van seksuele agressie die brandend actueel is: spiking, oftewel het toedienen van verdovende of intoxicerende middelen zonder toestemming, bijvoorbeeld door vermenging in drank.

De voorbije twee maanden volgden diverse berichten over incidenten van seksueel geweld in het uitgaansleven. Met voorvallen in België in onder meer Gent, Elsene en elders in het Brusselse Gewest, maar ook in meerdere steden in het Verenigd Koninkrijk, waaronder Edinburgh, Glasgow, Belfast, Birmingham, Nottingham, Manchester en Sheffield. Het gaat over ongewenst seksueel gedrag, aanranding en verkrachting. Een opvallende rode draad in de getuigenissen is de rol die spiking speelde in het geweld: slachtoffers en overlevers werden stiekem gedrogeerd. In de meeste gevallen deed de dader iets in het drankje, maar in het Verenigd Koninkrijk waren er ook steeds meer meldingen van spiking door het gebruik van een naaldenprik. 

Zowel in België als in het Verenigd Koninkrijk werden protestacties opgezet. Centrale eisen bij dit protest: 

• Stop met victim blaming, waarbij de verantwoordelijkheid van de feiten bij de slachtoffer wordt gelegd door “laat je niet spiken” advies
• Zet in op sensibilisering van alle jongeren en studenten (en niet enkel vrouwen of enkel mannen), en speel in op hun rol als omstanders
• Zet in op specifieke training van personeel in locaties waar drank wordt geserveerd zoals cafés en discotheken (herkenning, preventie, hulpverlening, …)
• Zet in op preventie en laat etablissementen in het uitgaansleven kritisch naar hun omkadering en aanbod kijken: wat kunnen zij doen als omstanders om voorvallen in de toekomst te vermijden, om daders af te schrikken én om zowel het veiligheidsgevoel als de effectieve veiligheid van iedereen te vergroten?
• Zet in op betere en meer toegankelijke hulpverlening voor elk mogelijk slachtoffer: neem iedereen ernstig, bied een veilige ruimte en context, en vang mensen op

Ook de vraag naar een sterker beleid dat individuele cafés en overige overstijgt evenals een betere omkadering en training van politie en het juridisch kader klinkt luid. 

Wat is spiking?

Spiking, het toedienen van verdovende of intoxicerende middelen zonder toestemming, is niet nieuw in het uitgaansleven. De drugs die worden toegediend dienen om slachtoffers verward, verzwakt en gedesoriënteerd te maken waardoor ze een gemakkelijker doelwit vormen om mee te lokken of te ontvoeren met als intentie verkrachting, aanranding of andere vormen van seksueel geweld. In die context wordt ook wel over “verkrachtingsdrugs” gesproken. Vaak voorkomende symptomen zijn spraakmoeilijkheden, zich niet goed voelen, geheugenverlies en verlies van kracht of onvermogen om bepaalde spieren te bewegen. De praktijk is dus niet nieuw, maar het hoge aantal meldingen bij politie, gedeelde getuigenissen en de publieke verontwaardiging die de afgelopen maanden zichtbaar werd op straat tonen dat het probleem brandend actueel is.

Terwijl de praktijk voornamelijk gebeurt door drugs of (extra) alcohol in iemands drankje te mengen, komt er momenteel in het Verenigd Koninkrijk een opvallend aantal meldingen binnen van spiking via injectie in het lichaam (needle spiking of naaldprikken). Door spiking via injectie kunnen daders krachtigere en sneller werkende (roes)middelen rechtstreeks in het bloed toedienen. Tussen 1 september en 23 oktober kreeg de Britse National Police Chiefs’ Council (NPCC) 198 meldingen van spiking via drank en 24 meldingen van spiking via injectie binnen. Slachtoffers geven aan zich tijdens of na een avondje uit erbarmelijk te voelen, de dag erna wakker worden zonder zich grote delen van de avond te herinneren én met een rode/paarse/blauwe plek, een bult of puntje op het lichaam die ze niet kunnen verklaren. Half november liep het aantal meldingen bij de NPCC van naaldprikken alleen al op tot 274 (periode september - half november). Dit gaat enkel om meldingen bij de politie. Het aantal online getuigenissen ligt een pak hoger en toont aan dat het probleem zich niet tot één land of regio beperkt.

