hier komen promoties & acties

Herfst 2023: Genderdatakloof

De Uitgelezen is RoSa’s driemaandelijkse nieuwsbrief waarmee we iedere keer boeken rond een specifiek thema in de kijker zetten. We nemen een kijkje in onze collectie om te bepalen welke relevante thema’s minder aanwezig of onderbelicht zijn in het maatschappelijk debat in onze contreien. Voor deze herfsteditie kozen we voor het onderwerp genderdatakloof.

Gepubliceerd op 21/09/2023

De laatste jaren is er groeiende aandacht, zowel in de academische wereld als op politiek niveau, voor de genderdatakloof. Wat is dat precies? Hoe is deze kloof ontstaan? Wat zijn de gevolgen hiervan op verschillende domeinen van de samenleving? En wat is juist het verschil tussen deze ‘gender data gap’ en ‘gender data bias’?

Genderdatakloof en gender bias

De genderdatakloof verwijst naar een historisch gegroeide, maar aanhoudende leemte in onze kennis ten gevolge van een zogenaamde gender bias. Voor deze laatste term bestaat tot op heden nog geen courante Nederlandse vertaling, maar het gaat over het systematisch bevooroordelen van een specifieke groep, in de praktijk vaak mannen, op basis van gender. Het gaat hierbij voornamelijk over onbewuste, impliciete processen. Bias betekent zoveel als een vooringenomenheid, een vertekening van de realiteit, een systematische denkfout die de ene groep bevoordeelt en de andere mogelijk schaadt. In de context van de genderdatakloof gaat het veelal over de afwezigheid of regelrechte uitsluiting van vrouwen, non-binaire, trans en genderdiverse personen in onderzoek, en de impact daarvan op beleid, structuren, producten, diensten en maatschappelijke normen. Het gaat dus over gebrek aan data over genderverschillen.

Data, zo schrijft de Britse journalist en auteur Caroline Criado Perez die zich voor haar boek Invisible Women (2019) in het onderwerp verdiepte, is gewoon een ander woord voor informatie en informatie heeft verschilllende bronnen. Zo is statistiek een vorm van informatie, maar menselijke ervaringen zijn dat eveneens. In de brede zin gaat de genderdatakloof dus niet alleen over het gebrek aan aandacht voor genderdiversiteit in wetenschappelijk onderzoek, maar bijvoorbeeld ook over het gebrek aan genderdiversiteit in een panelgesprek, in de politiek, in een raad van bestuur, in het topmanagement van een bedrijf of organisatie, kortom in invloedrijke of machthebbende functies. Een bijna lachwekkend, maar ook pijnlijk voorbeeld: in 2014 bracht Apple met veel toeters en bellen een gezondheidstracker-app uit die beloofde ‘opmerkelijk uitgebreid en alomvattend’ te zijn. Wat de mannelijke makers van de app echter niet bedacht hadden, maar vrouwelijke gebruikers en recensenten in een mum van tijd opmerkten en bekritiseerden, was dat de app geen functionaliteit had om je menstruatiecyclus bij te houden. Dit voorval toont aan dat een product meer kans heeft om effectief ‘alomvattend’ te zijn wanneer een diverse groep mensen betrokken wordt in ontwikkelingsprocessen en testfases. Onderzoek bevestigt deze bevinding: diverse teams, zeker bovenaan de top, vormen de sleutel voor betere producten, betere diensten en beter beleid. Interne diversiteit levert namelijk waardevolle informatie op over de diverse ervaringen en noden van de bevolking, en kan hier dan ook beter op inspelen.

De genderdatakloof ontstaat onder meer doordat men er - nog altijd en maar al te vaak - van uitgaat dat de perspectieven, ervaringen en noden van mannen (kunnen) gelden voor iedereen. Die aanname noemt men ook wel male bias.

De perspectieven, ervaringen en noden van vrouwen worden omwille van diverse redenen vaak over het hoofd gezien: dit kan (onbewust en onbedoeld) gebeuren omdat er simpelweg geen vrouw bevraagd wordt of aan tafel zit die kan wijzen op een gender- of seksespecifieke behoefte waar mannen niet mee geconfronteerd worden, maar evengoed omdat men er bijvoorbeeld in medische proeven vanuit gaat dat de hormonale schommelingen die de menstruatiecyclus teweegbrengt in vrouwelijke lichamen de resultaten van een studie beïnvloeden. Die schommelingen vormen nochtans een biologische realiteit voor ongeveer de helft van de bevolking. Wanneer medische proeven vrouwen om deze reden uitsluiten - omdat het de resultaten kan ‘vertekenen’ - zijn de resultaten van de studie zelf in feite vertekend: ze representeren enkel de effecten op mannen, maar worden voorts wel vaak veralgemeend. Dit resulteert vaak in geneesmiddelen of medische behandelingen die enkel op mannelijke lichamen getest zijn, en mogelijk andere, kwalijke, of zelfs gevaarlijke, effecten kunnen hebben op vrouwelijke lichamen.

