Lente 2025: Gynaecologische en obstetrische pijn

Gepubliceerd 03/04/2025

In de gynaecologie en obstetrie wordt pijn nog te vaak genormaliseerd of geminimaliseerd, met ernstige gevolgen voor de levenskwaliteit van patiënten. Voor veel vrouwen is het een harde realiteit dat hun klachten onvoldoende serieus worden genomen. Dit probleem manifesteert zich op verschillende manieren: klachten die worden gebagatelliseerd of genegeerd, verkeerde diagnoses, obstetrisch geweld, het overhaast voorschrijven van anticonceptie als oplossing voor aandoeningen zoals endometriose, het normaliseren van (neven)effecten van hormonale anticonceptie en van pijn bij ingrepen zoals bij het plaatsen van een spiraal, chronische pijn na een gynaecologische ingreep, pijntrauma's… Toch is er, zelfs binnen de medische wereld, nog steeds te weinig aandacht voor gynaecologische en obstetrische pijn.

Een aantal structurele problemen in de gynaecologie en obstetrie zijn meer dan enkel medische kwesties. Ze weerspiegelen bredere maatschappelijke ongelijkheden en hoe deze zich ook in de zorg laten voelen. Medisch onderzoek hield eeuwenlang amper rekening met sekseverschillen en ging doorgaans uit van het mannenlichaam als norm. Deze blinde vlek heeft geleid tot een gebrek aan kennis over het vrouwenlichaam en de vrouwelijke gezondheid, met andere woorden: een medische genderdatakloof. Die kloof resulteert nog te vaak in laattijdige of onjuiste diagnoses en bijgevolg inadequate behandelingen.

Naar schatting lijdt 10 à 15 procent van de vrouwen aan endometriose - ongeveer evenveel als het aantal mannen met prostaatkanker. Toch werd in 2019 twintig keer meer budget vrijgemaakt voor prostaatkanker dan voor endometriose. Veel patiënten met endometriose leven jarenlang zonder diagnose, en dus zonder gepaste behandeling en zorg. Nochtans is endometriose een chronische ziekte die kan leiden tot extreme pijn, onvruchtbaarheid en mentale gezondheidsproblemen.

Het idee dat pijn ‘erbij hoort’ speelt een grote rol in de manier waarop gynaecologische klachten worden benaderd. Er is dringend nood aan meer onderzoek, betere diagnosemethoden en een fundamentele verandering in de manier waarop pijn bij vrouwen wordt gepercipieerd en behandeld.

Een schrijnend voorbeeld hiervan is obstetrisch geweld, een vorm van fysiek, verbaal of psychisch geweld binnen de verloskunde. Dit kan zich uiten in gedwongen ingrepen, gebrek aan pijnbestrijding, een respectloze en onpersoonlijke benadering, of het negeren van de autonomie van de patiënt. Hoewel zorgverleners doorgaans handelen met de beste intenties, zijn dergelijke ervaringen voor veel vrouwen traumatisch.

Ook in de bredere gynaecologie worden ingrepen vaak uitgevoerd zonder voldoende overleg, informatie en aandacht voor de pijn en impact ervan. Het plaatsen of verwijderen van een spiraal is bijvoorbeeld voor velen een zeer pijnlijke, soms zelfs traumatische ervaring. Ondanks beschikbare kennis en alternatieven zoals plaatselijke verdoving, wordt deze ingreep in 96% van de gevallen zonder verdoving uitgevoerd. Patiënten krijgen vaak enkel ibuprofen aanbevolen, terwijl de effectiviteit daarvan bij deze procedure minimaal blijkt te zijn. Bovendien worden vrouwen zelden geïnformeerd dat een volledige verdoving een optie is.

Niet enkel gender, maar ook ras en etniciteit beïnvloeden de kwaliteit van de zorg die patiënten ontvangen. Onderzoek toont aan dat institutioneel racisme en vooroordelen in de zwangerschaps- en geboortezorg leiden tot ongelijkheden, waarbij met name vrouwen van kleur en personen met een migratieachtergrond een verhoogd risico lopen op inadequate zorg. Internationaal onderzoek, vooral uit het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten, bevestigt dat deze ongelijkheden al decennia bestaan en nauwelijks verbeterd zijn. Systemische stereotypen, gebrekkige gegevensverzameling en onvoldoende diverse en representatieve vertegenwoordiging in onderzoek spelen hierin een grote rol. De oplossing ligt in gerichte acties zoals bewustwording, training van zorgverleners en beter afgestemde zorgtrajecten om discriminatie te bestrijden en de gezondheidszorg te verbeteren door deze inclusiever en rechtvaardiger te maken.