Ook al worden er in wetenschappelijke kringen vragen gesteld bij de plausibiliteit dat needle spiking je overkomt, bevestigen de recente meldingen hoe hoog de nood is. Slachtoffers die hun ervaringen nu massaal delen willen geen paniek zaaien, maar eisen  betere sensibilisering en omkadering. 

Protest en verontwaardiging

Zowel in het Verenigd Koninkrijk als België werd er solidair en verontwaardigd gereageerd op de verschillende incidenten. Dat is niet verwonderlijk, vermits bepaalde recente onthutsende zaken in beide landen een schok veroorzaakten en nog steeds niet verwerkt zijn. Denk aan de aanranding van en moord op Julie Van Espen (2019) in België en de verkrachting van en moord op Sarah Everard (2021) in het VK. Deze cases toonden aan dat er nood is aan een andere blik op dergelijke vormen van geweld. Er is nood aan betere preventie, betere justitie en een beter beleid gericht op wat (potentiële) daders niet mogen doen, en niet op wat jonge vrouwen of andere potentiële slachtoffers ‘beter niet doen’. Zowel in het VK als in België heerst dan ook een duidelijk “no more” gevoel. 

Dat gevoel van “no more” geldt trouwens voor alle slachtoffers. Niet enkel jonge vrouwen kunnen  slachtoffer zijn van seksuele intimidatie en geweld. Het taboe rond mannen als (potentiële) slachtoffers van seksueel geweld speelt een belangrijke rol in hoe omstanders, professionals en hulpverleners omgaan met de thematiek. Jonge mannen worden bijvoorbeeld veel minder - of zelfs niet - gewezen op de gevaren van praktijken zoals spiking. Recent onderzoek van de UGent (2021) wijst echter uit dat niet enkel 2 op 5 vrouwen al fysiek seksueel geweld meemaakte, maar ook 1 op 5 mannen. Als we kijken naar verkrachting gaat het om 1 op 6 vrouwen en 1 op 20 mannen. Wie de afgelopen maanden onder de loep neemt, stelt vast dat 10% van de vrouwen en 6% van de mannen slachtoffer werd van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Uit cijfers van de Britse politiediensten blijkt dat van alle gerapporteerde voorvallen van spiking tussen 2015 en 2019 een aanzienlijk percentage werd gemeld door mannen: in Engeland en Wales 23.6%, in Schotland 18,1% en in Noord-Ierland zelfs 32%. In een recente Britse survey van Alcohol.org gaven 44% van de mannen aan (te vermoeden) dat hun drank ooit zonder hun medeweten gespiked werd (versus 56% van de vrouwen).

Er is nood aan een ruimere en meer intersectionele bril, op alle vlakken. In training van omstanders en professionals, in het sensibiliseren van jongeren, maar ook inzake berichtgeving en media. In Groot-Brittannië was er opvallend minder aandacht in de media voor recente gelijkaardige daden van geweld waar vrouwen van kleur het slachtoffer waren. Waar de case van Sarah Everard direct voorpaginanieuws was en op sociale media fervent werd gedeeld, was dat bijvoorbeeld voor de ontvoering en moord van Sabina Nessa veel minder het geval. Ook elders is dit mechanisme waar te nemen. Als het gaat over media coverage spreekt men ook wel van het “verdwenen witte vrouwen syndroom”. Deze term werd voor het eerst gehanteerd in 2004 door wijlen Amerikaanse journalist Gwen Ifill. 

Gelukkig wordt die kritiek meegenomen in het protest, al is het in verschillende vormen. In de Reclaim the Night campagne die in het VK loopt, ligt de focus wel degelijk op het samenkomen tegen geweld van mannen op vrouwen, maar staat solidariteit onder vrouwen centraal en kaarten de protestmarsen pijnpunten aan zoals bijvoorbeeld het onderbelichten van cases zoals die van Sabina Nessa. 

