Winter 2023: Trans rechten in feminisme

Gepubliceerd op 21/12/2023

Het discours rond transgender personen en hun rechten heeft al een tijdje de mainstream bereikt. Bekende figuren zoals de Hongaarse premier Viktor Orbán en schrijver J.K. Rowling halen regelmatig uit naar transgender personen. In de Verenigde Staten worden mogelijkheden rond gendertransitie steeds meer ingeperkt. Maar ook in België zijn transgender personen regelmatig het doelwit van anti-transgender en extreemrechtse groepen. De anti-transgender agenda van deze laatste wordt voornamelijk in stand gehouden door morele paniek en onheilspellende complottheorieën over de afbreuk van de westerse samenleving. Wat ooit begon als een protest voor gelijke rechten van onderuit, is volgens extreemrechts nu een top-down propagandamachine van te progressieve overheden en multinationals. Het belang van traditionele genderrollen, met name man en vrouw, vader en moeder, zoon en dochter, wordt fel benadrukt voor het voortbestaan van de natie. Bovendien genieten anti-transgender groepen sinds de laatste jaren ook de steun van zogenaamde trans excluderende radicale feministen: de TERF’s. 

TERFisme

TERF is een Engels acroniem dat staat voor Trans Exclusionary Radical Feminist, ofwel een trans uitsluitenbe radicale feminist. De term beschrijft feministen die feminisme louter begrijpen als de strijd voor vrouwenemancipatie, en die strijd bovendien uitsluitend voor cisgender vrouwen voeren. Deze visie is dus veel beperkter dan een intersectioneel en inclusief feminisme. TERF is dan ook geen zelfbenaming. Integendeel, TERFs zijn helemaal niet blij met deze term en noemen het zelfs een “slur”, een discriminerende term. Ze pleiten voor het woord “genderkritisch”, hoewel hun argumenten daarmee niet veranderen.

Transgenderrechten staan niet op hun feministische agenda en ze spreken zich vaak ook negatief uit over non-binaire personen. Volgens deze radicale feministen staan de belangen van trans vrouwen loodrecht tegenover die van cis vrouwen. Dat is natuurlijk makkelijk, wanneer je transgender vrouwen niet als vrouwen ziet, maar als ‘mannen die vrouw willen zijn’, schrijft Sophie Schers in haar het artikel “Hoe kun je nou feminist zijn én transfoob?”. 

De essentie van het TERFisme zit in het verschil tussen sekse en gender. Volgens TERF’s zijn transgender vrouwen helemaal geen vrouwen. Om dit standpunt te beargumenteren grijpen ze terug naar wetenschappelijke verklaringen over de ‘menselijke natuur’ of gender essentialisme. Gender essentialisme gaat uit van een vrouwelijke of mannelijke essentie, die vast en universeel is, ongeacht socio-culturele, politieke of geografische context. Sekse primeert en gender wordt bepaald door het biologisch geslacht, waarbij de identiteit van een persoon wordt gereduceerd tot penis = man en vagina = vrouw. Gender wordt door TERF’s begrensd en enkel cis vrouwen hebben de autoriteit om te beslissen wie vrouw is en wie niet. “Als je nog nooit of niet altijd een vagina hebt gehad dan kan je geen vrouw zijn”, beweren TERF’s, hoewel er geen enkel biologisch kenmerk bestaat dat door werkelijk alle cisgender vrouwen gedeeld wordt. In “Genderturbulentie” daagt filosoof Judith Butler tegenstellingen zoals man-vrouw en heteroseksueel-homoseksueel uit. Butler ontkracht het radicaal feministische idee dat gender een coherent en stabiel concept is dat “logisch” volgt uit geslachtsdelen. De Amerikaanse filosoof betoogt dat gender een performativiteit is, een set regels die betrekking heeft op iemands uiterlijk, houding, carrièremogelijkheden, huishoudelijke rollen, enzovoort. Deze zijn sterk gegrond in lokale contexten en culturen en zijn dus, zoals Sigrid Wallaert ook stelt, overal anders.  

Bovendien geloven TERF’s dat trans vrouwen actief een bedreiging vormen voor cisgender vrouwen, lesbische vrouwen en kinderen. Trans vrouwen worden gezien als wolven in schaapskleren die vrouwenruimtes, zoals toiletten of kleedkamers, willen binnendringen. Dat zou enkel leiden tot meer geweld tegen vrouwen, een bekende mythe bij TERF’s. Hun oplossing? Trans vrouwen weren uit womens-only ruimtes en hen nog meer isoleren. 