Nog een probleem dat bijdraagt aan de genderdatakloof is het feit dat wanneer de respondenten in pakweg een sociologische studie wél divers en dus representatief zijn voor de volledige samenleving, de data vaak niet gedifferentieerd worden op basis van biologisch geslacht of genderidentiteit. Als er dan al data verzameld worden van een diverse groep, worden de resultaten of antwoorden niet zodanig gesplitst opdat sekse- of genderverschillen geïdentificeerd kunnen worden. Dat geldt bovendien ook voor andere identiteitskenmerken. Wanneer datasets niet worden gedifferentieerd op basis van identiteitskenmerken, zullen onderzoekers bijvoorbeeld niet kunnen vaststellen of vrouwen mogelijk andere tot ronduit tegengestelde noden hebben dan mannen op het vlak van openbaar vervoer. Zonder aandacht voor mogelijke gender- en sekseverschillen in onderzoek, wordt in het beste geval (dat wil zeggen: met een evenwichtige poule participanten) een gemiddelde voorgesteld als een one-size-fits-all oplossing. Op die manier kan beleid, maar ook een product of dienst al eens tekortschieten want in feite worden zo de noden van geen enkele doelgroep volledig beantwoord.

De genderdatakloof ontstaat dus omwille van diverse redenen, en is tegelijkertijd oorzaak en gevolg van male bias, namelijk de aanname dat mannen de volledige bevolking (kunnen) vertegenwoordigen en hun perspectieven, ervaringen, kenmerken en behoeften als universeel worden beschouwd.

In deze uitgelezen

Voor iedere Uitgelezen duiken we in onze collectie om te zien welk materiaal beschikbaar is rond het gekozen thema en welke boeken we kunnen aankopen. Onderaan deze pagina vind je zowel een aanwinstenlijst met alle recente aankopen van de RoSa-bib als een leeslijst met titels over de genderdatakloof die (binnenkort) in onze bibliotheek te vinden (zullen) zijn.

In deze nieuwsbrief vind je een vijftiental korte en twee langere besprekingen van boeken. Met de besprekingen willen we een voorproefje geven van de inhoud en je hopelijk aansporen om het boek te lezen. Voor de twee langere besprekingen van onze categorie RoSa leest kozen we twee nieuwe klassiekers over de genderdatakloof van toonaangevende wetenschapsjournalisten: Onzichtbare vrouwen: waarom we leven in een wereld voor en door mannen ontworpen (2019) van Caroline Criado Perez, en Inferior: How Science Got Women Wrong – And the New Research That’s Rewriting the Story (2017) van Angela Saini.

In de categorie RetroRoSa halen we een bijzondere, historische parel van onder het stof. Deze keer kozen we voor The Hidden Malpractice: How American Medicine Mistreats Women, een boek van Gena Corea uit 1988. Gena Corea is een Amerikaanse journalist en auteur met een missie: de wanpraktijken ten opzichte van vrouwen in de medische wereld blootleggen en aan de kaak stellen. 

Ook belichten we een RoSa rolmodel aan de hand van een kort portret. Die eer valt Alice Chenoweth Day (1853-1925) te beurt, beter bekend onder haar pseudoniem Helen Hamilton Gardener. Zij is een Amerikaanse autodidact, auteur, ambtenaar en vrouwenrechtenactivist die zich inzette voor de suffragettebeweging in de Verenigde Staten in de jaren 1880, 1890. Zij krijgt een speciaal plekje in deze Uitgelezen over de genderdatakloof omdat ze het opnam tegen seksistische vooroordelen in wetenschap, een domein dat destijds enkel voor mannen toegankelijk was.

Voor de categorie RoSa kijkt kozen we voor een aantal TEDxTalks over de genderdatakloof in (medisch) onderzoek, de ontwikkeling van medische apparaten en zorgverlening.

Tot slot zetten we een bezoeker in de kijker, of liever bezoekers: op 23 augustus organiseerde RoSa vzw samen met Rebelle een zineworkshop in haar bibliotheek. Tijdens onze workshop lieten bezoekers hun creativiteit los op verouderde literatuur en beeldmaterialen uit de RoSa-bib. Het resultaat? Een avond gevuld met snoepjes, levendige discussies over de Barbie-film en mooie zines met een kritische feministische inslag. Voor herhaling vatbaar dus.

RoSa leest

Een groot deel van de kennis bij RoSa is opgebouwd op basis van onze zorgvuldig gecreëerde en unieke bibcollectie vol non-fictie literatuur over gender en feminisme. Nu we voor deze Uitgelezen kozen om ons te verdiepen in de genderdatakloof, een relatief onbekend en onderbelicht onderwerp, selecteerden we twee populaire boeken die dit onderwerp op laagdrempelige, maar genuanceerde manier nader toelichten. Het eerste boek is Onzichtbare vrouwen: waarom we leven in een wereld voor en door mannen ontworpen (2019) van Caroline Criado Perez. Ook de originele Engelstalige versie is beschikbaar in onze bibliotheek. Vervolgens zetten we Inferior: How Science Got Women Wrong - And the New Research That’s Rewriting the Story (2017) van Angela Saini.