Wat de voorvallen van de voorbije maanden verder met elkaar gemeen lijken te hebben, is dat het gaat om incidenten die zich heel specifiek afspelen in het uitgaansleven gericht op studenten. The Tab, een Britse website gefocust op jongeren en het studentenleven, voerde een bevraging uit over spiking. Meer dan 11% van de studenten antwoordde daar “ja” op de vraag “Since the start of this university year, do you believe you have been spiked?”. Wanneer er wordt gepeild naar vermoedens dat een vriend.in of kennis al eens gespiked werd in diezelfde periode antwoordde 50% bevestigend. 

Bij gevallen van seksueel geweld in het uitgaansleven is victim blaming nooit veraf. Zowel bij daders, omstanders maar ook politie, hulpverlenende diensten en gerechtelijke instanties is deze reactie waar te nemen.

Reacties naar slachtoffers en overlevers in de trend van “wat had jij anders kunnen of moeten doen?” blijven schering en inslag, op alle niveau’s waar hulp gezocht wordt. Tips en tricks lijken zich in het huidige beleid dan ook vooral te richten op “laat je niet spiken”-advies, zoals “bedek je drankje en verlies het niet uit het oog”. 

Wat kan het uitgaansleven doen?

(Girls) Night In

In het Verenigd Koninkrijk werd eind oktober massaal opgeroepen tot een tijdelijke boycot van het uitgaansleven als signaal dat er nood is aan meer en betere maatregelen die de veiligheid en het veiligheidsgevoel van het publiek verhogen. De eerste Girls Night In actie, een initiatief van een aantal Schotse studenten, kwam er in Edinburgh op 17 oktober. 

Onder de boodschap “we voelen ons niet veilig zolang de bars en discotheken daders de gelegenheden bieden om te spiken” riepen ze studenten op om op 28 oktober thuis te blijven. Niet omdat ze iedereen willen motiveren om niet meer te gaan feesten, wel omdat ze een duidelijk signaal willen geven naar de uitbaters van cafés en clubs: “vergroot onze veiligheid en we komen terug”. 

Het collectief wil input bieden aan uitbaters van locaties waar drank wordt geserveerd over hoe ze preventief een veiliger klimaat kunnen creëren, en wil hen en hun personeel aanzetten tot actie: Hoe veilig is onze plek? Wat doen wij? Wat kunnen wij doen? Girls Night In sluit zich zo aan bij de steeds luider klinkende oproep dat we weg moeten van victim blaming tips à la “hoe niet gespiked te worden” (individuele verantwoordelijkheid van mogelijke slachtoffers) en terug naar “hoe kunnen wij een veiligere omgeving aanbieden, en spiken voorkomen en ontmoedigen?” (structureel niveau van preventie). Daarnaast wil de actie studenten sensibiliseren over hoe spiking (en de effecten ervan) te leren herkennen bij zichzelf en anderen. 

De Girls Night In campagne baseerde haar suggesties op goede praktijken en de input van hun volgers. Concreet ligt de focus op: 

• betere beveiliging
• beter getrainde bewaking en controles aan de deur én binnen
• duidelijkheid inzake acties naar (potentiële) daders
• betere medische en psychosociale hulpverlening en ondersteuning voor (potentiële) slachtoffers
• beter beleid inzake mensen veilig terug thuis krijgen

De actie is een initiatief van vrouwelijke studenten die vooral ervaring hadden met vrouwelijke slachtoffers. Met de naam van de campagne maakten ze een zinspeling op de  frequent gebruikte catchphrase “Girls Night Out”. Na kritiek over het gebrek aan diversiteit in de representatie van (potentiële) slachtoffers werd de campagne waar die elders werd opgepikt hernoemd naar “Night In”. Momenteel schuift het oorspronkelijke collectief ook de hashtag #NightInCampaign naar voren om de campagne inclusiever te maken.

Uit deze campagne groeiden verschillende lokale Night In acties verspreid over het Verenigd Koninkrijk. Duizenden studenten sloten zich aan en bleven thuis. Sommige cafés en discotheken sloten in solidariteit hun deuren, anderen bleven zo goed als leeg of gaven hun vrouwelijk personeel een avond vrij. In lijn met de boycot werden ook quiet nights en sober nights georganiseerd. 

