Lente 2021: Black Feminist History

Gloria Wekker

Witte onschuld: paradoxen van kolonialisme en ras
Amsterdam: AUP, 2018. 343 p.
RoSa-ex.nr.: FI d/65

Gloria Wekker is een stem die niet meer weg te denken is in het debat over racisme en wit privilege. Als antropoloog, ondertussen emeritus hoogleraar, is zij gespecialiseerd in genderstudies en critical race theory, waarbij ze voornamelijk focust op racisme in Nederland en intersectionaliteit binnen de feministische beweging. Witte onschuld is een geactualiseerde versie, uitgebracht eind 2017, van het Engelstalige origineel uit 2016 (White innocence: paradoxes of colonialism and race).

De centrale paradox die Wekker beschrijft, illustreert en onderzoekt, is hoe ras (en het debat errond) in Nederland nog steeds veel animo en agressie opwekt terwijl het bestaan van racisme tegelijkertijd ontkend wordt. Haar stelling is dat het koloniale verleden het racisme van vandaag in stand houdt, en dit via diep ingesleten attitudes en emoties die ze het culturele archief noemt. Wekker schrijft onder andere over de beeldvorming over zwarte mannen en vrouwen door de media, over het gebrek aan kennis over ras in het onderwijs, en over het Zwarte Piet-debat.

Lees ook RoSa's portret van Gloria Wekker

Ruby Hamad

White Tears/Brown Scars: How White Feminism Betrays Women of Color
New York: Catapult, 2020. 284 p.
RoSa-ex.nr.: FII m/836

In haar essaybundel White Tears/Brown Scars beargumenteert de Australische Ruby Hamad dat witte vrouwen doorheen de geschiedenis bijgedragen hebben aan de onderdrukking van mensen van kleur. Van witte vrouwen die tijdens de slavernij naar het gerecht stapten om 'hun' slaven te kunnen behouden, over vrouwen die lobbyden voor gesegregeerde scholen tot vrouwen die Trump mee aan zijn overwinning hielpen: witte vrouwen zijn nooit enkel bystanders geweest als het gaat om racisme. Hamad geeft dan ook aan dat de vrouwenbeweging nooit gelijk kan zijn als er geen plaats gemaakt wordt voor de complexe ervaring van vrouwen van kleur. Feminisme zal intersectioneel zijn of niet zijn, aldus Hamad.

Jennifer Christine Nash

Black Feminism Reimagined: After Intersectionality
Durham, N.C.: Duke University Press, 2019. 170 p.
RoSa-ex.nr.: FII a/1245

Intersectionaliteit of kruispuntdenken is een sleuteltheorie binnen vrouwenstudies. In Black Feminism Reimagined: After Intersectionality brengt Jennifer Christine Nash de institutionele geschiedenis en het hedendaagse, academische gebruik van intersectionaliteit in kaart. Nash schrijft over de oorsprong en het al dan niet correcte gebruik van het begrip, gaat in op een paar van de voornaamste denkers en maakt een aantal cruciale punten over de grenzen van het begrip intersectionaliteit. Daarbij stelt Nash dat veel energie van zwarte feministische theoretici naar het corrigeren van "verkeerd gebruik" of het beschermen van de term gaat, alsof het een territorium is dat verdedigd moet worden. Een groot deel van het boek behandelt de discussie binnen het feministische academische veld zelf.

Cellestine Ware

Woman power: the movement for women's liberation
New York: Tower Publications, 1970. 176 p.
RoSa-ex.nr.: FII a/974

Cellestine Ware was een strijdbare, radicale feminist en lid van de Stanton-Anthony Brigade, een subcel van de New York Radical Feminists. Voor deze radicale feministen uit de jaren 1970 waren mannen de vijand. In haar hoofdstuk over Black feminism klaagt Ware het cliché van de kwaadaardige zwarte "feeks" of Jezebel aan. De schuld van dit verwrongen beeld legt zij grotendeels bij de zwarte man, voor wie zij niet mals is. Niet meer in print maar wel nog bij ons te raadplegen!

Barbara Smith (Ed.)