Dit trans uitsluitende radicale feministische gedachtegoed vond haar oorsprong in de Verenigde Staten tijdens de tweede feministische golf. Feministische praktijken waarbij trans vrouwen werden uitgesloten werden in het leven geroepen en de categorie gender werd streng bewaakt, voornamelijk door witte cisgender vrouwen, een trend die nog steeds aanhoudt. Queer personen van kleur, voornamelijk zwarte en Latino personen, bekritiseerden dit gedachtegoed dat witte cisgender vrouwen uit de middenklasse als hét subject van het feminisme zag. Ze ontkrachtten het idee dat de categorie ‘vrouw’ uit één coherente groep personen bestaan. Door deze kritiek en personen zoals Marsha P. Johnson, een zwarte trans vrouw en kopfiguur van Stonewall Riots en dus ook Gay Pride, ontstond er meer aandacht voor genderdiversiteit binnen het feminisme en LHBT-bewegingen. Echte sympathie en solidariteit met transgender personen komt van intersectioneel en queer feministen, zoals het queer feminisme betoogt. 

Trans inclusie in feminisme

Ook vandaag zijn er nog steeds en wereldwijd elkaar versterkende allianties en heel wat inhoudelijke overlappingen tussen trans activisme en feminisme. Steeds vaker wordt feminisme niet meer begrepen als louter een strijd voor vrouwenemancipatie, maar breder als een strijd voor gendergelijkheid en tegen eender welke vorm van discriminatie, uitsluiting en geweld. Heel wat feministen - ongeacht hun sekse of genderidentiteit - verdedigen dan ook consequent de inclusie van trans personen in de feministische beweging en zetten trans rechten hoog op de agenda. Dat is ook niet zo verwonderlijk. Trans personen worden veel vaker dan cis personen, ook cis vrouwen, geconfronteerd worden met gendergerelateerd geweld en discriminatie op basis van hun sekse en/of genderidentiteit. Zoals bell hooks aangeeft, toont de discriminatie van zij die op meerdere vlakken discriminatie ervaren en ook binnen emancipatiebewegingen gemarginaliseerd worden, waar de strijd tegen onderdrukkingsmechanismen moet starten. De focus op inclusie en bescherming van trans personen toont de feministische beweging dan ook de weg vooruit om steeds meer te intersectionaliseren en een niet te stoppen potentieel te bereiken. Het leidt tot vruchtbare theoretische verdieping over wat feminisme betekent en doeltreffende intersectionele praktijken die patriarchale machtsstructuren beogen te ontmantelen die ons allen, hoewel op verschillende manieren en in meer of mindere mate, onderdrukken.

In deze Uitgelezen

Voor iedere Uitgelezen duiken we in onze collectie om na te gaan welk materiaal al beschikbaar is rond het gekozen thema en welke boeken we kunnen aankopen om onze collectie aan te vullen. Onderaan deze pagina vind je zowel een aanwinstenlijst met alle recente aankopen van de RoSa-bib als een leeslijst over het thema trans rechten in feminisme met boeken die (binnenkort) in onze bibliotheek te vinden (zullen) zijn.

In deze nieuwsbrief vind je naar goede gewoonte een vijftiental korte en twee langere besprekingen van boeken. Met de besprekingen willen we een voorproefje geven van de inhoud en je hopelijk aansporen om het boek te lezen. Voor de twee langere besprekingen van onze categorie RoSa leest kozen we twee uiteenlopende stemmen: het eerste boek dat we bespreken is het recent aangekochte Gender Heretics: Evangelicals, Feminists, and the Alliance Against Trans Liberation (2023) van Rebecca Jane Morgan, een trans feminist en evangelische Christene die voor haar doctoraat aan de University of Nottingham de Britse geschiedenis van trans politiek onderzoekt sinds de jaren 1970. Het tweede boek is van de zelfbenoemde ‘gender kritische’ en daarmee niet onomstreden Britse filosoof Kathleen Stock: Material Girls: Why Reality Matters for Feminism (2022). Het gaat om de tweede editie waarin ze in het vernieuwde voorwoord terugblikt op haar motivatie om het boek te schrijven en haar ontslag aan de University of Sussex (VK) sinds de publicatie van het boek in 2021.

In de categorie RetroRoSa halen we een oude klassieker van onder het stof. In het licht van het thema kozen we voor The Transsexual Empire van Janice Raymond, dat het thema van trans inclusie in de vrouwenbeweging of feministische beweging voor het eerst uitgebreid analyseerde, en helaas afwees. Omdat het boek invloedrijk blijft in (trans-excluderende)  radicaal feministische kringen lijkt het ons zinvol om in te zoomen op de centrale boodschap en deze kritisch te analyseren.