Onzichtbare vrouwen - Caroline Criado Perez

Het veelvuldig bekroonde en vertaalde boek Invisible Women van de Britse feminist, activist en journalist Caroline Criado Perez werpt een licht op de zogenaamde gender data gap, oftewel de genderdatakloof. Aan de hand van een indrukkende hoeveelheid onderzoek, her en der aangevuld met getuigenissen en herkenbare voorbeelden, vraagt Criado Perez aandacht voor de impact van de aanhoudende mannelijke norm en het gebrek aan gendergedifferentieerde data in onderzoek. Die leiden namelijk niet alleen tot hiaten in onze kennis over gegenderde ongelijkheden, maar evenzeer tot gebrekkig, zelfs ronduit dodelijk beleid in tal van domeinen: van geneeskunde, gezondheid en veiligheid, over technologie, transport en stadsplanning, tot belastingen, duurzaam ontwikkelingswerk en rampenbestrijding. Criado Perez’ toegankelijke en onthullende analyse is een overtuigend pleidooi om de systematische bias in onderzoek weg te werken en de daaruit voortvloeiende discriminatie tegen vrouwen tegen te gaan. 

Inferior: How Science Got Women Wrong - Angela Saini

Vrouwen zijn eeuwenlang uit het mannelijke domein van de wetenschap geweerd: enerzijds werd hun veronderstelde inferieure intelligentie aangehaald als reden om hen buiten te sluiten, anderzijds werd de wetenschap een machine die munitie ontwikkelde om de inferieure intelligentie van vrouwen te ‘bewijzen’. Diezelfde ironie vinden we ook vandaag nog in de manier waarop er naar vrouwen gekeken wordt in onderzoek: enerzijds blijken sekseverschillen een razend populair onderzoeksveld, in de woorden van Saini: “a field that has left few stones unturned in its quest for evidence” (p. 88). Er worden bijzonder grote sprongen gemaakt op basis van observaties in twijfelachtig onderzoek over de zogenaamde natuurlijke aard van vrouwen en mannen, die inherent verschillend zouden zijn. Anderzijds wordt er maar al te vaak vanuit gegaan dat het volstaat om enkel mannen te testen in pakweg medisch of sociologisch onderzoek, alsof hun lichamen en hun perspectieven een universele norm vertegenwoordigen.

In Inferior duikt bekroond journalist Angela Saini in de onderliggende wetenschap die op zijn zachtst uitgedrukt gebrekkig blijkt. In gesprek met wetenschappers van diverse pluimage werpt Saini een nodige, hedendaagse en kritische blik op het sluimerend seksisme dat heel wat historische onderzoeken beïnvloed heeft, en daarmee ook ten grondslag ligt aan onze aanhoudende ideeën over mannen en vrouwen vandaag.

Saini is een onderzoeksjournalist met een missie: ze heeft het gemunt op het bevooroordeelde onderzoek - van neurowetenschappen en psychologie over evolutionaire biologie tot antropologie en geneeskunde - dat sociale ongelijkheid tot vandaag de dag tracht te naturaliseren. Ze maakt brandhout van de vele op cultuur eerder dan op wetenschap gebaseerde mythen over de lichamen en geesten van mannen en vrouwen, en trekt hiervoor ten strijde met een indrukwekkende hoeveelheid data en een stevige dosis kritische analyse. Een aanrader dus voor al wie geïnteresseerd is in de genderdatakloof of in gender en onderzoek.

Korte besprekingen

Elke editie van de Uitgelezen zet een vijftiental, al dan niet nieuwe, boeken uit onze collectie in de kijker. Hieronder lees je onze korte besprekingen van boeken over de genderdatakloof.

Anushay Hossain

The Pain Gap: How Sexism and Racism in Healthcare Kill Women
Simon Element, 2021. 279 p.

RoSa-ex.nr.: S/749

Geboren in Bangladesh, waar de cijfers van moedersterfte alarmerend hoog zijn, prees Anushay Hossain zichzelf gelukkig dat ze zou bevallen in de VS, het rijkste land ter wereld. What could possibly go wrong? Heel wat, zo blijkt. Hossain dreigde na dertig uur het leven te laten in het kraambed. De traumatiserende ervaring noopt haar om haar ervaring, en die van talrijke andere vrouwen in de VS, te onderzoeken. The Pain Gap ontrafelt de systematische aard van hun trauma’s en legt aan de hand van onderzoek en statistiek het seksisme en racisme in de Amerikaanse gezondheidszorg bloot.


Kathryn H. Anthony

Defined by Design: The Surprising Power of Hidden Gender, Age, and Body Bias in Everyday Products and Places
Prometheus, 2017. 320 p.

RoSa-ex.nr.: FI a/305

Waarin schuilen de (verborgen) vooroordelen in producten en openbare ruimtes precies? In dit boek legt Kathryn H. Anthony het uit. Zo vindt ze onder andere gender bias terug in sommige kleding, zitplaatsen op het openbaar vervoer, kinderspeelgoed, werkplekken, ziekenhuizen, openbare toiletten en buurtindelingen. Volgens Anthony is het tijd om die ongelijkheden aan te pakken. In dit boek leren lezers hoe ze die producten en plaatsen kunnen herkennen, en hoe er werk gemaakt kan worden van inclusieve ontwerpen.