Home Girls: A Black Feminist Anthology
New York: Kitchen Table: Women of Color Press, 1983. 377 p.
RoSa-ex.nr.: RI/221

Een baanbrekende bloemlezing met meer dan dertig teksten van zwarte feministische en lesbische activisten, waaronder Audre Lorde, June Jordan, Alice Walker en Barbara Smith zelf. De auteurs zijn professoren, dichters, therapeuten, activisten, moeders, arbeiders, performers, enzovoort. Bedoeling van dit werk is om zwarte vrouwen uit verschillende regio's, culturen en klassen samen te brengen en hun overeenkomsten te vieren. Smith schrijft in de inleiding: "Black feminism is, on every level, organic to Black experience."

Patricia Hill Collins

Black Feminist Thought: Knowledge, Consciousness, and the Politics of Empowerment
Cambridge: Unwin Hyman, 1990. 265 p.
RoSa-ex.nr.: FII m/230

Patricia Hill Collins is een Amerikaanse geleerde, gespecialiseerd in ras, klasse en gender. Elk van haar boeken (ze publiceert er ongeveer eentje om de tien jaar) is ondertussen een standaardwerk geworden. Zo ook deze: nog steeds relevant voor iedereen die een breed overzicht wil hebben van zwart feminisme. Collins interpreteert de intellectuele theorieën van pioniers als bell hooks, Audre Lorde en Angela Davis in het boek en biedt wat toendertijd een eerste uitgebreid overzicht was van het zwarte feministische gedachtegoed, daarbij puttend uit fictie, poëzie, muziek en mondelinge geschiedenis.

Rachel Holmes

The hottentot Venus : the life and death of Sarah Baartman
London: Bloomsbury Publishing, 2020. 272 p.
RoSa-ex.nr.: T/1356

Saartjie Baartman was een Zuid-Afrikaanse vrouw die beroemd werd als menselijke attractie. Haar shownaam was de "Hottentot-Venus", de echte naam van Baartman is altijd onbekend gebleven. Het woord "Hottentot" (oude bijnaam voor het Khoikhoi volk) wordt vandaag als beledigend gezien. Op tournee in Europa werd Baartman uitgekleed, geknepen, beschilderd, aanbeden en geridiculiseerd. Na haar dood in 1815 werd er een sectie op haar lichaam verricht en werden haar hersenen en genitaliën op sterk water gezet, ter bezichtiging van museumgangers. Pas in 2002, 192 jaar na haar dood werd ze in Hankey, Zuid-Afrika, begraven.

Koa Beck

White feminism: from the suffragettes to influencers and who they leave behind
New York: Atria Books, 2021. 320 p.
RoSa-ex.nr.: FI a/560

Met dit boek levert Koa Beck een belangrijke bijdrage aan het debat over diversiteit, emancipatie en inclusie in de Verenigde Staten. Beck overschouwt de geschiedenis van het Amerikaanse feminisme, vanaf het einde van negentiende eeuw tot nu. Wit feminisme is volgens haar een specifieke strategie en ideologie om gendergelijkheid te bekomen, gebaseerd op kolonialisme, imperialisme, kapitalisme en white supremacy. Met kritische blik en aan de hand van archiefwerk, focust ze vooral op gemeenschappen en bewegingen die geen deel uitmaakten/uitmaken van het mainstream feministisch narratief: Native Americans, moslims, Black Feminists, de transgendergemeenschap, enzovoort. Beck laat oude en nieuwe uitgesloten stemmen, langs de assen van ras, gender, klasse en seksualiteit, voor zich spreken, en legt verbanden tussen gevallen van uitsluiting (en uitbuiting) toen en nu.

bell hooks

We real cool: Black Men and Masculinity
New York: Routledge, 2004. 262 p.
RoSa-ex.nr.: FI a/559

In We Real Cool: Black Men and Masculinity argumenteert schrijver, hoogleraar, feminist en activist bell hooks (zonder hoofdletters) dat zwarte mannen extra beperkingen in het leven ervaren: hun visies op mannelijkheid, genderrelaties en hun zelfbeeld als zwarte man worden gevormd in relatie tot geracialiseerde stereotyperende beeldvorming over hen door het imperialistische wit-suprematische kapitalistische patriarchaat.