Ask for Angela

In het Verenigd Koninkrijk loopt sinds 2016 de Ask for Angela campagne. Deze campagne wordt ingezet in het uitgaansleven met als doel seksuele intimidatie en seksueel geweld te voorkomen en (potentiële) slachtoffers te helpen. Mensen worden aangeraden om, als ze zich niet veilig voelen, naar “Angela” te vragen, een fictief personeelslid. Het personeel kan daarop dan handelen door de persoon in veiligheid te brengen/te ondersteunen en/of de persoon die werd aangeduid als mogelijke bedreiging - afhankelijk van de context en de specifieke klacht - te vragen om de bar te verlaten of deze aan te geven bij de politie. In de etablissementen waar de campagne wordt toegepast hangen in alle sanitaire blokken affiches zodat bezoekers weten dat het personeel hiervoor getraind is. De campagne kreeg al navolging in andere landen. Zo vraag je in de VS best naar een “Angel Shot” en voegden ze er zelfs extra verborgen boodschappen aan toe: "neat" (help je me even naar mijn auto?), "on the rocks" (kun je een taxi voor me bellen?), of "with a lime" (bel aub de politie). Op Instagram kan je terecht voor meer informatie over Ask for Angela in België. Op verschillende plaatsen in België worden alternatieven op deze campagne toegepast en gecommuniceerd. 

Diverse waaier aan potentiële maatregelen

Hieronder alvast een aantal maatregelen die in de diverse campagnes naar voren geschoven worden als tips voor uitbaters in het uitgaansleven. Focus ligt op preventie, hulpverlening en het ontmoedigen van daders.

• Voorzie gratis en proactief materiaal waar glazen en flesjes mee bedekt kunnen worden zodat het spiken van drankjes bijna onmogelijk wordt (anti-spiking devices, deksels, folie, ...)
• Voorzie doorzichtige glazen en bekers zodat wijzigingen in drankjes goed zichtbaar zijn (verandert de kleur? zakt het ijs? staat er schuim op? is de consistentie anders? …)
• Zet (extra) personeel in om drankjes die onbeheerd worden achtergelaten zo snel mogelijk te verwijderen.
• Bied gratis testing kits (en specifiek drink spiking tests) aan en hou ze constant ter beschikking, ondanks de beperkingen van deze testsets (op welke drugs testen ze en hoe effectief zijn ze?). Zet ze ook proactief in bij random tests van drankjes die onbeheerd worden achtergelaten
• Zet in op het (her)trainen van personeel (vb. aan de deur en aan de bar) om incidenten te leren herkennen (wat is spiking? Hoe gebeurt het? Met welk doel wordt het gedaan? Wat zijn symptomen?), maar ook: hoe inzetten op het creëren van een veilige(re) omgeving voor je publiek? hoe (medische) hulp verlenen aan iemand die aangeeft misschien gespiked te zijn?
• Denk na over het personeel dat aan je bar werkt of bij de beveiliging: ken je die mensen? deed je een background check? is het een divers team?
• Voorzie voldoende camera’s in de verschillende ruimtes waar drank wordt gemixt, aangeboden en genuttigd
• Voorzie de nodige medische hulpverlening om slachtoffers te helpen (vb. spiking tests, drug tests, …) met  focus op een veilige ruimte, ondersteuning en begrip. Een zorgteam of aanspreekpunt kan interessant zijn.
• Maak de weg naar huis veilig. Niet enkel fysiek door goed verlichte fietspaden of duidelijk aangegeven plaatsen om op een taxi te wachten, maar ook mentaal door mensen niet alleen - of met onbekenden - te laten vertrekken als ze daar niet meer toe in staat lijken.
• Maak je veiligheidsbeleid duidelijk en makkelijk herkenbaar voor zowel je personeel als je publiek. Maak gebruik van safe words (zoals in de Ask for Angela campagne). Hetzelfde geldt voor een preventief anti-intimidatiebeleid. 
• Signaleer dat er strikt en hard zal worden opgetreden tegen daders: van niet meer binnen mogen in het etablissement tot het verwittigen van de politie (in het VK kan je tot 10 jaar celstraf krijgen voor spiking).
• Voer geregeld controles uit naar drugs en documenteer welke drugs in beslag worden genomen om te zien of er specifiek verdovende middelen bij zijn.
• Voorzie polsbandjes waarop mensen contactgegevens kunnen opgeven in noodgevallen.
• Controleer alle zakken en tassen op drugs, en specifieke toedieningsmethoden en -middelen (vb. naalden). Niet enkel die van mannen, niet enkel die van zwarte mannen,… alle zakken en tassen. 
• Communiceer een strikt en duidelijk aangegeven geen drugsbeleid
• Zet in op technologie, bijvoorbeeld een notificatieservice in de app van je etablissement die feestvierders automatisch een bericht stuurt wanneer ze vertrekken met een boodschap als “Kom veilig thuis. Indien je je niet veilig voelt, spreek iemand van ons personeel aan voor je vertrekt.”
• Zet in op beter toezicht, indeling en controle van toiletruimtes.
• Stel een duidelijk aanspreekpunt aan voor vragen en bezorgdheden met betrekking tot veiligheid.
• Stap af van de notie dat het aan je publiek is om “te voorkomen dat ze gespiked worden”, maar geef toch duidelijke richtlijnen mee aan je bezoekers die jullie beleid kracht kunnen bijzetten, zoals:
• Raad aan om niet alleen naar buiten of binnen te gaan
• Verspreid informatie over hoe je publiek gevolgen van spiking bij zichzelf of anderen kunnen herkennen (verwarde toestand, ernstiger dronkenschap dan gewoonlijk, remmingen die wegvallen, misselijkheid en duizeligheid, moeite met spreken, …)
• Wijs ze op aanspreekpunten of veilige ophaalzones