Barbara Ehrenreich & Deirdre English

Fragiles ou contagieuses : le pouvoir médical et le corps des femmes
Cambourakis, 2016. 147 p.

RoSa-ex.nr.: C a/685

Deze Franstalige vertaling van Complaints and Disorders: The Sexual Politics of Sickness, het tweede boek van Ehrenreich en English dat medisch seksisme aanklaagt, leest als een brandbrief aan de geneeskunde die de auteurs beschouwen als één van de krachtigste ideologieën van vrouwenonderdrukking doorheen de geschiedenis. Volgens Ehrenreich en English is de moderne geneeskunde zoals deze ontstond in de negentiende eeuw gedomineerd door verschillende denkbeelden over vrouwen naargelang hun sociale klasse. Waar medici vrouwen van gegoede klassen als ‘fragiel’ en ‘hysterisch’ bestempelen, worden de lichamen van vrouwen van de werkende klasse gezien als ‘veerkrachtig’ en ‘besmettelijk’. De auteurs beschouwen de deconstructie van dit discours als de voorwaarde om het emancipatorisch ideaal van de geneeskunde te verwezenlijken: het absolute zelfbeschikkingsrecht van de vrouw over haar lichaam.


Jennifer Nelson

More Than Medicine: A History of the Feminist Women's Health Movement
NYU Press, 2015. 265 p.

RoSa-ex.nr.: C m/82

Dit Engelstalig boek beschrijft de impact van de feministische beweging in de jaren 60 en 70 op de gezondheidszorg in de Verenigde Staten. De ‘women’s health movement’ trachtte genderstereotypen en seksediscriminatie aan te kaarten binnen medische contexten. Dit boek brengt de geschiedenis van de women’s health movement in kaart en zoomt specifiek in op reproductieve rechten.


Kern Leslie

Feminist City: Claiming Space in a Man-Made World
Verso Books, 2020. 204 p.

RoSa-ex.nr.: FI a/547

In Feminist City stelt Leslie Kern zich voor hoe een metropool voor (werkende) vrouwen eruit zou zien. Aan de hand van geschiedenis, persoonlijke ervaringen en populaire cultuur belicht Kern wat in het volle zicht verborgen blijft: de sociale ongelijkheden die in onze steden, huizen en buurten zijn ingebouwd. Kern kijkt ook naar de toekomst en stelt zich voor hoe een feministische stad eruit zou zien. Daar ziet ze bijvoorbeeld vervoersystemen met ruimte voor rolstoelgebruikers en ouders met kinderwagens, een openbare ruimte met voldoende toiletten, en een plek waar vrouwen kunnen lopen zonder lastiggevallen te worden.


Kamala Marius & Yves Raibaud

Genre et construction de la géographie
Maison des Sciences de l'Homme d'Aquitaine, 2013. 238 p.

RoSa-ex.nr.: FII p/663

Hoe kunnen genderstudies bijdragen aan het in vraag stellen van de manier waarop we de publieke ruimte vormgeven? Om de (potentiële) kruisbestuiving tussen beide disciplines in kaart te brengen, bundelt Genre et construction de la géographie zestien bijdragen in het Frans en het Engels op het snijvlak van sociale geografie en genderstudies. De bijdragen breken een lans voor het laten varen van de simplistische opdeling tussen mannen en vrouwen en roept geografen daarentegen op om alle vormen van ruimtelijke en sociale onderdrukking te onderzoeken die het resultaat zijn van patriarchaal en heteronormatief denken, in bijzonder op homoseksuele mannen en vrouwen en transgender personen.


Meredith Broussard

More Than A Glitch. Confronting Race, Gender, and Ability Bias in Tech
MIT Press, 2023. 248 p.

RoSa-ex.nr.: GI f/9

Wanneer technologie systematisch sociale ongelijkheid creëert en vergroot, is er meer aan de hand dan een kleine storing (‘more than a glitch’); dan kunnen we niet anders dan vaststellen dat racisme, seksisme en ableisme gecodeerd zijn in de algoritmen en systemen waarop onze moderne samenleving draait. Datawetenschapper Meredith Broussard neemt de oorzaak-gevolgrelatie onder de loep en neemt lezers mee in de wondere wereld van AI, computerwetenschappen en digitale diagnostiek. Neutrale tech bestaan niet, zo concludeert ze, maar betere tech is niet te veel gevraagd. De auteur breekt een lans voor accountability en pleit ervoor om onze digitale systemen radicaal te herdenken.


Sara Wachter-Boettcher

Technically Wrong: Sexist Apps, Biased Algorithms, and Other Threats of Toxic Tech
W. W. Norton & Company, 2020. 232 p.

RoSa-ex.nr.: FI a/621

Online shoppen, het digitaal zoeken van een hondenuitlater en gezondheids- en datingsapps: technologie is ingebed in het dagelijks leven. Toch denken we zelden na over de ontwikkeling van deze technologie, ethische kwesties die opduiken bij de ontwikkeling en eventuele onderliggende vooroordelen. Het boek Technically Wrong: Sexist Apps, Biased Algorithms, and Other Threats of Toxic Tech is een eye-opener die je inzicht geeft in de onderliggende vooroordelen en ethische blunders die je nadien niet meer kan ontzien.