In tien essays bespreekt hooks thema’s die een rol spelen het leven van zwarte mannen. Het eerste essay Plantation Patriarchy beschrijft bijvoorbeeld het koloniale verleden dat zwarte mannen patriarchale dominantie aanleerde om erkenning te krijgen van witte mannen. Vervolgens gaat hooks in op thema’s zoals onderwijs, geweld, seksualiteit, ouderschap en liefde. Het boek is een oproep aan zwarte mannen om meer zelfvertrouwen te ontwikkelen en tegelijkertijd om de heersende machtsstructuren op een intersectionele manier te doorbreken.

Lees ook RoSa's portret van bell hooks

Zora Neale Hurston

Hoe het voelt om van kleur te zijn
Arnhem: Uitgeverij Chaos, 2017. 134 p.
RoSa-ex.nr.: M/553

Hurstons’ How It Feels To Be Colored Me dateert van 1928 maar bijna 100 jaar later weerspiegelt het nog steeds de positie van zwarte vrouwelijke auteurs in een hoofdzakelijk wit artistiek landschap. Het essay beschrijft op een speelse maar scherpe wijze het leven als vrouw van kleur in relatie tot witte mensen. In de Nederlandstalige vertaling gaat Hoe het voelt om van kleur te zijn vooraf door een briefwisseling tussen Kristina Kay Robinson (V.S.) en Simone Atangana Bekono (NL). Robinson en Bekono belichten het gedachtegoed van Hurston vanuit het heden en verbinden het met hun eigen verhaal als zwarte vrouwelijke auteurs. Het boek zoomt in op identiteit, de dominante (literaire) normen, positionering en kolonialisme. Het trekt parallellen tussen leefwerelden, is persoonlijk en politiek en leest als een sneltrein. Na Een kamer voor jezelf, de tweede literaire vertaling bij het Nederlandse Uitgeverij Chaos.

Gloria Wekker & Rosi Braidotti (Eds.)

Praten in het donker: multiculturalisme en anti-racisme in feministisch perspectief
Kampen: Kok Agora, 1996. 170 p.
RoSa-ex.nr.: FII p/103

Wekker en Braidotti leveren in Praten in het donker een bijdrage aan het debat over de etnisch-cultureel diverse samenleving vanuit een feministisch oogpunt. De essaybundel biedt een verzameling van kritische analyses geschreven door feministische denkers uit

Nederland (Helma Lutz, Gloria Wekker, Isabel Hoving, Rosi Braidotti) aangevuld met een aantal vertalingen van internationale collega’s (Stuart Hall en bell hooks). Het boek uit 1996 speelt in op de toenmalige literaire en politieke leemte in Nederland. Er was nood aan een centraal debat rond etnisch-culturele diversiteit, immigratie en anti-racisme en dat vanuit een feministisch perspectief. Het problematiseert het witte discours binnen de Vrouwenstudies en gaat tegelijkertijd in op het belang van meervoudige en hybride identiteiten en ‘gesitueerde kennis’. 25 jaar later voedt de bijdrage van deze prominente academici nog steeds heel wat intersectionele feministen.

Minna Salami

Sensuous Knowledge: A black feminist approach for everyone
Londen: ZedBooks, 2020. - 190 p.
RoSa-ex.nr.: FII a/1266

Minna Salami (bekend van haar blog MsAfropolitan) bespreekt in Sensuous Knowledge de gefragmenteerde kennissystemen die focussen op ratio oftewel ‘Europatriarchal knowledge’. Salami vertrekt vanuit een zwart feminisme waarbij ook anti-kapitalisme en anti-imperialisme aan de basis liggen, om een meer holistisch standpunt naar voren te schuiven: 'sensuele kennis’, of instinctieve kennis, een andere manier van weten. Het boek zoomt in op bevrijding, dekolonisatie, identiteit, zwartheid, vrouw-zijn, zusterschap, macht en schoonheid. Het bevat heel wat referenties die aanzetten om verder te lezen. Je vind ze ook op haar website.

Keeanga-Yamahtta Taylor (Eds.)

