hier komen promoties & acties

Invisible Women Thumbnail

Invisible Women - Caroline Criado Perez

RoSa leest

24 juli 2023

Caroline Criado Perez

Invisible Women: Exposing Data Bias in a World Designed for Men
Londen: Chatto & Windus, 2019. 411 p.

openbare ruimte / geneeskunde / mensenrechten / arbeid / seksisme / discriminatie

RoSa-ex.nr.: FI a/512

Nederlandstalige vertaling: 

Onzichtbare vrouwen: licht op dubieuze data in een voor mannen ontworpen wereld

Amsterdam: Prometheus, 2021. 426 p.

RoSa-ex.nr.: FI a/541

Het veelvuldig bekroonde en vertaalde boek Invisible Women van de Britse feminist, activist en journalist Caroline Criado Perez werpt een licht op de zogenaamde gender data gap, oftewel de genderdatakloof. Aan de hand van een indrukkende hoeveelheid onderzoek, her en der aangevuld met getuigenissen en herkenbare voorbeelden, vraagt Criado Perez aandacht voor de impact van de aanhoudende mannelijke norm en het gebrek aan gendergedifferentieerde data in onderzoek. Dit leidt namelijk niet alleen tot hiaten in onze kennis over gegenderde ongelijkheden, maar evenzeer tot gebrekkig, zelfs ronduit dodelijk beleid in tal van domeinen: van geneeskunde, gezondheid en veiligheid, over  technologie, transport en stadsplanning, tot belastingen, duurzaam ontwikkelingswerk en rampenbestrijding. Criado Perez’ toegankelijke en onthullende analyse is een overtuigend pleidooi om de systematische bias in onderzoek weg te werken en de daaruit voortvloeiende real life discriminatie tegen vrouwen tegen te gaan. 

Genderdatakloof

De genderdatakloof, vaak ook met de Engelse term gender data gap genoemd, omvat een leemte in onze kennis door de afwezigheid of regelrechte uitsluiting van vrouwen in onderzoek en het creëren van de meeste maatschappelijke normen. Wanneer de perspectieven, ervaringen en noden van vrouwen in wetenschappelijk onderzoek - omwille van diverse redenen - consequent genegeerd worden en enkel die van mannen in rekening worden genomen, worden die laatsten verspreid en beschouwd alsof zij puur ‘objectief’ zijn en de volledige bevolking vertegenwoordigen.

“Data is just another word for information, and information has many sources. Statistics are a kind of information, yes, but so is human experience.” Caroline Criado Perez in Invisible Women (2019, pp. xii-xiii)

Male bias: de man als norm

De mannelijke ervaring gaat kortom fungeren als universele norm en beïnvloedt op zijn beurt beleid en de manier waarop we onze samenleving vormgeven. Dat noemt men ook wel male bias. In het Nederlands zou je het ‘vooringenomenheid ten voordele van mannen’ kunnen noemen. Omdat de perspectieven, ervaringen en noden van mannen centraal worden gesteld en anderen niet in rekening worden genomen, bevoordeelt deze onzichtbare, maar alomtegenwoordige norm mannen terwijl het tegelijkertijd vrouwen, non-binaire, trans en genderdiverse personen discrimineert. Male bias komt voort uit diepgewortelde vooroordelen en historisch gegroeide gendergelijkheid.

“The way whiteness and maleness go without saying [...] is intrinsically linked to the misguided belief in the objectivity, the rationality, the, as Catharine MacKinnon has it, ‘point-of-viewlessness’ of the white, male perspective. Because this perspective is not articulated as white and male (because it doesn’t need to be), because it is the norm, it is presumed not to be subjective. It is presumed to be objective. Universal, even.” Caroline Criado Perez in Invisible Women (2019, p. 24)

Zowel oorzaak als gevolg

De genderdatakloof, zo toont Criado Perez aan, is zowel oorzaak als gevolg van male bias en houdt op die manier dus een wereld in stand, gemaakt door en voor mannen. Enerzijds is de genderdatakloof een oorzaak van male bias in de samenleving omdat het vooroordelen in onderzoek reproduceert en zo bestaande ongelijkheden versterkt in beleid. Omdat onderzoek en data voornamelijk vertrekken vanuit mannelijke perspectieven, ervaringen en behoeften, leidt dit tot een gebrek aan inzicht en kennis over gegenderde verschillen of genderongelijkheden die vrouwen mogelijks ervaren. Zelfs als vrouwen wel deel uitmaken van onderzoek, worden data vaak niet gedifferentieerd op basis van gender. Onderzoekers zullen gegenderde verschillen dan ook niet kunnen identificeren, maar ook bedrijven, organisaties, beleidsmakers en politici die zich op deze biased informatie baseren, zullen bijgevolg beleid, diensten en producten ontwikkelen die geen rekening houden met gender.