In deze Uitgelezen

Voor elke nieuwe editie van de Uitgelezen-nieuwsbrief zoeken we naar materiaal in onze bibliotheek over het thema dat we deze keer uitlichten en vullen we dit aan met nieuwe boeken die onze collectie verrijken. Onderaan vind je de aanwinstenlijst terug met alle recente aankopen van de RoSa-bib. Daarnaast is er onze leeslijst met boeken die (binnenkort) in onze bibliotheek te vinden zijn rond het thema gynaecologische en obstetrische pijn.

Ook deze keer selecteerden we een vijftiental boeken voor korte besprekingen, en twee voor uitgebreide besprekingen. Voor de twee langere besprekingen van onze categorie RoSa leest kozen we voor de boeken The Pain Gap van Anushay Hossein en Baren buiten de box van Bahareh Goodarzi en Daan Borrel. The Pain Gap belicht de systematische ongelijkheden in de gezondheidszorg voor vrouwen, met een focus op hoe gender, etniciteit en sociale klasse invloed hebben op pijnperceptie en medische behandelingen. Baren buiten de box onderzoekt dan weer de invloed van discriminatie en racisme op geboortezorg en obstetrisch geweld.

In de categorie RetroRoSa halen we een oud exemplaar uit onze collectie van onder het stof. Dit keer kozen we voor Women Confined: Towards A Sociology Of Childbirth (1980) van Anne Oakley. Waarom precies dit boek? Dat ontdek je hieronder.

Voor RoSa luistert belichten we twee podcasts. De podcast Buikzaken belicht endometriose vanuit verschillende invalshoeken. We luisterden naar een aflevering over pijntrauma bij endometriose, waarbij medisch psycholoog en psychotherapeut Cobie Lutters dieper ingaat op de mentale gevolgen die de aandoening met zich kan meebrengen. Daarnaast bespreken we de podcast Geen kleine man, die gender en racisme in de gezondheidszorg onder de loep neemt.

In deze editie van Uitgelezen zetten we de Belgische gynaecoloog Willy Peers in de kijker als rolmodel. Hij streed voor pijnloze bevallingen, toegang tot anticonceptie en het recht op abortus, ondanks hevige tegenstand van de medische en juridische wereld in de tweede helft van de twintigste eeuw. Hij introduceerde nieuwe methoden van pijnbestrijding tijdens de bevalling in België en pleitte voor veilige en toegankelijke reproductieve zorg.

Tot slot zetten we een bezoeker in de kijker. Tessel vertelt hoe ze voor het eerst bij RoSa belandde en wat haar steeds weer terugbrengt naar de bibliotheek.

Korte besprekingen

Elke editie van de Uitgelezen zet een vijftiental, al dan niet nieuwe, boeken uit onze collectie in de kijker. Via onderstaande knop lees je onze korte besprekingen van een selectie boeken over gynaecologische en obstetrische pijn. De boeken behandelen een waaier aan onderwerpen die hieraan relateren, zoals de medische genderdatakloof, endometriose, menstruatiepijn, medicalisering van bevallingen en geboorten, hysterie en medisch geweld, ook ten aanzien van intersekse personen die hier disproportioneel vaak mee geconfronteerd worden.

RoSa leest

Een groot deel van de kennis bij RoSa is opgebouwd op basis van onze zorgvuldig gecreëerde en unieke bibcollectie vol non-fictie literatuur over gender en feminisme. Over het brede thema gynaecologisch en obstetrische pijn selecteerden we twee boeken: een populair, Amerikaans boek dat in 2023 het meest uitgeleende boek was in onze bibliotheek en een recent, Nederlandstalige boek over geboortezorg in Nederland.

The Pain Gap: How Sexism and Racism in Healthcare Kill Women - Anushay Hossain

Anushay Hossain, geboren in Bangladesh en sinds haar studies in de Verenigde Staten gevestigd, opent The Pain Gap met een persoonlijke ervaring die haar leven veranderde. Als beleidsadviseur vrouwenrechten aan Capitol Hill met een goed inkomen en uitstekende gezondheidsverzekering, dacht ze tijdens haar bevalling in het rijkste land ter wereld te kunnen rekenen op de best mogelijke zorg. “I could not have been more mistaken,” schrijft ze daarover in de inleiding van haar boek. Haar traumatische bevalling opende Hossains ogen voor de aanhoudende ongelijkheid in gezondheidszorg die vrouwen van kleur, zo leert Hossain nadien, vaak fataal wordt.