Last but not least: ga op zoek naar organisaties om mee samen te werken om de thematiek bespreekbaar te maken onder je personeel, om te zien welke maatregelen jullie kunnen treffen of waar training aangeboden wordt. In het VK is er een organisatie die zich specifiek richt op het tegengaan van spiking en inzet op preventie om voorvallen te voorkomen: Stamp Out Spiking. In België zetten organisaties zoals Sensoa, vzw zijn en ZIJkant in op diverse aspecten van seksueel grensoverschrijdend gedrag, van het leren herkennen tot wat je kan doen als omstander met de campagne #WijGrijpenIn. Daarnaast is er Punt vzw, het advies- en informatiecentrum rond seksueel grensoverschrijdend gedrag. Deze organisatie zet zich specifiek in voor een betere ondersteuning van mensen die in aanraking komen met seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Balance ton bar/ontmasker je bar

Dit advies gericht aan uitbaters houdt echter geen rekening met het feit dat ook personeelsleden van een café daders kunnen zijn. Zo werd in Elsene een barman van café El Café beschuldigd van het drogeren en verkrachten van twee vrouwen. Dat deze daarop niet zou zijn ontslagen, maar gewoon overgeplaatst werd naar een ander café, Waff, zorgde voor heel wat commotie op sociale media.

Eén van de protestacties die er kwam is Balance ton Bar, vrij vertaald als “ontmasker je bar” in navolging van de eerdere “Balance ton porc/violeur” oftewel “ontmasker je verkrachter of aanrander” tijdens de eerste #MeToo golf van 2017. Op de Instagram-account van het initiatief worden mensen opgeroepen om (eventueel anoniem) hun ervaringen te delen. Daar volgden al snel meer dan dertig klachten over El Café, Waff of de barman in kwestie. 10 en 11 oktober werd dan ook opgeroepen om beide cafés te boycotten. Op 14 oktober volgde een mars, waar naar schatting zo’n 1.300 mensen aan deelnamen. Een week later volgde een tweede betoging. Ondertussen kende Balance ton Bar al regionale navolging in ons land alsook in diverse grote steden in Frankrijk, zoals Lyon, Parijs, Lille en Montpellier. 

