Documentaire Zij Hen Wij (She They Us)

In de documentairereeks Zij Hen Wij (She They Us) van Zaïde Bil, Heleen Declercq en Sam Peeters tonen zeven uiteenlopende mensen - van huishoudhulp Mieke Van Hove tot zangeres Charlotte Adigéry - hoe ze omgaan met discriminaties op het vlak van huidskleur, gender en seksualiteit. Vanuit intersectioneel perspectief wil de serie een hoopvol licht laten schijnen op de strijd voor gelijkheid.

Onder de zeven protagonisten (zes vrouwen en één non-binair persoon), bevinden zich onder andere cultuurprogrammator Fatima-Zohra Ait El Maâti, huishoudhulp Mieke Van Hove, zanger en muzikante Charlotte Adigéry en wetenschapper Angélique Van Ombergen. Ieder van hen vecht tegen de verschillende maatschappelijke verwachtingen op het vlak van werk, lichaam en leven, en wordt op een of meerdere manieren dagelijks gediscrimineerd. De verschillende punten waarop die discriminatie samenkomt, wordt ook met de metafoor van het kruispuntdenken of "intersectionaliteit" geduid. Je sociale identiteit bestaat immers uit verschillende dimensies - zoals bijvoorbeeld sekse, genderidentiteit, leeftijd, ras/etniciteit, religie, klasse, enzovoort - die je maatschappelijke positie mee bepalen. Het samenspel van deze aspecten kan ervoor zorgen dat je geprivilegieerd ofwel gediscrimineerd wordt.

Volgens de persteksten was het intersectioneel feminisme voor documentairemakers Zaïde Bil, Heleen Declercq en Sam Peeters een bepalende gids, bijvoorbeeld bij het zoeken naar personages, het doorhakken van knopen qua verhaallijnen en voor de algehele boodschap van de reeks. Ze wilden vermijden de kijker bij het handje te houden, maar vonden het wel belangrijk om de feministische kerngedachten voelbaar te maken via de personages en hun (innerlijke) strijd en ervaringen.

Thema's

Als documentaire wil Zij Hen Wij een empowerende boodschap brengen: al bij de eerste intro moedigt een spoken word commentaarstem (Babs Gons) ons aan: "doe het toch maar, zeg dat maar tegen jezelf, op die momenten wanneer je niet meer weet, waarom je 't doet", als aansporing om door te zetten met je hoogstpersoonlijke strijd. Bij elk van de personages is dat een andere strijd en dat resulteert in de keuze van de makers voor vijf overkoepelende thema's: aanvaarding, veiligheid, ouderschap, wetgeving en strijd. 

Aanvaarding

Aflevering één start met zanger en muzikant Charlotte Adigéry die op het punt staat door te breken en afrekent met haar grote trauma van racisme. Ze vertelt over de verschillende mensonterende zaken die een vrouw van kleur moet ondergaan, van "goedbedoeld" racisme als het ongevraagd aanraken van haar haren, over de seksualisering van zwarte vrouwenlichamen, tot onnodig politiegeweld. 

Een andere vorm van aanvaarding van het eigen lichaam komt aan bod bij topmodel Hanne Gaby Odiele. Diens modellenwerk helpt die om zich aanvaard, een "übervrouw" zelfs, te voelen, terwijl die tegelijk een intersekse persoon is én zich identificeert als non-binair. Intersekse komt meer voor dan we denken: volgens kenniscentrum Intersekse Vlaanderen wordt één op zestig personen geboren met intersekse kenmerken. Odiele heeft XY (mannelijke) chromosomen en werd geboren met interne testes, waarover die jaren niet durfde spreken. Ondertussen, na diens coming-out, is die ontpopt tot een heuse activist die intersekse jongeren van hun schaamte af wil helpen. Ook voert die campagne om meer bewustzijn te creëren rond de medische mallemolen en soms ronduit schadelijke operaties die intersekse kinderen ondergaan.

Veiligheid

"Vrouw zijn is een voltijdse job", aldus cultureel werker Fatima-Zohra Ait El Maâti in de tweede episode van Zij Hen Wij. Zij voelt alleszins aan dat het haar werk is om te verdedigen dat vrouwen recht hebben op veiligheid. El Maâti getuigt over haar activisme, haar vrouw- en Noord-Afrikaans zijn en het (seksueel) geweld dat vrouwen in het leven ervaren. Een pancarte meldt: Brussel telt acht toevluchtshuizen voor slachtoffers van huiselijk geweld, en ze zijn allemaal overvol.