Deze ervaring is niet alleen de inspiratie, maar ook het uitgangspunt voor Hossains eerste boek, waarin ze seksisme en racisme in de medische wereld analyseert aan de hand van persoonlijke ervaringen en reflecties, statistieken uit onderzoek en inzichten van zowel experts als ervaringsdeskundigen.

Baren buiten de box -  Bahareh Goodarzi in samenwerking met Daan Borrel

Verloskundige en onderzoeker Bahareh Goodarzi en auteur Daan Borrel onderzoeken hoe maatschappelijke normen, medische protocollen en persoonlijke vooroordelen geboortezorg in Nederland negatief beïnvloeden. Samen analyseren ze discriminatie in de zorg en obstetrisch geweld, en pleiten ze voor meer autonomie en keuzevrijheid in het bevallingsproces. Hierbij laten ze diverse stemmen aan het woord, van zorgverleners tot ouders met uiteenlopende ervaringen. Door deze verschillende perspectieven in het licht te houden en met elkaar in dialoog te laten gaan, komen ze tot interessante bevinden. Zo merkt Goodarzi op dat zorgprofessionals vaak bezwaar aantekenen tegen de term 'obstetrisch geweld', omdat ze daar gewelddadige intenties aan koppelen. Daar tegenover zet de auteur de stem van activisten en academici die dan weer betogen dat de term juist de structurele aard van institutioneel geweld aankaart in plaats van de schuld bij individuele zorgverleners te leggen. In onze bespreking belichten we de voornaamste inzichten en de meerwaarde vanhet boek, maar maken ook kritische kanttekeningen.

RetroRoSa

In de categorie RetroRoSa halen we een vergeten parel van onder het stof. Dit keer kozen we, in het licht van het thema gynaecologie en obstetrie, voor Women Confined: Towards A Sociology Of Childbirth (1980) van gerenommeerd socioloog en feministisch onderzoeker Anne Oakley.

Op zoektocht in onze archieven valt ons oog al snel op Women Confined (1980) van Anne Oakley, wat een invloedrijk werk is gebleken binnen de feministische sociologie en medische sociologie. In het boek onderzoekt Oakley de ervaringen van vrouwen tijdens de bevalling en analyseert zij de impact die medische instituties en sociale structuren hierop hebben. Women Confined (1980) bracht een radicale wending in het denken over zwangerschap en bevalling. Waar de medische wetenschap deze vooral als biologische processen beschouwde, analyseert Oakley ze als sociale ervaringen waarin macht, gender en instituties een grote rol spelen. 

Ze toont hoe de toenemende medicalisering van bevallingen - met de daarmee gepaard gaande ziekenhuisprotocollen, technologische ingrepen en de autoriteit van artsen - de autonomie van vrouwen ondermijnt. 

Met een scherp sociologisch en feministisch perspectief onthult ze hoe vrouwen tijdens hun bevalling - een van de meest kwetsbare en belangrijkste momenten van hun leven - onderworpen worden aan een systeem dat hen vaak het recht op eigen keuzes ontneemt.

Meer dan veertig jaar later blijven Oakley’s inzichten actueel. Tal van maatschappelijke discussies van vandaag echoën haar analyses: van obstetrisch geweld en de waarde van fysiologische geboortes (dat wil zeggen, volgens het natuurlijke proces van het lichaam en op het tempo van moeder en baby) tot evenals de rol en verantwoordelijkheid van zorgverleners in het versterken van keuzevrijheid. Hoewel vrouwen vandaag meer zeggenschap lijken te hebben, blijft de spanning tussen medische protocollen en persoonlijke autonomie bestaan. Women Confined (1980) herinnert ons eraan dat bevallen niet alleen een lichamelijke, maar ook een psychologische en zelfs een politieke ervaring is. Oakley zet ook lezers anno 2025 aan om strijd te voeren voor meer ruimte, zeggenschap en erkenning binnen de gezondheidszorg voor de autonomie en rechten van vrouwen.

Rolmodel

Willy Peers (1924-1984) was een Belgische gynaecoloog die zich onvermoeibaar inzette voor vrouwenrechten in de gezondheidszorg. Hij was een pionier in de strijd voor betere gynaecologische en obstetrische zorg en geloofde dat medische behandelingen altijd in dienst moesten staan van de autonomie en het welzijn van vrouwen. 

Als voorstander van pijnloze bevallingen pleitte Peers voor de invoering van epidurale verdoving, een praktijk die destijds nog verre van vanzelfsprekend was. Hij vond dat vrouwen het recht hadden om te kiezen voor een bevalling zonder onnodig lijden en zette zich in voor een meer humane en respectvolle geboortezorg. Daarnaast streefde hij naar een holistische aanpak waarin niet alleen de fysieke, maar ook de psychologische en emotionele behoeften van zwangere vrouwen centraal stonden.