Begin november volgde een algemene boycot in Brussel. De vzw Les Sous-Entendues riep op om op vrijdag 12 november niet uit te gaan in de regio. Met hun Nightlife Blackout eisten ze meer en betere aandacht voor seksueel geweld in het uitgaansleven. De notie Safe Café werd naar voren geschoven als een koepelterm voor een veilige horeca-omgeving, voorbij “het individuele café”. 

Plan van aanpak

Christos Doulkeridis, de burgemeester van Elsene, reageerde op de incidenten - en het protest dat erop volgde - met de belofte dat er in 2022 werk zal worden gemaakt van wat wordt omschreven als vrouwvriendelijke uitgaansbuurten. 

Experts, vrouwenorganisaties en vrouwen zelf zullen worden bevraagd om na te gaan welke ingrepen een verschil kunnen maken. Cafés en clubs zullen op basis van die aanbevelingen ingrepen moeten uitvoeren om de veiligheid in hun etablissement te verhogen. 

Ook in Gent werd meermaals geprotesteerd afgelopen maanden. Begin november volgde een grootschalige betoging waarbij betogers een open brief over de verkrachtingscultuur in het uitgaansleven aan het Gentse stadsbestuur overhandigden. Het initiatief kwam van Meldet, een in Gent gebaseerde organisatie die strijdt tegen seksuele intimidatie en seksueel geweld, opgestart door twee caféuitbaters. De petitie werd ondertekend door meerdere cafés in het Gentse. Ook bij heel wat uitbaters leeft de vraag naar goede praktijken en oplossingen. 

Daarop volgde een overleg tussen de stad, politie, stadsdiensten en horeca waarna steun aan het meldplatform werd beloofd alsook een taskforce rond seksuele intimidatie met coördinator. De stad gaat ook inzetten op opleidingen voor horecapersoneel en omstanderstrainingen. Verder plant het Gents bestuur vanaf nu regelmatig overleg rond de problematiek van seksuele agressie in het uitgaansleven. Er is duidelijk draagvlak om mee na te denken over oplossingen, maar het pijnpunt, volgens de actievoerders, blijft: wat doen we in tussentijd, tot die hervormingen er komen en/of hun resultaat zichtbaar zal zijn? Een grote drempel is het gebrek aan middelen, kennis en training bij politiediensten om met gevallen van spiking en seksueel geweld om te gaan. Verder pleiten manifestanten ook voor een betere ondersteuning van bestaande initiatieven die hun meerwaarde hebben aangetoond, zoals Punt vzw, Meldet of de diverse Zorgcentra.

Ook overkoepelend bogen ministers zich over de problematiek en de nood aan een sterker beleid. Eind oktober volgde een overleg tussen minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld), minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) en staatssecretaris voor Gendergelijkheid Sarah Schlitz (Ecolo). In afwachting van een veel breder nationaal actieplan ter bestrijding van gendergerelateerd geweld, kwamen de ministers overeen een aantal maatregelen sneller in te voeren (efficiëntere verzameling van bewijsmateriaal bij seksueel geweld, grotere zichtbaarheid van de zorgcentra voor seksueel geweld (ZSG) en betere opvang van de slachtoffers). Ook komt er een specifiek project gericht op het dichten van de kloof tussen het aantal getuigenissen online en het aantal meldingen bij de politie en/of zorgcentra. In tussentijd kwamen er in november wel twee nieuwe zorgcentra bij, in Antwerpen en in Charleroi. Bedoeling is dat die uitbreiding wordt verdergezet. 

Momenteel wordt het gebruik van zogenaamde verkrachtingsdrugs niet vermeld in Vlaamse en Brusselse actieplannen inzake gendergerelateerd geweld. Het is momenteel nog onduidelijk of dit in nieuwe actieplannen wel het geval zal zijn. In het Verenigd Koninkrijk geldt het gebruik van verdovende of intoxicerende middelen momenteel als een verzwarende omstandigheid, met een celstraf tot 10 jaar als gevolg.  Maar ook daar is er een sterke vraag naar meer en beter beleid. Zo werd een petitie op tafel gelegd “to make it a legal requirement for nightclubs to thoroughly search guests on entry”. De petitie kreeg meer dan 173.000 handtekeningen. Op 8 november werd er gedebatteerd over de petitie met de volgende uitkomst: 

In het VK werden daarnaast diverse grootschalige politieonderzoeken opgezet naar de incidenten waarbij sprake was van spiking (via injectie).