How we get free: black feminism and The Combahee River Collective
Chicago: Haymarket Books, 2017. 191 p.
RoSa-ex.nr.: FII a/1184

How we get free is een collectie van interviews waarmee de Amerikaanse activist en academicus Keeanga-Yamahatta Taylor tracht na te gaan wat de erfenis is van The Combahee River Collective (1974-1980). Ze laat onder anderen Barbara Smith, Beverly Smith en Demita Frazier aan het woord: de auteurs van het legendarische The Combahee River Collective Statement (1977). Ook #BlackLivesMatter co-oprichter Alicia Garza wordt geïnterviewd en het geheel wordt van commentaar voorzien door geschiedkundige en activist Barbara Ransby.

Het originele statement wordt als een essentiële bijdrage beschouwd aan het (zwarte) feminisme, met name als het gaat over identiteitspolitiek. Het wordt in dit boek grondig onder de loep genomen. Welke betekenis heeft die verklaring uit 1977 nog veertig jaar na publicatie? In de woorden van Demita Frazier: "The point of talking about Combahee is not to be nostalgic; rather, we talk about it because Black women are still not free".

Charlene A. Carruthers

Unapologetic: a black, queer, and feminist mandate for radical movements
Boston: Beacon Press, 2018. 162 p.
RoSa ex.nr.: FII a/1299

In dit boek combineert activist Charlene A. Carruthers historische en persoonlijke inzichten om zo tot een "inclusieve handleiding voor activisten" te komen. Haar doel is om aan te tonen dat we heersende mainstream ideeën over identiteitsassen, zoals klasse en gender, dienen om te gooien als we een collectieve bevrijding van álle individuen en groepen beogen.

Carruthers stelt het gedachtegoed van zwarte feministische radicale bewegingen (zowel van binnen als buiten de VS) centraal, omdat het de pijnpunten van het hedendaagse sociale activisme blootlegt: het is niet gekleurd genoeg, niet queer genoeg, niet radicaal genoeg en niet feministisch genoeg. Voor iedereen die zich de vraag stelt hoe we dat kunnen veranderen, kan Unapologetic als inspiratie dienen.

Sylvia Tamale

Decolonization and Afro-Feminism
Ottawa: Daraja Press, 2020. 428 p.
RoSa-ex.nr.: FI a/558

In haar meeste recente publicatie onderzoekt de Oegandees academica en mensenrechtenactivist Sylvia Tamale hoe de koloniale filters afgeleerd kunnen worden, meer dan zes decennia na de onafhankelijkheid. Het continent worstelt nog steeds om zich te bevrijden van de diepe erfenis van kolonialisme, imperialisme en patriarchaat. Daar is al veel over geschreven, maar Tamale bekijkt het door een afrofeministische bril. Doel: tot een realiteit komen die echt bevrijdend is - en ook zo aanvoelt - voor een grotere en inclusievere groep van Afrikanen. Geen 'westerse' blik, maar ook geen 'Afrikaanse' zonder aandacht voor gelijkheid tussen vrouwen en mannen. Ze refereert naar manieren van denken die inclusiever zijn en vanuit het continent zelf komen, zoals bijvoorbeeld de filosofie van Ubuntu.

Maya Angelou - vertaald door Kathleen Rutten

Ik weet waarom gekooide vogels zingen
Amsterdam: De Geus, 2020. 352 p.
RoSa ex.nr.: S/732

Ik weet waarom gekooide vogels zingen is de vertaling van Amerikaans dichter en auteur Maya Angelou's debuutroman I Know Why The Caged Bird Sings (1970). Het boek covert de eerste zeventien levensjaren van Maya Angelou en schetst een beeld van opgroeien in het Amerika van de jaren dertig. De setting is een arme buurt in het door en door racistische Zuiden. Literatuur vormt een uitweg, een baken van hoop. Eigenlijk worden daar de kiemen gezaaid van Maya Angelou, de auteur. De publicatie betekent de start van een volledig nieuwe manier van schrijven binnen het autobiografische genre en levert haar instant succes op. In haar schrijven gaat Angelou thema's zoals verkrachting, fysiek geweld of racisme niet uit te weg.

Lees ook RoSa's portret van Maya Angelou

Suryia Nayak

Race, gender and the activism of black feminist theory: working with Audre Lorde
London: Routledge, 2015. 156 p.
RoSa ex.nr.: FII p/650

In Race, gender and the activism of black feminist theory trekt auteur Syryia Nayak, docent Sociaal Werk aan de University of Salford en al jaren actief in de Rape Crisis Movement, de klassieke psychologie in twijfel. Daarbij zet ze een ongebruikelijke transdisciplinaire stap naar het activisme van de zwarte feministische theorie, onder andere die van Audre Lorde. Focus van haar kritiek is identiteit, vervreemding, trauma, verlies, de positie en samenstelling van individuen binnen relaties, het gezin, de gemeenschap en de samenleving.