Peers was ook een vooruitstrevende stem in de strijd voor toegankelijke anticonceptie en het legaliseren van abortus. In een tijd waarin abortus nog strafbaar was, hielp hij vrouwen door veilige ingrepen uit te voeren en werd hij een sleutelfiguur in het maatschappelijke debat over reproductieve rechten. Zijn activisme leidde tot zijn fel gemediatiseerde arrestatie in 1973, wat echter een golf van protest en publieke steun teweegbracht. Dit markeerde een cruciaal moment in de Belgische abortusstrijd en droeg bij aan de latere decriminalisering ervan.

Door zijn wetenschappelijke inzichten, activisme en mediagevoeligheid wist Peers medische taboes te doorbreken en structurele veranderingen in de gynaecologische zorg teweeg te brengen. Zijn nalatenschap leeft voort in de verbeterde zorgpraktijken en in de groeiende aandacht van vrouwenrechten binnen de medische wereld. Dankzij zijn pionierswerk werd de gynaecologische en obstetrische zorg in België menselijker, inclusiever en meer gericht op de noden van vrouwen.

RoSa luistert

In de categorie RoSa luistert bespreken we interessante podcasts over gender en/of feminisme die ons opvallen, die we warm aanbevelen of die we kritisch onder de loep nemen. Voor deze Uitgelezen luisterden we naar twee Nederlandstalige podcasts.

Podcast Buikzaken over endometriose en pijntrauma

In de podcastreeks Buikzaken wordt endometriose vanuit alle invalshoeken belicht: van medische zorg en leefstijl tot emotionele ondersteuning en taboes zoals pijntrauma en ongewenste kinderloosheid. In deze aflevering staat pijntrauma centraal, met medisch psycholoog en psychotherapeut Cobie Lutters als expert. Zij begeleidt vrouwen met endometriose op emotioneel en sociaal vlak en bespreekt hoe pijntrauma en posttraumatische stressstoornis (PTSS) kunnen ontstaan door medische behandelingen of hevige pijnaanvallen. Dit kan leiden tot klachten zoals paniekaanvallen, angst en flashbacks.

Podcast Geen kleine man over genderongelijkheid in de geneeskunde

70 tot 90 procent van de patiënten met onverklaarde klachten zijn vrouwen. Waarom krijgen vrouwelijke patiënten minder vaak een (juiste) diagnose? Wat is de impact hiervan op hun leven? Hoe kan dit in de toekomst anders en beter? Deze Vlaams-Nederlandse podcast over gendersensitieve geneeskunde onderzoekt deze vragen en zoveel meer. Geen kleine man bestaat uit een verhalende audiodocumentaire over de zoektocht van verschillende vrouwen naar de juiste diagnose en vijf bonusafleveringen waarin telkens dieper wordt ingaan op één specifiek thema dat in de documentaire aan bod kwam, zoals endometriose en racisme in de zorg. Documentairemaker en journalist Sofie Peeters en Mirke Kist, Siona Houthuys en Nele Eeckhout van AudioCollectief SCHIK gaan in gesprek met experts en ervaringsdeskundigen, en houden het midden tussen een onderzoeksdocumentaire en menselijke, meeslepende verhalen.

Bezoeker in de kijker

Vijf à zes jaar geleden kwam Tessel voor het eerst met RoSa in aanraking nadat iemand haar over ons vertelde. Ze woonde vervolgens een van onze evenementen bij en werd al gauw een vaste bezoeker. Destijds werkte ze aan haar masterproef in de literatuurwetenschappen, een vakgebied waarin ze nu doctoreert.

Tessel komt graag naar onze bibliotheek, vooral voor de collectie. Soms komt ze een specifiek boek uitzoeken, maar meestal neemt ze er meerdere mee — onze planken staan immers altijd vol met boeiende titels, lacht ze.

Op dit moment leest ze Forbidden Flowers: More Women's Sexual Fantasies van Nancy Friday, een boek uit de jaren 1970 waarin anonieme vrouwen openhartig vertellen over hun seksuele fantasieën.

Aanwinstenlijst

De aanwinstenlijst is een up-to-date overzicht van alle nieuwe literatuur (boeken en digitale documenten) in de RoSa-bibliotheek. Daar zal je een aantal titels vinden over onbetaalde zorgarbeid, maar ook over tal van andere thema’s. Je bent meer dan welkom om deze nieuwe werken in onze bibliotheek te raadplegen en uit te lenen. Digitale documenten kunnen naargelang de auteursrechten online en/of ter plaatse in de bibliotheek geconsulteerd worden.

