Simone de Beauvoir
Franse filosoof en baanbrekende feministische auteur die dankzij haar werk De Tweede Sekse (1949) beschouwd wordt als een internationaal icoon van de tweede feministische golf
Simone de Beauvoir (1908-1986) schrijft een indrukwekkend oeuvre bijeen: zeven romans, memoires, brieven, een toneelstuk, filosofische en feministische essays waaronder Le Deuxième Sexe (1949), een feministische klassieker die een impuls gaf aan de tweede feministische golf.
"On ne naît pas femme : on le devient. Aucun destin biologique, psychique, économique ne définit la figure que revêt au sein de la société la femelle humaine ; c'est l'ensemble de la civilisation qui élabore ce produit intermédiaire entre le mâle et le castrat qu'on qualifie de féminin. Seule la médiation d'autrui peut constituer un individu comme un Autre. En tant qu'il existe pour soi, l'enfant ne saurait se saisir comme sexuellement différencié." Simone de Beauvoir
De tweede sekse
De levensloop van Simone de Beauvoir is op zich al een praktische uiting van haar filosofie. Tegen de tijdsgeest in leidt zij in het naoorlogse Parijs een autonoom leven als vrouw, als auteur en als filosoof. Zij weigert zich te conformeren aan de normen van de burgerlijke maatschappij. Economische zelfstandigheid, zo schrijft ze, is de belangrijkste voorwaarde voor vrouwen om zichzelf als individuen te realiseren.
Simone de Beauvoir schrijft een indrukwekkend oeuvre bijeen: zeven romans, memoires, brieven, een toneelstuk, filosofische en feministische essays waaronder De Tweede Sekse (1949). Wanneer ze haar memoires wil beginnen schrijven, stoot ze op de vraag wat het voor haar betekent om vrouw te zijn. Na wat lectuur over de positie van de vrouw, raakt ze gegrepen door het onderwerp en begint ze haar "boek over vrouwen".
Bron foto: 刘东 鳌 (Liu Dong'ao) op Wikimedia CommonsWikimedia Commons
Belangrijk voor een goede lezing van De tweede sekse is de tijdsgeest. In 1949 heerst het optimisme van de wederopbouw en Franse vrouwen hebben zonet, in 1945, het stemrecht verworven. Tegelijkertijd wordt de vrouw als huisvrouw en moeder geïdealiseerd. Het kostwinnersmodel is nog steeds het burgerlijke ideaal. Nu mannen terug zijn van het front worden vrouwen aangespoord om terug te keren naar de haard omdat ze niet langer nodig zijn in fabrieken als arbeidsreserve.
De Tweede Sekse slaat in als een bom. Het boek is sensationeel en controversieel. De Beauvoir krijgt felle kritiek, zowel van links als van rechts. Van rechts omwille van haar kritische houding ten opzichte van het huwelijk, moederschap en abortus, van links omdat vrouwelijke arbeiders niet zitten te wachten op haar oproep tot economische zelfstandigheid.
"On ne naît pas femme : on le devient"
De Tweede Sekse is het begin van de Beauvoirs engagement in de vrouwenbeweging. Tot haar dood in 1986 zet zij zich actief in voor de gelijkheid tussen vrouwen en mannen. Haar nadruk op individuele keuze en vrijheid is een oogopener voor veel vrouwen. Haar ideeën zijn van grote invloed op het emancipatorische ideeëngoed van de feministen van de tweede golf. Het recht op arbeid (en gelijke verloning hiervoor) en de gelijkheid tussen man en vrouw zijn de pijlers van hun strijd. Simone de Beauvoir is een inspiratiebron voor veel vrouwen, niet alleen door De tweede sekse, maar ook door het voorbeeld dat ze stelt in haar eigen leven. Ze brengt het idee van de autonome vrouw dagelijks in de praktijk.
Haar meest bekende uitspraak luidt "On ne naît pas femme: on le devient". Daarmee legt ze de vinger op het idee van gender: vrouwen zijn niet alleen een biologische categorie die zich onderscheidt van mannen door vrouwelijke lichamelijke kenmerken, maar ook sociale waarden, normen en verwachtingen rond vrouwelijkheid bepalen het vrouw-zijn. Met haar stelling dat vrouwen niet als vrouwen worden geboren maar veeleer tot vrouw worden gemaakt verwijst ze dus naar dit socialisatieproces waarbij meisjes van kindsbeen af vrouwelijke eigenschappen en gedragingen aangeleerd krijgen. Zo leren ze de genderrol die bij vrouw-zijn behoort. Destijds valt die rol grotendeels samen met de status als toegewijde echtgenoot en moeder, wat volgens de Beauvoir het brede scala aan mogelijke levenspaden overschaduwt en vrouwen in hun persoonlijke ontwikkeling verhindert. Simone de Beauvoir stelt bovendien dat vrouwen niet inherent verlangen naar of biologisch voorbestemd zijn voor die rol. Ze pleit ervoor om dominante gendernormen in vraag te stellen en gelijkheid tussen mannen en vrouwen na te streven door gelijkwaardige opvoeding en keuzevrijheid.
Simone de Beauvoir overlijdt in 1986, zes jaar na de dood van haar levenspartner en filosoof Jean-Paul Sartre. Om de herinnering aan de iconische Franse feminist levend te houden wordt sinds 2008 jaarlijks de Simone de Beauvoir-prijs uitgereikt aan personen die opkomen voor een betere toekomst voor vrouwen. In 2020 publiceerde Kate Kirkpatrick een ophefmakende biografie van de Beauvoir, die ook te vinden is in onze bibliotheek.
In de pers:
- Vrouwen zijn gelukkige slaven, die er het beste van proberen te maken. Simone de Beauvoir over de vrouw, door de ogen van een man (Trouw, 11/11/2020)
- Het streven is het pad: recensie van Bieke Purnelle over Kate Kirkpatrick's biografie van Simone de Beauvoir (De Reactor, 10/06/2020)
Aanraders in de RoSa-bibliotheek:
- Simone de Beauvoir. Een leven / Kate Kirkpatrick, 2020 - RoSa-ex.nr.: T/1358
- Beauvoir and Her Sisters: The Politics of Women's Bodies in France / Sandra Reineke, 2011 - RoSa-ex.nr.: FIIp/182
- Simone de Beauvoir: een verhaal apart: een kennismaking met haar filosofie / Carolien Ceton, 2000 - RoSa-ex.nr.: FIIh/203
- De tweede sekse / Simone De Beauvoir, 2000 - RoSa-ex.nr.: FI a/378
- Les années Beauvoir (1945-1970) / Sylvie Chaperon, 2000 - RoSa-ex.nr.: FIIm/450
- Vrouw word je niet geboren: de tweede sekse 50 jaar later / Mieke Van Haegendoren (e.a.), 1999 - RoSa-ex.nr.: P/195
- Filosofie als passie, Het denken van Simone de Beauvoir / Karen Vintges, 1992 - RoSa-ex.nr.: FIIh/98