Catherine D'Ignazio & Lauren F. Klein

Data Feminism
MIT Press, 2023. 328 p.

RoSa-ex.nr.: FII a/1267

Datawetenschap, die gebaseerd is op statistieken, kan een vorm van macht zijn: ze heeft invloed op beslissingen van onder andere beleidsmakers. Volgens D’Ignazio en Klein is het daarom belangrijk om stil te staan bij wie er achter die wetenschap zit en voor wie ze wordt uitgevoerd. Daarom presenteren de auteurs een nieuwe manier van denken over datawetenschap, gebaseerd op intersectioneel feminisme. Data Feminism biedt strategieën voor datawetenschappers die willen leren hoe feminisme hen kan helpen om te werken aan rechtvaardigheid, en voor feministen die hun inspanningen willen richten op het groeiende gebied van datawetenschap.

Safiya Umoja Noble

Algorithms of Oppression. How Search Engines Reinforce Racism
NYU Press, 2020. 229 p.

RoSa-ex.nr.: binnenkort beschikbaar

Safiya Umoja Noble voertt een kritische analyse uit van internetzoekmachines zoals Google. De auteur beargumenteert dat seksisme en racisme ook hun weg vinden in deze zoekmachines en zorgen voor data discriminatie. Die is voornamelijk nadelig voor vrouwen en meer in het bijzonder vrouwen van kleur. Gezien het veelvuldig gebruik van deze zoekmachines - die racisme en seksisme creëren, in stand houden en verspreiden - kaart ze de urgentie hiervan aan.


Alexander Monea

The Digital Closet. How the Internet Became Straight
MIT Press, 2023. 280p.

RoSa-ex.nr.: GI f/10

Het internet is hetero(normatief), zo luidt de stelling die Alexander Monea in dit boek naar voren schuift. Het internet is hetero(normatief) door alles te onderdrukken wat niet hetero is. Het systeem duwt LGBTQIA+-content in de marges waardoor die vaak onzichtbaar wordt. Dit gebeurt door algoritmen, geautomatiseerde en menselijke inhoudsmoderatie, kromgetrokken trefwoorden en andere digitale strategieën. Aan de basis hiervan ligt, volgens de auteur, ook deels de zogenaamde ‘war on porn’. Deze digitale oorlog heeft geleid tot overregulering van seksuele inhoud, wat dan weer heeft geresulteerd in de censuur van veel niet-pornografische inhoud, waaronder materiaal over seksuele voorlichting en LGBTQ+-activisme.


Yolande Strengers & Jenny Kennedy

The Smart Wife. Why Siri, Alexa, and Other Smart Home Devices Need a Feminist Reboot
MIT Press, 2021. 320 p.

RoSa-ex.nr.: GI f/8

Huishoudelijke taken en dienstverlening worden stereotiep vaak toegewezen aan vrouwen. Met de komst van robots en AI is er een verschuiving op te merken van mens naar technologie. Welkom in de wereld van vrouwelijke AI, robotica en slimme technologische apparaten die meer en meer (stereotiep vrouwelijke) huishoudelijke verantwoordelijkheden opnemen - vergezeld van een vrouwenstem - en het dagelijks leven eenvoudiger maken. De auteurs, Strengers en Kennedy, argumenteren echter dat de komst van deze apparatuur gendergelijkheid tegenwerkt: ze werpen immers geen kritisch licht op maatschappelijke genderstereotypen, noch zorgen ze voor een verschuiving in genderdynamieken.


Patrick Keilty

Queer Data Studies
University of Washington Press, 2023. 280 p.

RoSa-ex.nr.: binnenkort beschikbaar

Onze online data worden massaal verzameld en verkocht door technologiebedrijven. Huidige discoursen omtrent dataverzameling worden gedomineerd door twee kampen: pro en contra. In dit edited volume bundelen professoren, onderzoekers en kunstenaars uit verschillende vakgebieden hun expertise over queerness en data. Zonder een zwart-witbeeld te schetsen benaderen ze datain een klimaat van anti-queer beleidsplannen van technologiebedrijven, verregaande veiligheidscontroles aan luchthavens, politiegeweld op queer personen en mensen van kleur, digital surveillance bij grenscontroles en massacirculatie van digitale medische dossiers. Hun prioriteit? De belangen en de veiligheid van queer en trans personen waarborgen. Patrick Keilty is hoofddocent aan de faculteit Informatica en het Cinema Studies Institute aan de University of Toronto.


Matrix Book Group

Making Space: Women and the Man-Made Environment
Verso Books, 2022. 145 p.