Samenstelling: Anne April

Leeslijst

Bij de aankoop van nieuwe titels voor onze collectie focuste we het afgelopen seizoen op de thema's gynaecologie en obstetrie. Uiteraard hadden we ook al heel wat titels in huis. Wil je je - net zoals wij de afgelopen periode deden - verdiepen in het thema? Neem dan zeker een kijkje in onze leeslijst. Daar vind je een mooi overzicht van titels die (binnenkort) beschikbaar zijn in de RoSa-bibliotheek over dit thema.

In de pers: 

• Wereldgezondheidsorganisatie: "Elke 2 minuten sterft een vrouw door complicaties bij zwangerschap of bevalling" (VRT NWS, 07/04/2025)
• Aid cuts could have ‘pandemic-like effects’ on maternal deaths, WHO warns (The Guardian, 06/04/2025) 
• Trump administration eviscerates maternal and child health programs (The Guardian, 05/04/2025)
• From 24/7 pain to tolerable symptoms, Botox is helping people living with endometriosis (The Guardian, 28/03/2025)
• Women to save thousands of dollars a year as new fertility and endometriosis drugs listed on PBS (The Guardian, 16/03/2025)
• ‘First-of-a-kind’ daily pill for endometriosis treatment approved for NHS in England (The Guardian, 13/03/2025) 
• U.N. Accuses Israel of Targeting Reproductive Health Facilities in Gaza (The New York Times, 13/03/2025)
• ‘Hoe Trump de stekker uit globale gezondheidszorg trok en waarom dat ons allemaal zou moeten verontrusten’ (MO*, 11/03/2025) 
• Langzaam groeit de aandacht voor medische problemen van vrouwen: ‘Artsen moeten beseffen dat een vrouw geen kleine man is’ (NRC, 06/03/2025)
• Over 3,000 beauty products targeting Black women contain health hazards, study shows (The Guardian, 25/02/2025)
• Better mental health care around pregnancy exists – I’ve seen it. Why aren’t all women getting it? (The Guardian, 17/02/2025)
• Trump Funding Freeze Decimates Women’s Health Care, U.N. and Others Say (The New York Times, 13/02/2025)
• After Abortion Bans, Infant Mortality and Births Increased, Research Finds (The New York Times, 13/02/2025)
• “Financieel kwetsbare vrouwen verlaten na een bevalling sneller het ziekenhuis” (De Standaard+, 22/01/2025)
• Financieel kwetsbare vrouwen hebben minder toegang tot zorg tijdens en na hun zwangerschap (VRT NWS, 21/01/2025)

Meer weten?

• RoSa thema: Lichaam en geest
• RoSa thema: Genderdatakloof
• RoSa thema: Gender- en sekseverschillen in lichamelijke gezondheid
• RoSa thema: Lichamelijke autonomie en gezondheid
• RoSa thema: Anticonceptie
• RoSa thema: Abortus in België vandaag
• RoSa leest: The Pain Gap - Anushay Hossain
• RoSa leest: Baren buiten de box - Bahareh Goodarzi ism Daan Borrel
• RoSa leest: Boekentips gynaecologische en obstetrische pijn
• RoSa luistert: Podcast Buikzaken over endometriose en pijntrauma
• RoSa luistert: Podcast Science Weekly van The Guardian
• RoSa kijkt: Shannon Cohn - "The Most Common Disease You’ve Never Heard Of"

Aanraders uit de RoSa-bibliotheek:

• The Stitch-Up: How Medical Misogyny Harms Us All / Emma Szewczak, 2025 (binnenkort beschikbaar)
• It's Not Hysteria: Everything You Need To Know About Your Reproductive Health / Karen Tang, 2024
• Het vrouwenlijf en wat we er niet over weten: Persoonlijke verhalen van 7 vrouwen over hun diagnose / Sofie Peeters, 2024
• Looking Through The Speculum: Examining The Women’s Health Movement / Judith A. Houck, 2024
• Exposed: The Hidden History Of The Pelvic Exam / Wendy Kline, 2024
• Sick Of It: The Global Fight For Women's Health / Sophie Harmane, 2024
• Rebel Bodies: A Guide To The Gender Health Gap Revolution / Sarah Graham, 2023
• Pijn, bloedverlies en hysterie: Een geschiedenis van de gynaecologie / Matthé Burger, 2023

Bron hoofdafbeelding en banner: Olga Mrozek for IPPF x Fine Acts 

#RoSaleest #Boekentips #Bibliotheek #Nieuwsbrief #Uitgelezen #Lente2025 #Gynaecologie #Obstetrie #Zwangerschap #Bevalling #Geboorte #Intersekse #Pijn #Geweld