De keuze voor de categorie RoSa kijkt in deze Uitgelezen was snel gemaakt. Wie beter om duiding te geven bij al wat met trans rechten in feminisme te maken heeft dan de kritische filosofen en bekende YouTubers Abigail Thorn, bekend van haar filosofisch kanaal Philosophy Tube, en Natalie Wynn beter gekend onder haar pseudoniem Contrapoints? Beiden zijn trans vrouw en weten de vele dogmatische slogans, beperkte denkbeelden en axioma’s in het maatschappelijk debat over trans inclusie haarfijn te analyseren.

Voor de categorie RoSa luistert kozen we voor een aflevering van de podcast The Frontline over trans inclusie in de vrouwenbeweging, gemaakt door ILGA-Europe. Dat is de Europese afdeling van de internationale lhbt-emancipatiebeweging en koepelorganisatie ILGA.

Tot slot zetten we een bezoeker in de kijker. We vroegen aan Margot de Smaele, student Conflict and Development aan de UGent, wat haar naar de RoSa bibliotheek bracht. Ze vertelt ons welke boeken ze uitkoos en waarom.

Korte besprekingen

Elke editie van de Uitgelezen zet een vijftiental, al dan niet nieuwe, boeken uit onze collectie in de kijker. Via onderstaande knop lees je onze korte besprekingen van een selectie boeken over het thema trans rechten in feminisme.

RoSa leest

Een groot deel van de kennis bij RoSa is opgebouwd op basis van onze zorgvuldig gecreëerde en unieke bibcollectie vol non-fictie literatuur over gender en feminisme. Nu we voor deze Uitgelezen kozen om ons te verdiepen in trans rechten in feminisme, een helaas gepolariseerd en omstreden onderwerp, selecteerden we twee uiteenlopende stemmen om kritisch te analyseren.

Gender Heretics - Rebecca Jane Morgan

Rebecca Jane Morgan is een Britse geschiedkundige die momenteel aan de Universiteit van Nottingham onderzoek doet naar de geschiedenis van trans politiek in Groot-Brittannië sinds de jaren 1960, 1970.  Gender Heretics is haar eerste boek. Het zoomt in op thema's die Morgan nauw aan het hart liggen. Morgan is namelijk niet alleen trans en feminist, maar ook evangelische christen. Ze merkt op dat er vandaag een vreemde alliantie is ontstaan tussen conservatieve evangelische christenen, trans uitsluitende feministen en extreemrechtse groeperingen. Ondanks hun verschillen, die Morgan niet minimaliseert, schijnen ze elkaar te vinden in een aantal complottheorieën en angstige doembeelden over de toekomst van westerse samenlevingen. Allen verdedigen ze een binair idee van gender en sekse, en verspreiden ze een transfoob discours met wezenlijke gevolgen voor personen die aan dat binair beeld voldoen.

Hoewel erg Christelijk geïnspireerd geschreven, richt het boek zich duidelijk tot zowel christenen als niet-christenen, zowel tot gelovigen als niet-gelovigen. Meer zelfs, de auteur richt zich met deze publicatie in eerste instantie expliciet en doelbewust tot twee groepen: seculiere feministen en evangelische christenen, in de hoop dat ze het vertrouwen in elkaar niet verliezen door het gedachtengoed van extremen, en bijgevolg opnieuw toenadering naar elkaar zullen durven zoeken in de strijd voor trans gelijkheid. 

Material Girls - Kathleen Stock

De Britse filosoof Kathleen Stock is op zijn zachtst uitgedrukt een controversiële stem in hedendaagse feministische debatten. Door sommigen verguisd als ‘trans-excluderende radicale feminist’ of kortweg TERF, positioneert Stock zich veeleer als ‘gender kritisch’. In Material Girls zet ze haar ideeën rond de zogenaamde gender wars op een rij en deelt ze haar visie op de zin en onzin van concepten als gender en genderidentiteit. Hoewel het boek een inzichtelijk historisch overzicht biedt over de concepten en op heldere wijze conceptuele analyse aanreikt, zijn de conclusies die de auteur uiteindelijk formuleert doordrongen van haar eigen vooroordelen en gebaseerd op haar eigen ervaringen, belangen en identiteit.