RoSa-ex.nr.: FII g/988

Het feministisch architectuurcollectief Matrix werd opgericht in de jaren 80 in Londen. Deze vrouwen en moeders waren pioniers in hun vak en namen het op zich om de stedelijke planning en architectuur in Londen onder een feministisch loep te plaatsen. Matrix bekritiseerde de seksistische maatschappelijke ideeën over gender en seksualiteit die vorm gaven aan steden en hun architectuur. Ze pleiten voor een inclusieve stad die voorziet in de noden van iedereen. In deze bundel essays lezen we de evolutie van Matrix’ feministische ideeën over design en hoe zij het belang van gemeenschap, kinderen en opvanghuizen voorop plaatsen.


Joan Rothschild [Ed.]

Design and Feminism: Re-Visioning Spaces, Places, and Everyday Things
Rutgers University Press, 1999. 202 p.

RoSa-ex.nr.: FII p/198

Both popular culture and the academic aristocracy have in past decades forced us to realise that the world is made of the combination and interaction of many subgroups and their own subcontexts, and that there is no validity in using absolute viewpoints or in referring to a mainstream”. Met deze quote leiden de auteurs het boek in en vallen ze meteen met de deur in huis: weg met maatstaven die enkel rekening houden met één groep. Vertrekkend vanuit de Amerikaanse context verkennen de auteurs feminisme, architectuuropleidingen, architectuur en duurzaamheid, vrouwengeschiedenis en stedelijke planning, grafische vormgeving en industrial design. In deze 15 essays mag je je verwachten aan kritiek maar ook aan nieuwe ideeën, projecten en programma’s over hoe het wél moet.


Kevin Guyan

Queer Data: Using Gender, Sex and Sexuality Data for Action
Bloomsbury, 2022. 227 p.

RoSa-ex.nr.: FI a/609

Queer Data: Using Gender, Sex and Sexuality Data for Action is het eerste boek waarin queer data worden geanalyseerd, waarbij queer data gedefinieerd wordt als ‘gegevens met betrekking tot biologisch geslacht, genderexpressie, seksuele oriëntatie en genderidentiteit’. De auteur legt bloot hoe huidige datapraktijken een onvolledig weergave vormen van LGBTQ-levens en helpt de lezers begrijpen hoe datavooroordelen worden gebruikt om de dagelijkse ervaringen van queer-mensen te delegitimeren. Guyan laat zien waarom het belangrijk is om queer data te begrijpen, verzamelen en analyseren; wijst op de voordelen en uitdagingen die dit met zich meebrengt, en gaat in op hoe we queer data beter kunnen toepassen in ons werk. Dit boek wapent lezers met de instrumenten om in zelf in actie te schieten en laat zien hoe een grotere kennis over queer identiteiten van groot belang is bij het nemen van beslissingen over bijvoorbeeld de toewijzing van middelen, veranderingen in de wetgeving, toegang tot diensten, vertegenwoordiging en zichtbaarheid.


Jonathan Howard

Cognitive Errors and Diagnostic Mistakes: A Case-Based Guide to Critical Thinking in Medicine
Springer International Publishing, 2019. 588 p.

RoSa-ex.nr.: C f/438

Dit op casussen gebaseerde boek illustreert en onderzoekt veelvoorkomende cognitieve vooroordelen en de gevolgen ervan in de medische praktijk. Het boek begint met een inleiding tot het concept ‘cognitieve fouten’ waarbij aandacht is voor het belang van deze fouten in de klinische geneeskunde, maar ook ingegaan wordt op de huidige controverses binnen de gezondheidszorg. De kern van het boek bevat hoofdstukken die zijn gewijd aan specifieke cognitieve vooroordelen. In dit deel van het boek wordt casus na casus gepresenteerd, gevolgd door een bespreking van de grondgedachte van de betrokken arts en een overzicht van de specifieke cognitieve bias. Cognitive Errors and Diagnostic Mistakes is een boeiende leeservaring voor eenieder die op zoek is naar strategieën voor het minimaliseren van cognitieve fouten in een ruime waaier aan medische (maar ook ruimere) omgevingen.

RetroRoSa

De RoSa-bibliotheek heeft een collectie die al veertig jaar wordt uitgebouwd en ondertussen meer dan 40.000 titels telt. In iedere Uitgelezen plaatsen we een historische parel in de kijker. Deze keer kozen we voor The Hidden Malpractice: How American Medicine Mistreats Women (1977) van Gena Corea en Frauenleben im N S Alltag: Bon 1933-1945 (1991) van Annette Kuhn, Marianne Pitzen en Valentine Rothe.

Gena Corea is een Amerikaanse feminist, auteur, redacteur en onderwijzer. Na haar opleiding journalistiek ging ze te midden van de tweede feministische golf aan de slag als journalist. Gena vocht meteen voor een sectie in de krant gewijd aan vrouwenonderdrukking in Pioneer Valley, Massachusetts, waar ze woonde. Hiermee trachtte ze feministische debatten uit de rest van de Verenigde Staten lokaal te introduceren. Zo verscheen er tweewekelijks een column waarin ze schreef over de wanpraktijken in de medische wereld tegenover vrouwen. In haar serie ‘Women in Medicine’ (vrouwen in de medische wereld) schreef ze over uiteenlopende onderwerpen, waaronder geboortes, anticonceptiemiddelen, onnodige baarmoederverwijderingen, medische experimenten op vrouwen, enzovoort. 