“I will argue that the gender data gap is both a cause and a consequence of the type of unthinking that conceives humanity as almost exclusively male. I will show how often and how widely this bias crops up, and how it distorts the supposedly objective data that increasingly rules our lives.” Caroline Criado Perez in Invisible Women (2019, p. xv)

Anderzijds is de genderdatakloof ook het gevolg van male bias, van de veronderstelling dat mannen de volledige bevolking (kunnen) vertegenwoordigen. Hierdoor wordt het verzamelen van data over genderverschillen als overbodig beschouwd. Kortom, precies omdat men er vaak van uitgaat dat de ervaringen van mannen of de mannelijke anatomie de standaard zijn en omgekeerd de ervaringen van vrouwen of de vrouwelijke biologie als secundair of afwijkend worden beschouwd, ontstaat de genderdatakloof.

Mannen hebben het historisch gezien steeds voor het zeggen gehad, zowel in de privésfeer van het gezin als in de publieke sfeer van de samenleving tot de internationale politiek. Die ongelijke verdeling van macht zet zich vandaag - hoewel in mindere mate - voort. Wanneer enkel of voornamelijk mannen machthebbende posities bekleden, is de kans groot dat de beslissingen die genomen worden gebaseerd zijn op louter hun perspectieven, ervaringen en noden. Dat hoeft daarom geen kwade wil te zijn: wat Criado Perez met ontelbare voorbeelden weet aan te tonen is dat specifieke noden waar (de meeste) mannen niet mee geconfronteerd worden dan al eens vergeten worden. Een voorbeeld vanuit het boek: Sheryl Sandberg, die tijdens haar tijd als COO van Facebook zwanger was, merkte pas de nood voor zwangerschapsparking op toen ze dit aan de levende lijve ondervond. De dagelijkse wandeling van en naar de gigantische parking viel haar steeds zwaarder naarmate haar zwangerschap vorderde. Precies omdat Sandberg, in tegenstelling tot de vele zwangere werknemers bij Facebook die haar ongetwijfeld voorgingen, een zitje aan de beslissingstafel had, werd deze nood op tafel gelegd en werd er in geen tijd iets aan gedaan. Sindsdien kunnen zwangere werknemers rekenen op voorbehouden parkeerplaatsen dichtbij de ingang van het kantoorgebouw.

Het is een punt dat Criado Perez tot vervelens toe herhaalt in haar boek: divers leiderschap leidt tot beter beleid, zowel intern als extern. Want hoe meer verschillende perspectieven aan de top, hoe meer beleid geïnformeerd is over en rekening kan houden met de noden van een brede waaier aan mensen. Criado Perez verwijst bovendien naar tal van onderzoeken die aantonen dat diversiteit aan de top van een bedrijf evenzeer de productiviteit, de innovatie en het algemene reilen en zeilen bevordert. Divers leiderschap, zo meent de auteur, is dan ook niet alleen een ethische kwestie van democratische vertegenwoordiging en het bevorderen van gelijkheid. Vaak biedt het ook een economische meerwaarde:

“The more diverse a company’s leadership, the more innovative they are. This could be because women are just innately more innovative - but more likely is that the presence of diverse perspectives makes businesses better informed about their customers. Certainly, innovation is strongly linked to financial performance.” Caroline Criado Perez in Invisible Women (2019, p. 172)

Het gaat er echter niet alleen om divers leiderschap om inclusieve beslissingen en beter beleid te bevorderen, maar ook om het wegwerken van male bias in wetenschappelijk onderzoek. Wanneer vrouwen niet worden bevraagd of getest, maar de onderzoeksresultaten wel worden gegeneraliseerd, sluipt er een male bias in het onderzoek. Een gevaarlijk, en helaas veel voorkomend voorbeeld is de systematische uitsluiting van vrouwelijke lichamen in medisch onderzoek. Vaak wordt geredeneerd dat de hormonale schommelingen die een menstruatiecyclus teweegbrengt in vrouwelijke lichamen de onderzoeksresultaten kunnen beïnvloeden. Het probleem is echter dat de helft van de bevolking effectief een lichaam heeft dat zo functioneert, dus wanneer er geneesmiddelen worden ontwikkeld die enkel getest worden op mannelijke lichamen, zijn de effecten op vrouwelijke lichamen niet bekend.