RetroRoSa

In de categorie RetroRoSa halen we een oude klassieker van onder het stof. In het licht van het thema kozen we voor The Transsexual Empire (1979) van Janice Raymond, dat het thema van trans inclusie in de vrouwenbeweging of feministische beweging voor het eerst uitgebreid analyseerde, en helaas afwees. Omdat het boek invloedrijk blijft in (trans-excluderende) radicaal feministische kringen lijkt het ons zinvol om in te zoomen op de centrale boodschap en deze kritisch te analyseren.

The Transsexual Empire is een controversieel werk dat zowel de medische als de sociale aspecten van transgenderisme bekritiseert. In het boek essentialiseert Raymond genderidentiteit en biologisch geslacht, en definieert ze transseksualiteit in eerste instantie als een pathologie, een ‘verraad’ jegens vrouwen en een vorm van mannelijke kolonisatie. Hierdoor negeert ze niet alleen de rijke diversiteit in trans identiteiten en ervaringen, maar speelt ze ook in op transfobe vooroordelen en hysterische denkbeelden over trans personen als ‘gevaarlijk’ en ‘bedreigend’ voor vrouwen en kinderen. In die zin zien we dezelfde homofobe stereotypen en denkbeelden die enkele decennia geleden gemeengoed waren, terugkomen in een transfoob jasje.

Uit deze overtuiging volgt de auteurs scepticisme over de impact van geslachtsbevestigende operaties op vrouwenrechten. Doordat ze ervan uitgaat dat trans vrouwen in essentie mannen zijn, en volgens Raymonds radicaal feministische ideeën daarom ook per definitie een bedreiging vormen voor vrouwen, pleit ze vurig tegen de inclusie van trans vrouwen in womens only en zelfs feministische ruimten.

Hoewel het boek ruim zijn aandeel in kritiek en controverse heeft ontvangen vanwege zijn uitsluitende, zelfs ronduit discriminerende discours, blijft het ook in de eenentwintigste eeuw invloedrijk binnen (trans-excluderende of ‘gender kritische) radicaal feministische kringen, net zoals breder in maatschappelijke discussies over genderidentiteit en feminisme.

RoSa kijkt

In de categorie RoSa kijkt zetten we interessante TEDxTalks, educatieve video’s of documentaires in de kijker rond thema’s op het snijvlak van gender en feminisme. In deze Uitgelezen geven we graag een platform aan de bekende YouTubers Natalie Wynn en Abigail Thorn, beide trans vrouwen en kritische filosofen.

Philosophy Tube over sociale constructies: wat is een vrouw?

Wat is een vrouw? Op het eerste gezicht klinkt het misschien als een vreemde vraag, maar het blijkt een essentiële vraag in feministische kringen, die ook daarbuiten tot heel wat controverse leidt. Wat maakt een vrouw tot vrouw? Al in 1949 liet de Franse filosoof Simone de Beauvoir haar licht schijnen op deze vraag, en talloze volgden in haar schoenen. In een entertainende en sterk onderbouwde video zet filosoof en trans vrouw Abigail Thorn een aantal interessante filosofische theoriën over deze vraag op een rij. Ze maakt abstracte concepten en complexe ideeën tastbaar met ludieke voorbeelden zoals vogelbekdieren en baseball, om ten slotte in te zoomen op de kern van de zaak:

Contrapoints over transfobie en ‘gender kritisch feminisme’

Natalie Wynn, ook wel gekend als Contrapoints, is een vaste waarde in trans activisme en een ware YouTube-legende. Met gevatte en vaak grappige monologen in theatrale settings die tot de verbeelding spreken, analyseert ze hete hangijzers in trans activisme en feminisme. In haar video over transfobie en ‘gender kritisch feminisme’ wil ze ingaan op de argumenten waar transfoben zich vaak op beroepen om trans identiteiten te bevragen, maar waar heel wat mensen met goede intenties ook vragen rond hebben. Wie dus wil bijleren en meer te weten wil komen over trans feministische perspectieven, moet hier zeker naar kijken. Wynn gaat in op thema’s als gender metafysica, genderstereotypen, mannelijke socialisatie en dito privilege. Ook maakt ze ruimte voor de bezorgdheid van cis vrouwen over de rol van reproductieve onderdrukking in de feministische strijd en de noodzakelijke woordenschat om hun ervaringen tastbaar te maken. Tot slot licht Wynn toe wat de term ‘TERF’ precies inhoudt en waarom het volgens haar geen scheldwoord is. Wat ons betreft een must-watch!

