Wie kan en mag beslissen wie een vrouw is en wie niet?
Naar aanleiding van de beslissing van het International Association of Athletics Federations (IAAF) dat topatleten zoals Caster Semenya medicatie moeten nemen om hun testosteronspiegel in toom te houden, willen ze nog aantreden in vrouwenwedstrijden, schreven Bieke Purnelle, directielid bij RoSa vzw, en Sharon Buffel, oprichter van Out For The Win vzw onderstaande opinie in Charlie Magazine. Beiden betreuren ze de beslissing van het IAAF.
Topsport gaat om wie fysiek de snelste, de sterkste, de beste is. In het basketbal ben je bevoordeeld als je groter bent dan twee meter. In het hardlopen is de lengte van je benen een belangrijk voordeel. Wielrenners met een natuurlijk hoog hematocrietgehalte hebben een hogere zuurstoftransportcapaciteit, een cruciaal voordeel in duursporten. Strava- en andere gegevens van profsporters geven inzicht in hun fysieke capaciteiten en maken duidelijk dat er heel wat verschil is inzake natuurlijke fysieke kwaliteiten en eigenschappen.
In juli 2009 slaat atlete Caster Semenya de atletiekwereld met verstomming. De toen achttienjarige Zuid-Afrikaanse loopster snelt naar het goud op de 800 meter tijdens het WK in Berlijn en schrijft zo de beste wereldjaarprestatie achter haar naam. Semenya wordt gevraagd om een geslachtstest te ondergaan om te checken of ze wel honderd procent een vrouw is. Elf maanden lang mag ze niet deelnemen aan wedstrijden. De atletiekfederatie stelt prompt nieuwe regels op over testosteronwaarden: atletes die als vrouw door het leven gaan, mogen geen testosteronwaarden vertonen die vergelijkbaar zijn met die van mannen, of geen voordeel halen uit die hoge waarden. Hyperandrogene vrouwen als Semenya moeten in dat geval medicatie nemen om hun testosteronwaarden te doen zakken.
“Atletes mogen geen waarden in testosteron vertonen die vergelijkbaar zijn met die van mannen.”
In 2015 spant de hyperadrogene Indische atlete Dutee Chand een zaak aan tegen het IAAF. Net als Semenya wordt ze gedwongen medicatie te slikken om te mogen deelnemen aan wedstrijden. Chand vecht de maatregel aan en krijgt gelijk van het Internationaal Sporttribunaal. “Er is onvoldoende bewijs dat Chand sportief voordeel geniet door haar aangeboren hoge testosteronspiegel”, luidt het vonnis. Het IAAF krijgt twee jaar de tijd om het tegendeel te bewijzen. Intussen blijft Semenya de medailles en de records aan elkaar rijgen.
In april 2018 bedenkt de atletiekfederatie opnieuw nieuwe regels voor hyperandrogene atleten. De bovengrens inzake testosteronwaarden wordt vanaf nu vastgelegd op 5 in plaats van 10 nanomol per liter urine. In juni 2018 gaat Semenya in beroep tegen de regels van de IAAF. Vorige week velde het Hof van Arbitrage voor Sport haar vonnis: Caster Semenya krijgt ongelijk en besloot dat ze ofwel aan de medicatie moet, ofwel – en we quoten – “bij de mannen moet deelnemen.” Deze beslissing is pijnlijk verkeerd en een zorgwekkend precedent op tal van manieren.
Nog voor deze rechtszaak werd Semenya onderworpen aan tal van intrusieve en vernederende onderzoeken bij endocrinologen, gynaecologen en psychologen om aan te tonen dat ze wel degelijk een vrouw is. Niemand zou hoeven te bewijzen dat ie een vrouw of man is. Caster Semenya is een vrouw van bij haar geboorte. Dat anderen oordelen dat ze niet als vrouw mag sporten bij de vrouwen is dan ook wetenschappelijk, ethisch en juridisch hoogst bedenkelijk.
“Semenya moest tal van intrusieve en vernederende onderzoeken ondergaan om aan te tonen dat ze wel degelijk een vrouw is.”
Katrina Karkazis, bio-ethicus aan de universiteit van Stanford stelt het als volgt: “Semenya wordt simpelweg als verdacht bestempeld omdat ze te snel is en er te mannelijk uitziet. Maar daar heeft ze zelf geen schuld aan.” Semenya beschikt namelijk over een SRY-gen. Daardoor hebben haar geslachtsklieren zich ontwikkeld tot inwendige testikels, die testosteron aanmaken.