“When women are included in trials at all, they tend to be tested in the early follicular phase of their menstrual cycle, when hormone levels are at their lowest - i.e. when they are superficially most like men. The idea is to ‘minimise the possible impacts oestradiol and progesterone may have on the study outcomes’. But real life isn’t a study and in real life those pesky outcomes will be having an impact on outcomes.” Caroline Criado Perez in Invisible Women (2019, p. 204)

Beter zou zijn, zo verdedigt Criado Perez, zoveel mogelijk data te verzamelen van een zo divers mogelijke poule participanten. Dat wil zeggen, mensen met zowel mannelijke als vrouwelijke lichaamskenmerken, maar ook mensen die in verschillende fases van hun menstruatiecyclus zitten, mensen die hormonale anticonceptie nemen en mensen die dat niet doen, enzovoort.

Gender of sekse?

Dat brengt ons tot een punt van kritiek op het boek. Of ze het nu over medische proeven heeft, waar biologisch geslacht en lichamelijke diversiteit centraal staan, of over de specifieke noden qua openbaar vervoer, waar genderverschillen relevant kunnen (en blijken) te zijn: Criado Perez spreekt in het boek uitsluitend over mannen en vrouwen, en het is duidelijk dat ze enkel cis personen tot die binaire categorieën rekent. Hoewel ze de uitsluiting en de daaruit voortvloeiende discriminatie van cis vrouwen aanklaagt, houdt ze dus geen rekening met groepen mensen wier perspectieven al helemaal over het hoofd worden gezien in onderzoek, beleid, geneeskunde, productontwikkeling, enzovoort. Heel wat van de thema’s die ze aanhaalt - stadsplanning in functie van veiligheid(sgevoel) op straat ‘s avonds laat, de organisatie van openbare toiletten en medische proeven - vormen nochtans bij uitstek voor intersekse, trans, non binaire en genderdiverse personen een belangrijke oorzaak van ongelijkheid. Enkel rekening houden met cis mannen en cis vrouwen draagt evenzeer bij aan de genderdatakloof die ze met dit boek net aanklaagt en de discriminatie van personen met meer gemarginaliseerde genderidentiteiten of lichamelijke kenmerken.

Waar ze wel aandacht aan besteedt, is de reden waarom de genderdatakloof precies ontstaat en daar laat ze geen twijfel over bestaan: niet biologie, maar cultuur ligt ten grondslag aan de aanhoudende mannelijke norm en daarmee ook de genderdatakloof. Daarom spreekt Criado Perez van een genderdatakloof, ook als (cis) vrouwen op basis van hun lichamelijke kenmerken en dus hun sekse worden uitgesloten van medisch onderzoek.

“But although I talk about both sex and gender throughout, I use gender data gap as an overarching term because sex is not the reason women are excluded from data. Gender is. In naming the phenomenon that is causing so much damage to so many women’s lives, I want to be clear about the root cause and, contrary to many claims you will read in these pages, the female body is not the problem. The problem is the social meaning that we ascribe to that body, and a socially determined failure to account for it.” Caroline Criado Perez in Invisible Women (2019, p. xiv)

Consequenties van de genderdatakloof op alle denkbare domeinen

Toch biedt het boek een schat aan waardevolle informatie die je als lezer de ogen openen. Wat vooral bijblijft na het lezen van Invisible Women is de schaal van de problematiek: de genderdatakloof heeft invloed op zowat alle denkbare domeinen van de samenleving. Dat demonstreert Criado Perez met onnoemelijk veel voorbeelden, die ze onder drie centrale thema’s weet onder te brengen: de onzichtbaarheid van vrouwen (en vrouwelijke lichamen), de hyperzichtbaarheid van vrouwen (en vrouwelijke lichamen) en onbetaalde zorgarbeid. Wie graag meer te weten komt over specifieke voorbeelden, nodigen we uit om het boek te lezen of een kijkje te nemen in ons thematisch dossier over de genderdatakloof.