Ondanks het stijgend aantal meldingen van spiking, valt  het erg lage aantal of het uitblijven van veroordelingen op. Tussen 2013 en 2018 volgde, volgens cijfers van Police Schotland, geen enkele veroordeling voor drink spiking. Deze tendens wordt bevestigd in recentere cijfers van elders in het Verenigd Koninkrijk in 2021. Avon and Somserset Police behandelde sinds 2016 maar liefst 486 meldingen van spiking met slechts 27 arrestaties tot gevolg. Geen enkele veroordeling volgde. Dat schrikt daders mogelijk te weinig af, ondanks de strafmaat: celstraf tot 10 jaar. Ook slachtoffers voelen zich door deze statistieken niet voldoende gesteund. 98% van de slachtoffers geeft aan hierdoor geen melding bij de politie te maken, zo stelt Stamp Out Spiking UK. Het gebrek aan degelijke hulpverlening bij en opvolging van spiking incidenten blijkt al langer een probleem. 

Seksueel geweld na spiking blijkt daarnaast erg moeilijk te vervolgen. Slachtoffers hebben vaak black outs, lijden aan geheugenverlies en weten pas dagen later of zelfs niet meer wat er effectief gebeurd is. Bovendien verdwijnen de middelen erg snel uit je bloed. Meer dan in eender welke andere gevallen van seksuele agressie geldt: hoe sneller de aanklacht, hoe meer kans op vervolging.

Wanneer daders alsnog worden gevat, wordt al te snel gesteld dat er inderdaad seks was, maar dat dit met wederzijdse toestemming gebeurde. Ook hierin zien we een shift in beleid, ook in België. In een aantal rechtszaken oordeelden rechters  dat “een slachtoffer dat onder invloed is van drugs of alcohol – door eigen toedoen of onvrijwillig – geen toestemming kan geven voor een seksuele handeling” (De Standaard, 23/10/2021). Momenteel ligt er in België een nieuw voorontwerp op tafel om het seksueel strafrecht te hervormen. Centrale focus is om de notie van toestemming duidelijker en strikter af te lijnen. Zo kan toestemming ook ingetrokken worden, en geldt vooral dat de afwezigheid van toestemming gelijk staat aan géén toestemming. In het voorstel worden ook strengere straffen gevraagd (tot maximum 15 jaar) voor verkrachting na het toedienen van verdovende of ‘weerloos makende’ middelen. Verder relevant voor incidenten van spiking is dat er bij de afname van de set seksuele agressie een grotere alertheid zal gevraagd worden wat betreft de mogelijke aanwezigheid van alcohol en/of drugs bij het slachtoffer. 

Preventief moet ook op potentiële daders ingezet worden. Een recent onderzoek van de Britse University of Kent (2021, koepel van twee verschillende surveys) ondervroeg mannelijke studenten naar hoe ze dachten over seksuele agressie en naar de mate waarin ze verschillende vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag pleegden. Uit de resultaten kwam naar voren dat zij die ooit seksueel grensoverschrijdend gedrag hadden gesteld ook vaak zogenaamde “verkrachtingsmythes” onderschreven en er anderzijds denigrerende visies ten aanzien van vrouwen op na houden.

Programma’s en sensibiliseringscampagnes die inzetten op het doorbreken van dergelijke mythes en visies zijn dan ook onontbeerlijk in het verminderen van seksuele intimidatie en geweld. Hetzelfde geldt voor het centraliseren van toestemming in het spreken over seksualiteitsbeleving.