Bij de uitspraak van het Hof van Arbitrage voor Sport werd de testosteronbeperking enkel opgelegd in haar discipline (de 800m), de 400m en de 1500m. Andere atletiekdisciplines worden niet geviseerd. Dit lijkt dan ook niet op een structurele regelgeving, maar op het viseren van één atlete: Semenya.
Het uitgangspunt voor de beslissing is de stelling dat testosteron de prestaties zou bevorderen. Voor die these is er echter onvoldoende bewijs voorhanden. De weinige onderzoeken die we hebben, geven soms zelfs het omgekeerde resultaat. Een studie van het IAAF naar testosteron en performantie in de atletiek toonde aan dat vrouwen met een lager testosterongehalte beter presteerden in zes op elf loopevenementen. Experten geven duidelijk aan dat we nog te weinig weten over de impact van testosteron. De weinig beschikbare gegevens tonen in ieder geval niet eenduidig aan dat vrouwen met hogere testosteronwaarden over een sportief voordeel beschikken. Deze uitspraak wordt dus niet wetenschappelijk onderbouwd.
Overigens is er ook bij mannen onderling een groot verschil in testosterongehalte op te meten. Toch wordt aan mannen geen maximum testosterongehalte opgelegd. Nochtans is er bij hen een veel groter verschil: tussen de 7,7 en 29,4 nanomol per liter bloed (ter vergelijking: bij vrouwen varieert het gemiddeld tussen de 0,5 en 2,5 nanomol per liter bloed). Als een hoog testosterongehalte de eerlijkheid in de vrouwencompetitie bedreigt, zoals het IAAF beweert, dan moet dat niet enkel aangetoond worden, maar is het bovendien hoog tijd om ook de mannen aan testosteronmetingen te onderwerpen.
Bovendien geven experts aan dat het temperen van je testosterongehalte veelal niet lukt met enkel hormonale contraceptieven. Dat betekent dat Semenya veel zwaardere medicatie zou moeten slikken om de regels te volgen, wat chronische en niet te onderschatten bijwerkingen met zich mee brengt. In hoeverre kan een instantie een atleet dwingen om deze medicatie te nemen? Het alternatief is stoppen met wat ze goed en graag doet, of als vrouw deelnemen bij de mannen.
“Bij mannen valt onderling een groot verschil in testosterongehalte op te meten. Toch wordt aan hen geen maximum testosterongehalte opgelegd.”
Dan rest nog de vraag of het natuurlijk voordeel dat Caster Semenya als kind meekreeg überhaupt ingeperkt moet worden. Wat doen we dan met een basketkampioen die torenhoog boven iedereen uitsteekt? Moet die z’n benen laten inkorten? Of wat doen we met olympisch zwemmer Michael Phelps die ongewoon weinig melkzuur aanmaakt, waardoor hij minder snel moe werd dan zijn tegenstanders, en dus ook een gigantisch biologisch voordeel had? Natuurlijk had men Phelps kunnen dwingen om medicatie te nemen om zijn melkzuurproductie aan te wakkeren, maar niemand kwam op dat idee.
Al deze vaststellingen roepen een vervelende, maar belangrijke vraag op: wat als Caster Semenya een man was die uitblonk in de mannencompetitie? Zou men dan deze beslissing hebben genomen? Columniste gespecialiseerd in gender en society Monica Hesse verwoordt het duidelijk: “Het Hof van Arbitrage voor Sport zegt dat het deze beslissing maakte om vrouwen te beschermen. Maar het lijkt niet over het beschermen van vrouwen te gaan. Eerder over het beschermen van een specifiek idee van wat het betekent om een vrouw te zijn. Ze beschermen sommige vrouwen, maar niet de vrouwen die lijken op Caster Semenya.” Wie kan en mag beslissen wie een vrouw is en wie niet? En op basis waarvan?
We kunnen ons niet van de indruk ontdoen dat men in de sport geen blijf weet met mensen die niet passen in het krappe hokje van het binaire denken en dat deze beslissing vooral een rigide, achterhaald idee van vrouwelijkheid en mannelijkheid vertaalt, een idee dat letterlijk stelt dat er voor heel wat mensen geen plaats is in de sport. Deze uitspraak is onjuist en onwenselijk op ethisch, juridisch en wetenschappelijk niveau. Kunnen en mogen deelnemen in de sport is een mensenrecht. Mensen uitsluiten in de sport, zeker op basis van willekeurige argumenten, is dan ook niet meer of minder dan pure discriminatie, een zorgwekkend precedent en een absoluut zwaktebod.