RoSa luistert

In de categorie RoSa luistert raden we interessante podcasts aan over thema’s op het snijvlak van gender en/of feminisme. Ditmaal valt die eer de Engelstalige podcast The Frontline te beurt, van de ILGA-Europe, de Europese afdeling van de internationale lhbt koepelorganisatie ILGA. We beluisterden een aflevering over trans inclusie in de Europese vrouwenbeweging, die niet toevallig op 31 maart 2023 - de Internationale Dag van Trans Zichtbaarheid - werd uitgebracht.

Bezoeker in de kijker

Margot de Smaele, student Conflict and Development (UGent) doet onderzoek naar diversiteit en representatie in Nederlandstalige kinderliteratuur. Meer specifiek neemt ze een kijkje in de collectie van verschillende Brusselse bibliotheken en bevraagt ze bibliothecarissen over hun diversiteitsbeleid om hun aanbod doordacht en evenwichtig uit te bouwen. Ze kwam langs in de RoSa-bibliotheek om een boek op te pikken voor haar engagement bij de Boekenbende aan Huis. Dat is een project van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) in samenwerking met meerdere Nederlandstalige Brusselse bibliotheken. In het kader van dit project las Margot een semester lang wekelijks boeken voor aan de vierjarige Soumia bij haar thuis in Brussel. Een van die boeken, die Margot in de kinderboekenbibliotheek van RoSa vond, is de kinderboekversie van We moeten allemaal feminist zijn van de Nigeriaanse auteur en RoSa rolmodel Chimamanda Ngozi Adichie, met prachtige illustraties van Mylo Freeman.

Wie Margot een boek wil tippen voor haar onderzoek naar leuke Nederlandstalige kinderliteratuur die diversiteit op een representatieve en positieve manier een plek geeft, kan dat doen via mail.

Aanwinstenlijst

De aanwinstenlijst is een up-to-date overzicht van alle nieuwe literatuur (boeken en digitale documenten) in de RoSa-bibliotheek. Daar zal je heel wat titels vinden over trans rechten in feminisme, maar ook over tal van andere thema’s. Je bent meer dan welkom om deze nieuwe werken in onze bibliotheek te raadplegen en uit te lenen. Digitale documenten kunnen naargelang de auteursrechten online en/of ter plaatse in de bibliotheek geconsulteerd worden.

Samenstelling: Anne April

Leeslijst

Bij de selectie van nieuwe titels voor onze collectie over trans rechten in feminisme hebben we vooral ingezet op het aankopen van recentere werken, van een brede waaier aan stemmen in het debat. Wil je je - net zoals wij de afgelopen periode deden - verdiepen in het thema? Neem dan zeker ook een kijkje in onze leeslijst. Daar vind je een mooi overzicht van titels die (binnenkort) beschikbaar zijn in de RoSa-bibliotheek over dit thema.

Meer weten?

• RoSa leest: Boekentips trans inclusie in feminisme
• RoSa leest: Gender Heretics - Rebecca Jane Morgan
• RoSa leest: Material Girls - Kathleen Stock
• RoSa kijkt: Contrapoints over transfobie en ‘gender kritisch’ feminisme
• RoSa kijkt: Philosophy Tube over sociale constructies: wat is een vrouw?
• RoSa luistert: Podcast The Frontline over trans inclusie in de vrouwenbeweging

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• Trans-Exclusionary Feminisms and the Global New Right / Serena Bassi & Greta LaFleur [Eds.], 2022 - RoSa-ex.nr.: FII a/1369
• Black Trans Feminism / Marquis Bey, 2022 - RoSa-ex.nr.: FII a/1350
• Female Masculinities and the Gender Wars: The Politics of Sex / Finn Mackay, 2021 - RoSa-ex.nr.: FIII a/275
• Transgender Marxism / Jules Joanne Gleeson & Elle O'Rourke [Eds.], 2021 - RoSa-ex.nr.: M/567
• Manifeste d'une femme trans et autres textes / Julia Serano, 2020 - RoSa-ex.nr.: FI a/573
• TERF Wars: Feminism and the Fight for Transgender Futures / Ben Vincent, Sonja Erikainen & Ruth Pearce - RoSa-ex.nr.: FII a/1379
• Transfeminist Perspectives In and Beyond Transgender and Gender Studies / Anne Enke [Ed.], 2012 - RoSa-ex.nr.: FII p/605

Bron hoofdafbeelding en banner: nito100 van Getty Images (via Canva)

#Uitgelezen #Winter #2023 #Trans #Inclusie #Feminisme #TERF