Ze stopte uiteindelijk als journalist om te werken aan haar eerste boek The Hidden Malpractice: How American Medicine Mistreats Women. Met deze krachtige titel maakt ze haar doel als feminist meteen duidelijk: het zwijgen doorbreken. Ze duikt in de Amerikaanse geschiedenis en schrijft in dertien hoofdstukken over de verschillende structuren die ervoor hebben gezorgd dat de medische wereld gedomineerd wordt door mannen.

In een interview bekent Gena dat het boek weinig teweeg bracht in de Verenigde Staten maar behoorlijk wat aandacht trok in Duitsland. “Vanuit de geschiedenis was eugenetica geen onbekend terrein voor het Duitse volk.” Hiermee verwijst ze naar de zogenaamde 'rasverbetering' die het nazirijk uitvoerde door voortplanting van de 'juiste rassen' aan te moedigen en zwangerschappen bij de 'foute rassen' met dwang en staatsgeweld te voorkomen. Deze ideologie rond het creëren van een ‘puur ras’ was een reactie op de omvolkingstheorie waar destijds veel geloof aan werd gehecht en zorgde ervoor dat vrouwenlichamen sterk in het vizier stonden. In Frauenleben im NS Alltag: Bon 1933-1945 (vrouwenlevens in dagdagelijks Nazi-Duitsland: Bon 1933-1945) lezen we hoe onder leiding van Hitler een nauwe samenwerking werd gecultiveerd tussen de overheid, de Universiteit van Bonn en de medische wereld met als doel het creëeren en behouden van een ‘puur ras’. Op die manier was staatsinmenging in zwangerschap en (ongewenste) geboortes al een onderwerp binnen het Duits feminisme.

Meer titels van Gena Corea in onze collectie:

Rolmodel

Helen Hamilton Gardener (1853-1925), geboren als Alice Chenoweth, is een Amerikaanse auteur, autodidact, vrouwenrechtenactivist en ambtenaar die zich inzet voor gelijke onderwijskansen en het stemrecht van vrouwen. Ze heeft heel wat lezingen, artikelen en boeken op haar naam staan en wordt vandaag vooral herinnerd voor haar vrijdenkerij en haar inzet in de suffragettebeweging in de Verenigde Staten in de jaren 1880, 1890.

Gardener krijgt een speciaal plekje in deze Uitgelezen over de genderdatakloof omdat ze het opnam tegen seksistische vooroordelen in wetenschap, een domein dat destijds enkel voor mannen toegankelijk was.

In haar tijd werden vrouwen niet toegelaten tot de wetenschap. Tegelijkertijd ontwikkelt net die door mannen gedomineerde wetenschap de zogenaamd ‘wetenschappelijke’ en dus ‘onweerlegbare’ bewijzen om de aanname hard te maken dat denkwerk mannenwerk is, en vrouwen intellectueel niet voldoende bekwaam zijn om wetenschappelijk onderzoek te verrichten. Een vicieuze cirkel die vrouwen buitensluit. Gardener wil daar verandering in brengen. Ze windt zich op over het feit dat vrouwen klein gehouden worden door ongelijke onderwijskansen en tegelijkertijd statistieken, tabellen en onderzoeksresultaten in hun gezicht gegooid krijgen die de cognitieve inferioriteit van vrouwen zouden bewijzen. Ze besluit dan maar zelf het heft in handen te nemen en verricht een indrukwekkend autodidactisch onderzoek om seksistische wetenschappers op hun eigen terrein ongelijk te geven. 

RoSa kijkt

In de categorie RoSa kijkt tippen we interessante TEDxTalks of documentaires rond gender en/of feminisme. Voor deze Uitgelezen raden we maar liefst drie TEDxTalks aan over de genderdatakloof in (medisch) onderzoek, de ontwikkeling van medische apparaten en het gebrek aan gendersensitieve zorgverlening.

Een betere beha voor een gezonder hart

Kan een alledaags kledingstuk je gezondheid beschermen? "Heart diseases and strokes are the leading causes of death and disability worldwide. And for women it is not only harder to recognise, diagnose and treat, but after a heart attack or a stroke women also face higher mortality," vertelt Alicia Chong Rodriguez. Het probleem met hartziekten is opmerkelijk gegenderd, zo stelt Chong Rodriguez vast. Dat komt enerzijds door een gebrek aan data en anderzijds door gebrekkige medische apparaten. In deze beknopte TEDxTalk stelt Alicia Chong Rodriguez haar ontwerp voor een 'slimme beha' voor. De beha is ontworpen om realtime gegevens te verzamelen over biomarkers zoals hartslag, ademhaling en temperatuur. Ontdek hoe dit levensreddend product bijdraagt aan het dichten van de genderdatakloof in cardiovasculair onderzoek en de gezondheid van vrouwen kan bevorderen.