“The female-specific concerns that men fail to factor in cover a wide variety of areas, but as you read you will notice that three themes crop up again and again: the female body, women’s unpaid care burden, and male violence against women. These are issues of such significance that they touch on nearly every part of our lives, affecting our experiences of everything from public transport to politics, via the workplace or the doctor’s surgery.” Caroline Criado Perez in Invisible Women (2019, p. viii)
Naar het RoSa thema over de genderdatakloof

Flauwe excuses en constructieve oplossingen

Na de vele voorbeelden van discriminatie van vrouwen en de flauwe excuses die deze in stand houden, zou je als lezer zomaar eens zwaarmoedig kunnen achterblijven na het lezen van dit boek. Gelukkig formuleert Criado Perez ook adviezen over hoe het verder moet. Leiderschap en macht moeten beter (lees: democratischer) verdeeld worden. Ze haalt good practices aan uit verschillende landen en roept op om onbetaalde zorgarbeid te erkennen aangezien dit een belangrijke blinde vlek in onderzoek vormt en leidt tot heel wat genderongelijkheden. Onderzoekers vraagt ze om rekening te houden met voldoende diversiteit in de selectie van respondenten en participanten, maar bovenal ook om rekening te houden met gender in de datavergaring en dataverwerking. Dit is nodig om meer inzicht te creëren over genderdynamieken, en op die manier het beleid inclusiever en genderbewuster te maken. Die laatste stap is namelijk essentieel: meer data vergaren zal discriminatie niet tegengaan, noch meer gelijkheid creëren als we niet bereid zijn iets te doen met die data.

“When we don’t collect and, crucially, use sex-disaggregated data in urban design, we find unintended male bias cropping up in the most surprising of places.” Caroline Criado Perez in Invisible Women (2019, p. 63)

Conclusie

Hoewel Criado Perez’ betoog vlot leest, mede dankzij een aantal welgekomen luchtige en humoristische oneliners, is het bovenal bijzonder nauwkeurig, uitvoerig en methodisch onderzocht. De indrukwekkende hoeveelheid statistieken, economische modellen en onderzoeksresultaten die ze in zowat iedere zin aanvoert, evenals de constante herhaling van de vele verbanden met andere thema’s in het boek, demonstreren overtuigend de grootorde van het probleem. Bereid je voor: dit boek zal je blik op de wereld ongetwijfeld veranderen. Van schijnbaar banale zaken zoals de standaardtemperatuur op kantoor en de grootte van de nieuwste generaties smartphones, tot complexere maar abstractere thema’s zoals de organisatie van stedelijke sneeuwruimdiensten en de planning van openbaar vervoer: ze hebben allemaal een verrassend gegenderd effect en dat zal je na het lezen van dit boek niet meer kunnen niét kunnen zien. Hoe uitgebreid Criado Perez ook is, een belangrijke noot van kritiek is op zijn plaats. Haar analyse beperkt zich veelal tot cisgender mannen en vrouwen. Wie geen thuis vindt op de twee uitersten van het binaire spectrum, zal zichzelf niet vertegenwoordigd zien in dit boek. Uiteraard is de data die voorhanden is hier mede verantwoordelijk voor: dat de bestaande data gebrekkig zijn op vlak van gender en vaak geen onderscheid maken op basis van biologisch geslacht vormt net het onderwerp van dit boek. Toch is er anno 2019, op het moment van publicatie, al ruim voldoende onderzoek dat aantoont dat intersekse, non-binaire, trans en genderdiverse personen met veel extremere vormen van uitsluiting, discriminatie en geweld geconfronteerd worden dan de ‘onzichtbare (maar zo blijkt uitsluitend cis) vrouwen’ waar Criado Perez het voor opneemt. Het is een punt van kritiek dat ze zelf maar lichtjes aanhaalt in het voorwoord:

“Invisible Women is a story about absence - and that sometimes makes it hard to write about. If there is a data gap for women overall (both because we don’t collect the data in the first place and because when we do we usually don’t separate it by sex), when it comes to women of colour, disabled women, working-class women, the data is practically non-existent.” Caroline Criado Perez in Invisible Women (2019, p. xiv)

Het opzet van dit boek mag dan wel de mannelijke norm bevragen, in deze passage komt een andere norm bovendrijven, namelijk welke vrouwen de representatieve autoriteit over de categorie ‘vrouwen’ krijgen. Wie al wat kennis ter zake heeft, weet dat gender niet op zich staat. Intersectionele verschillen onder vrouwen onderling (of mannen onderling) komen amper in dit boek aan bod. Hopelijk kan deze lectuur lezers dan ook inspireren om door de ellenlange referentielijst te bladeren en zich nog meer in het thema te verdiepen, met oog voor intersectionaliteit.

Meer weten?

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

Terug naar overzicht

Deze website maakt gebruik van cookies om uw gebruikservaring te optimaliseren. Door op ‘Ik ga akkoord’ te klikken of door gebruik te blijven maken van deze website, gaat u akkoord met het plaatsen van deze cookies. Wil u meer weten over cookies? Meer info

Ik ga akkoord