Dat laatste blijft voor debat zorgen. Zelfs bij “pro-gendergelijkheid” gezinden zijn commentaren als “ze zei niet nee”, “ze vond het laatst wel leuk”, “meestal scoor ik hiermee” of “je kan halverwege echt niet één keer veranderen van mening” niet zeldzaam. De nood om een beter zicht te krijgen op wie (potentiële) daders zijn en wat hen tot dergelijke feiten aanzet is ook in Vlaanderen en België hoog. In Vlaanderen is er MoveMen, een initiatief van RoSa vzw en vzw Zijn dat sensibiliseert en informeert over stereotypen en schadelijke opvattingen over mannelijkheid en hoe deze opvattingen in relatie staan tot gender(on)gelijkheid, relaties, discriminatie, privileges en geweld.

Waar kan ik terecht?

Met vragen over seksuele intimidatie of seksueel geweld gelinkt aan het toedienen van verdovende of intoxicerende middelen kan je terecht bij onder meer:

• de verschillende zorgcentra  na seksueel geweld 
• 1712, de professionele hulplijn voor vragen over geweld, misbruik en kindermishandeling
• Punt vzw, het advies- en informatiecentrum seksueel grensoverschrijdend gedrag

In de pers:

• 3.000 mensen betogen tegen geweld op vrouwen in Brussel (VRT NWS, 28/11/2021)
• 274 Reports But Zero Confirmed Cases: What We Know About 'Needle Spiking' in the UK (VICE, 16/11/2021)
• #Balancetonbar: un collectif féministe lance un appel au boycott des bars et clubs ce vendredi à Bruxelles (La Libre Belgique, 12/11/2021)
• Mikael werd gedrogeerd en verkracht (VRT NWS, 12/11/2021)
• Mars tegen seksueel geweld in Gent, luister naar hun eisen (De Wereld Morgen, 09/11/2021)
• Sabina Nessa was killed walking in London. Women are asking: Where is the outrage when the victim isn’t White? (The Washington Post, 23/09/2021)
• Drink spiking: Do men know enough? (BBC News, 07/01/2020)

Meer weten?

• Pers:pectief 22/04/2021: Seksueel geweld in het strafrecht
• Pers:pectief 11/02/2021: De kracht van feministisch straatprotest
• Pers:pectief 25/11/2020: Geweld en moord op vrouwen uit vrouwenhaat
• Gender in de Pers 11/06/2020: Straatintimidatie
• Gender in de Pers 13/05/2020: De strijd tegen seksueel geweld en femicide, een jaar na de moord op Julie Van Espen
• RoSa’s thema: Geweld en discriminatie
• RoSa schrijft: 25.11 | Internationale dag tegen geweld op vrouwen
• RoSa schrijft: Er bestaat geen verkeerd moment op de verkeerde plaat
• RoSa luistert: Wat als het jouw dochter was? Over selectieve verontwaardiging bij seksueel geweld

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Making spaces safer : a guide to giving harassment the boot wherever you work, play, and gather / Shawna Potter, 2019 - RoSa-ex.nr.: EI a/236
• Hoe legaal te flirten? Een gids voor vrouwen mannen over seksueel geweld en #MeToo / Liesbet Stevens, 2019 - RoSa-ex.nr.: FI c/78
• Waar we over praten als we over verkrachting praten / Sohaila Abdulali, 2019 - RoSa ex.-nr.: FIII a/271 
• Rape: From Lucretia to #MeToo / Mithu Sanyal, 2019 - RoSa-ex. nr.: FI a/532
• Not That Bad: Dispatches From Rape Culture / Roxanne Gay, 2018 - RoSa-ex.nr.: FIII a/268
• Alleen ja telt / Liesbeth Kennes, 2018 - RoSa-ex. nr.: FIII a/266
• Missoula: verkrachting en het rechtssysteem in een universiteitsstad / Jon Krakauer, 2016 - RoSa-ex.nr.: FIII g/46
• Sexual Violence As An International Crime: Interdisciplinary Approaches / Anne-Marie De Brouwer (e.a.), 2013 - RoSa-ex.nr.: FIII c/14

Hoofdafbeelding: Ambitious Creative Co. - Rick Barrett on Unsplash
Banner: Jibril Wang on Unsplash

#Pers:pectief #Spiking #SeksueelGeweld #Drogering #Strafrecht #MeToo #RoSaschrijft