Een andere, ongewonere job is die van Eefje Depoortere. Ze is journalist op vlak van e-sports (het competitief spelen van videospelletjes) en heeft meer dan 800.000 volgers op X. Gamen wordt meestal bekeken als een mannensport, terwijl ongeveer de helft van de spelers vrouw is. Depoortere heeft dikwijls te maken met toxisch gedrag en krijgt ongevraagd bagger in haar inbox, vaak met commentaar over haar uiterlijk. Voor wie eraan twijfelt: online vrouwenhaat is een ding. Vrouwen – en niet-witte vrouwen in het bijzonder – krijgen disproportioneel vaak te maken met (online) seksistische en/of racistische haatboodschappen. In eigen land alleen al zijn er talrijke voorbeelden, waarvan de bekendste misschien wel Petra De Sutter, Dalilla Hermans, Jihad Van Puymbroeck, Jessika Soors en Sabrine Ingabire. 

Ouderschap

Ouderschap is het thema van aflevering drie. Charlotte Adigéry ontdekte vlak voor de opnames van deze documentaire dat ze zwanger is, net wanneer ze een belangrijk platencontract tekent en op tournee moet. Zo komen we bij de nog steeds moeilijk te verenigen combinatie van moederschap en carrière. Nog steeds is er sprake van zwangerschapsdiscriminatie en blijft de loonkloof tussen mannen en vrouwen een feit. We weten ook dat er een zorgkloof is: vrouwen nemen meestal meer huishoudelijke en zorgende taken op zich naast hun betaalde job, tot zelfs gemiddeld 10,5 uur per week meer dan vaders. Ondanks de recente tegenwind van "ploetermoeders", die eerlijk willen zijn over de moeilijkheden van het moederschap of ouderschap, heerst toch nog het ideaal waarbij van de moeder verwacht wordt haar rol glansrijk en met onverdeelde aandacht voor het kind te vervullen. Een moeder die kiest voor haar carrière wordt eerder scheef bekeken, in plaats van bewonderd. Wat zullen anderen van je denken als je daarvoor kiest - en als je dat niet doet?

In aflevering drie komt ook wetenschapscoördinator bij de European Space Agency Angelique Van Ombergen aan bod, die ook een topjob met het ouderschap combineert. Ze doet specifiek research naar de male bias in ruimtelijk onderzoek en focust zich in haar onderzoek onder andere op vrouwen. In ruimtelijke sferen is er namelijk een grote arbeidskloof: slechts 11% van de astronauten is vrouw. 

Wetgeving

Het tegengestelde vinden we in de sector van huishoudhulpen: meer dan 90% van de poetshulpen zijn vrouwen, dikwijls met een migratie-achtergrond, en/of veelal kortgeschoolden en/of mensen die moeilijk aan ander werk geraken. In "Wetgeving", aflevering vier, klaagt Mieke Van Hove, huishoudelijk werker en vakbondsafgevaardigde, aan dat haar sector door de Wetstraat schromelijk over het hoofd wordt gezien en onderbetaald wordt. In 2019 kwamen de poetshulpen massaal op straat voor een loonsverhoging (het maximumloon was toen 11,40 euro) voor de zowat 145,000 werknemers in deze sector.

Vervolgens komt Kaouthar Darmoni aan bod, de ex-directeur van Atria, het Nederlandse kenniscentrum voor vrouwengeschiedenis en emancipatie. Ze vertelt over haar activisme tegen femicide en gaat in op hoe ze vrouwen helpt te herbronnen via rituele Oosterse dans. Vermoedelijk dateren de opnames van ervoor, maar Darmoni kwam in 2022 in opspraak vanwege grensoverschrijdend gedrag bij Atria. Ze kreeg haar ontslag nadat 21 van de 23 personeelsleden aangaven last te hebben van intimidatie.

Strijd

Er komen nog heel wat gegenderde thema's aan bod in Zij Hen Wij. Eén van de protagonisten kampt bijvoorbeeld met endometriose, een andere spreekt over het hoofddoekenverbod. Het intersectionele komt ook in de structuur van de documenaire naar voren: geen vrouw of persoon heeft maar één thema of verhaal, maar ze overlappen elkaar. Iedereen komt in de laatste aflevering nog eens aan bod, volgens de makers omdat ze zo samen ook nog eens één sterke stem vormen. Ook de rol van mannen wordt besproken: de "Us" uit de titel slaat op "wij", inclusief mannen, want zonder mannen geen gelijkheid voor iedereen.