De meest voorkomende ziekte waar je nog nooit van gehoord hebt

Wat is de meest voorkomende, slopende ziekte waar de meeste mensen nog nooit van gehoord hebben? Elk jaar worden talloze vrouwen gedwongen om de carrières waar ze hard voor werkten achter te laten en om hun kinderwens op te geven, en gaat hun sociaal, romantisch en seksueel leven gebukt onder onbeschrijfelijke en vaak onuitgesproken pijn. Endometriose: zo'n 176 miljoen meisjes en vrouwen worden erdoor getroffen. Eén op de tien vrouwen. Toch duurt het vijf à tien jaar en zijn er gemiddeld maar liefst acht dokters nodig om tot die diagnose te komen. Heel wat artsen en naasten vertellen hen "om zich niet zo aan te stellen", te leren leven met de pijn, of verkondigen zonder schroom dat het allemaal tussen hun oren zit.

Filmmaker en ervaringsdeskundige activist Shannon Cohn zoomt in op dit verontrustende fenomeen en onderzoekt waarom lichamelijke pijn bij vrouwen vaak niet serieus genomen wordt. In haar documentaire Endo What? stelt Cohn twee pertinente vragen centraal: Wat zegt de wijdverbreide prevalentie van deze onderschatte, verschrikkelijke ziekte over de wereld waarin we leven? En wat zetten we op het spel door de stemmen van zoveel gepijnigde vrouwen te negeren?

Zijn en haar gezondheid

Vrouwen hebben 70 procent meer kans dan mannen om tijdens hun leven depressies te ervaren. Maar zelfs met deze hoge prevalentie worden vrouwen tussen 30 en 50 procent van de tijd verkeerd gediagnosticeerd. Dat heeft onder andere te maken met een gebrek aan kennis over de sekseverschillen in de symptomen van depressie. Dokters zijn simpelweg vaak niet getraind om de symptomen van depressie bij vrouwen te herkennen, en dat geldt voor nog wel meer ziekten, zo merkt baanbrekend arts Paula Johnson op. Zij leidt een centrum dat onderzoek verricht naar de oorzaak achter deze sekseverschillen, om deze inzichten vervolgens in te zetten voor betere, seksespecifieke zorg. In deze TEDxTalk vertelt ze over haar missie en het familieverhaal dat haar hiertoe aanzette, over de nood om de genderdatakloof in onderzoek te dichten en zo tot betere, seksespecifieke zorg te komen.

Bezoeker in de kijker

In samenwerking met Rebelle organiseerde RoSa een zine-workshop. Op 23 augustus brachten wij deze feministische traditie voor het eerst naar de RoSa-bibliotheek in de Zennestraat. Onze bezoekers zetten zich rond de tafel om samen te knippen, lijmen, plooien, markeren, tekenen en, tussen de versnaperingen door, babbelen. Zines, een afkorting van fanzine en magazine, zijn publicaties gemaakt op kleine schaal en aan een lage kost. Bestaande materialen worden gerecycled en omgetoverd tot iets nieuws. Het gaat vaak om niche onderwerpen of politieke ideeën. Vooral tijdens de tweede feministische stroming, waarin kennisproductie een belangrijke rol speelde, waren zines populaire tools om feministische ideeën te verspreiden. RoSa is momenteel bezig aan een opruimactie in haar collectie. Tijdens onze workshop mochten bezoekers creatief aan de slag met verouderde literatuur en beeldmaterialen. Het resultaat? Een avond gevuld met snoepjes, discussies over de Barbie-film en mooie zines met een kritische feministische inslag. Voor herhaling vatbaar dus.

Wil jij op de hoogte blijven van alle toekomstige evenementen? Houd dan zeker RoSa’s website en Instagram-pagina in de gaten!

Aanwinstenlijst

De aanwinstenlijst is een up-to-date overzicht van alle nieuwe literatuur (boeken en digitale documenten) in de RoSa-bibliotheek. Daar zal je heel wat titels vinden over de impact van de genderdatakloof in tal van onderzoeksdisciplines en wetenschappelijke domeinen, maar ook over tal van andere thema’s. Je bent meer dan welkom om deze nieuwe werken in onze bibliotheek te raadplegen en uit te lenen. Digitale documenten kunnen naargelang de auteursrechten online en/of ter plaatse in de bibliotheek geconsulteerd worden.

Samenstelling: Anne April

Leeslijst

Bij de selectie van nieuwe titels voor onze collectie over de genderdatakloof hebben we vooral ingezet op het aankopen van recentere werken over een brede waaier aan sectoren waarin de genderdatakloof zich manifesteert. Wil je je - net zoals wij de afgelopen periode deden - verdiepen in het thema? Neem dan zeker ook een kijkje in onze leeslijst. Daar vind je een mooi overzicht van titels die (binnenkort) beschikbaar zijn in de RoSa-bibliotheek over dit thema.

In de pers:

Meer weten?

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

Bron hoofdafbeelding en banner: AXP Photography via Unsplash

#RoSaleest #Uitgelezen #Herfst2023 #Genderdatakloof #Gender #Data #Gap #Onderzoek #Beleid

Uitgelezen

Schrijf je in op RoSa's thematische nieuwsbrief Uitgelezen om op de hoogte te blijven van onze almaar groeiende collectie en ontvang driemaandelijks tal van boekbesprekingen, interviews, aanwinstenlijsten en nog veel meer rond één specifiek thema.

Lees meer