Félix Germain & Silyane Larcher (Eds.)

Black french women and the struggle for equality, 1848-2016
Lincoln: University of Nebraska Press, 2018. 270 p.
RoSa ex. nr: FII m/801

In Black French Women and the Struggle for Equality, 1848–2016 wordt bestudeerd hoe zwarte vrouwen in Frankrijk en diens ex-kolonies (zoals de Franse Antillen, het eiland Gorée vlak voor de kust van Senegal, en de Senegalese steden Dakar, Rufisque en Saint-Louis) het Franse kolonialisme hebben ervaren. Er is ook aandacht voor gegenderde lezingen van concepten als kolonisatie, dekolonisatie en sociale bewegingen.

Het boek is een bundel teksten van auteurs met verschillende disciplinaire achtergronden en wortels in diverse landen. Dit levert een multidimensionaal perspectief op inzake aspecten als afkomst, huidskleur, klasse, gender en sekseverhoudingen in Frankrijk en zijn voormalige kolonies. Rode draad: hoe hebben zwarte vrouwen in de periode 1848-2016 beperkende omstandigheden voortkomend uit het patriarchaat en racisme beleefd, aangekaart en overwonnen?

Françoise Vergès

Un féminisme décolonial
Paris: La Fabrique Editions, 2019. 152 p.
RoSa-ex.nr.: C m/92

Francoise Vergès legt in dit boek het (wit) feminisme van vandaag het vuur aan de schenen en probeert nieuwe feministische recepten te schrijven. Vergès' dekoloniaal feminisme is ook anti-kapitalistisch, in die zin dat het de raciale en patriarchale uitwassen van het kapitalisme volledig afwijst. Veeleer beoogt Vergès een intersectioneel (en Marxistisch) feminisme dat intrinsiek verbonden is met anti-racisme en anti-kolonialisme. In lijn met het werk van denkers als Audre Lorde en bell hooks is het boek geschreven vanuit het standpunt van zwarte vrouwen, die zowel met seksisme als racisme te maken hebben.

Audre Lorde

Sister outsider : essays en toespraken
Amsterdam: Uitgeverij Pluim, 2020. 205 p.
RoSa-ex.nr.: M/540

Wanneer zwarte vrouwen over Sister Outsider spreken, hoor je vaak: "Had ik dit maar eerder gelezen". Deze bundeling van baanbrekende teksten van de zwarte, feministische, lesbische schrijver en dichter Audre Lorde is een essentiëel werk waarin ze seksisme, racisme, leeftijdsdiscriminatie, homofobie en klassisme onder de loep neemt. Lorde ijvert voor het begrijpen en erkennen van verschil als motor voor de vrouwenbeweging. Zoals Uitgeverij Pluim het zegt: "Haar essays ademen doortastendheid, onverschrokkenheid en bevlogenheid uit." Bijna veertig jaar na datum hebben ze nog niets aan zeggingskracht en actualiteit ingeboet.

Lees ook RoSa's portret van Audre Lorde

Alexis Pauline Gumbs

Black Feminist Lessons from Marine Mammals
Chicago: AK Press, 2020. 174p.
RoSa ex.nr.: FI a/561

Alexis Pauline Gumbs neemt ons mee naar de wondere wereld van de zeezoogdieren om te kijken wat feministen van hen kunnen leren. Hoe zij 'moederen' en bewegen, hoe zij conflicten oplossen, kortom hoe zij overleven: dit is hoe de natuur het ons voordoet. De auteur noemt zichzelf een "queer, black feminist love evangelist and marine mammal apprentice" en het boek is bedoeld voor de zwarte like-minded feminist die een gids kan gebruiken of het hoofd wil verruimen. Hoofdstukken als "adem", "luister", "eer je grenzen", "ga diep" nodigen je uit je onder te dompelen en mee te gaan met de flow en wijsheid van zeezoogdieren. Een creatief en genre-bending werk!