Episode vijf handelt direct over feminisme, seksisme, discriminatie en het vermoeiende feministische activisme. Vermoeiend schrijven we, want doorheen de reeks zien we mensen die enorm hard werken en strijden voor hun rechten, maar eigenlijk liever in een wereld zouden leven waar ze niet meer moeten nadenken over wat het is om moeder, zorgverlener, artiest, moslima, non-binair, vrouw of… feminist te zijn.

Waar te zien?

Op 28 februari kan je dankzij Furia, Ella vzw en het Groot Verzet in Gent in de Studio Skoop naar "Strijd" en "Aanvaarding" gaan kijken, gevolgd door een nagesprek met Fatima-Zohra Ait El Maâti en schepen van Gelijke Kansen Astrid De Bruycker, activist Zehra Eviz en regisseur Zaïde Bil. Op 7 maart, de dag vóór de Internationale Dag van Feministische Strijd, kan je in de Roma in Antwerpen naar een aflevering gaan kijken, eveneens met Bil, El Maâti en Mieke Van Hove. Moderator van dienst is deze keer Samira Azabar van het feministisch, antiracistisch collectief BOEH! Op Internationale Dag van Feministische Strijd zelf, kan je in Leuven (Cinema ZED) en Brugge (Cinema Lumière) terecht. Tot slot is de reeks vanaf 17 april 2024 op Canvas te bekijken. Meer info omtrent speeldata vind je op https://www.zijhenwij.be.

In de pers:

• Charlotte Adigéry in ‘Alleen Elvis Blijft Bestaan’: ‘Ik had geen recht op het geluk van een witte prinses’ (De Morgen, 23/12/2023)
• Na moeilijke jeugd schittert huishoudhulp Mieke op rode loper van Film Fest Gent: “Veel collega’s kennen mijn verhaal niet” (Het Laatste Nieuws, 12/10/2023)
• Fatima-Zohra Ait El Maâti: 'Schaf het hoofddoekenverbod in het onderwijs af' (BRUZZ, 22/12/2021)
• Eefje ‘Sjokz’ Depoortere is de Filip Joos van de e-sports: ‘Misschien kan ik Sporza wel iets bijbrengen’ (De Morgen+, 10/12/2019)
• Hanne Gaby Odiele, model: ‘Ik ben geen man. Ik ben geen vrouw. Ik ben Hanne. Eindelijk’ (De Morgen, 25/10/2019)
• Kruispunten (OneWorld, 28/03/2019)
• ‘Ik hoop dat ik de eerste vrouw op Mars meemaak’ (De Standaard, 21/02/2019)
• Sara Salem: ‘Een beschaafd Westen tegen een onbeschaafd Oosten: dat is nog steeds het discours’ (MO, 05/03/2017)

Meer weten?

• RoSa thema: Intersectionaliteit
• RoSa thema: Feminisme
• RoSa thema: Arbeid en zorg
• RoSa schrijft: Wie kan en mag beslissen wie een vrouw is en wie niet?
• Pers:pectief 28/04/2022: Feminisme en de hoofddoek
• Perspectief 11/12/2019: Poetshulpen & het dienstenchequesysteem

Aanraders uit de RoSa-Bibliotheek:

• Feminist Worldmaking and the Moving Image / Erika Balsom & Hila Peleg, 2022 - RoSa-ex.nr.: GIV2 m/215
• Waarom vrouwen minder werken dan mannen (en dat ook jouw probleem is) / Liesbeth Staats, 2021, Rosa-ex.nr.: EI m/23
• Why Call it Labor? On Motherhood and Art Work / Mai Abu El Dahab [Ed.], 2020, RoSa-ex.nr.: GIV1 a/65
• Being (Imposed Upon) / Joëlle Sambo Nzeba, Heleen Debeuckelaere, e.a., 2020 - RoSa-ex.nr.: M/530
• It’s Not About The Burqa: Muslim Women on Faith, Feminism, Sexuality and Race / Mariam Khan (Ed.), 2020 - RoSa-ex.nr.: M/541
• Dear Ijeawele: A Feminist Manifesto in Fifteen Suggestions / Chimamanda Ngozi Adichie, 2017, RoSa-ex.nr.: FII f/109
• Making Sense of Parenthood: Caring, Gender and Family Lives / Tina Miller, 2017 - Rosa-ex.nr.: DIII2 a/145
• We Have Always Been Here: A Queer Muslim Memoir / Samra Habib, 2019 - Rosa-ex.nr.: A h/47
• Being (Imposed Upon) / Joëlle Sambo Nzeba, Heleen Debeuckelaere, e.a., 2020 - RoSa-ex.nr.: M/530

#RoSakijkt #Documentaire #België #Feminisme #Intersectionaliteit #Diversiteit #Film #Actie #Rolmodellen